درس‌های رمز پویا برای پیچک و چکاوک و صیاد
روزنامه هفت صبح، گروه بازار | یک سال از تولد پویا گذشت. اگر خاطرتان باشد، کنار آمدن با این طفل یک‌ساله اوایل چقدر برایمان سخت بود. بعضی رمز دوم یکبارمصرف را به چشم غول بی‌شاخ‌ودم نگاه می‌کردند. بانک‌ها بعضا با تاخیر تن به ارسال رمز دوم می‌دادند و بعضی مواقع مدت‌ها منتظر دریافت رمز پویا می‌ماندیم. حالا شرایط برایمان تا حد زیادی عادی شده.
حداقل آمار تراکنش‌های اینترنتی نشان می‌دهد به‌جز ماه‌های اول تولد رمز پویا، نه‌تنها کاهش چندانی در خرید اینترنتی نداشتیم، بلکه با شیوع ویروس کرونا و بالا گرفتن تب خرید اینترنتی، شاهد افزایش تراکنش‌های غیرحضوری هستیم. تا جایی که سهم تعداد تراکنش‌های اینترنتی از پنج درصد به شش درصد و سهم مبلغ آن از ۱۰درصد به ۲۰درصد کل تراکنش‌ها افزایش پیدا کرده است. آمار فیشینگ ۸۵درصد کمتر شده و کلاهبرداری‌های اینترنتی کاهش پیدا کرده است.
تغییرات قانون چک و حذف تدریجی دسته‌چک‌ها از کشوی حسابدارها و جایگزین شدن آنها با چک الکترونیک احتمالا تجربه مشابهی برایمان رقم بزند. فعلا در ابتدای کار هستیم و برای خیلی از ما سامانه‌های پیچک و چکاوک و صیاد تا حدودی ترسناک هستند. احتمالا درست مثل رمز پویا بتوانیم با آنها زندگی مسالمت‌آمیزی داشته باشیم تا سال دیگر این‌موقع علاوه‌بر اینکه کارهای بانکی‌مان روی روال افتاده، شاهد کاهش تعداد چک‌های برگشتی باشیم.
*** فرازونشیب تراکنش‌های اینترنتی در یک سالگی رمز پویا
آغاز به کار رمز دوم پویا چندان برای تراکنش‌های اینترنتی خوش‌یمن نبود. گزارشهای شاپرک نشان می‌دهد تعداد تراکنش‌های اینترنتی در ماه‌های دی، بهمن و اسفند ۹۸ کاهش محسوسی داشته. این تراکنش‌ها عموما شش درصد از کل خرید اینترنتی مشتریان بانک‌ها را تشکیل می‌دهند.
این رقم در آذر ۹۸ به ۶٫۳ درصد رسیده بود و در دی‌ماه همزمان با آغاز فرآیند اجباری شدن رمز دوم پویا به ۵٫۹ درصد، سپس بهمن‌ماه به ۵٫۸درصد و بعد از آن در اسفند ۹۸ به پنج درصد کاهش پیدا کرد، ولی پس از آن شرایط به حالت عادی برگشت. فروردین‌ماه ۹۹ حدود ۶٫۱ درصد از کل تراکنش‌های کارت بانکی به تراکنش‌های اینترنتی اختصاص داشت و این رقم در اردیبهشت‌ماه تکرار شد.
همچنین بعد از کاهش سهم تراکنش‌های اینترنتی از کل تراکنش‌های خردادماه به حدود ۵٫۵ درصد، دوباره شاهد افزایش سهم تراکنش‌ها در تیرماه بودیم. ماه اول تابستان ۶٫۱ درصد از تراکنش‌های بانکی از درگاه‌های اینترنتی بوده است. مردادماه امسال آمار تراکنش‌های اینترنتی رکورد شکست. تا جایی که حدود ۶٫۳۵ درصد از تراکنش‌های کارت‌های بانکی از درگاه‌های اینترنتی بوده. در آخرین گزارشهای شاپرک مربوط به پاییز ۹۹، سهم تراکنش‌های اینترنتی از کل تراکنش‌ها حدود ۵٫۷ درصد بوده است.
یکی از دستاوردهای بزرگ رمز دوم پویا، رشد چشمگیر مبلغ تراکنش‌های اینترنتی است. از زمانی که رمز دوم پویا آمده، مشتریان بانکی بیش از هر زمان دیگری به تراکنش‌های اینترنتی اعتماد می‌کنند، طوری که از همان ماه اول؛ یعنی دی‌ماه ۹۸ شاهد رشد محسوس سهم تراکنش‌های اینترنتی از کل مبلغ تراکنش کارت‌های بانکی بوده‌ایم. قبل از اجرایی شدن رمز دوم یکبار مصرف، حدود هشت تا ۱۰درصد از مبلغ تراکنش‌های کارت‌های بانکی به تراکنش‌های اینترنتی اختصاص داشته، ولی از زمان اجباری شدن رمز دوم یکبارمصرف، این سهم به ۲۱درصد در سه‌ماهه اول امسال افزایش پیدا کرده است.
قبل از ورود رمز دوم پویا، عموما تراکنش‌های اینترنتی به طور میانگین حدود ۱۶۰ تا ۱۸۰هزار تومان بودند و این رقم در اردیبهشت به میانگین ۵۴۰هزار تومان و در خردادماه به میانگین ۴۲۰هزار تومان رسیده. رکورد این رقم در مردادماه شکسته شد؛ جایی که میانگین ارزش تراکنش‌های اینترنتی به ۶۵۰هزار تومان رسید. بخشی از این رشد به‌خاطر شیوع ویروس کرونا و ترجیح مردم به خرید اینترنتی بوده است.
تا جایی که از فروردین تا مردادماه ارزش تراکنش‌های اینترنتی بیش از ۲۰درصد از کل تراکنش‌های کارت‌های بانکی بوده است. اگر رمز پویا نبود، این امکان وجود داشت که با بالا رفتن مبالغ خرید اینترنتی، کلاهبردارها بیشتر از قبل برای فیشینگ دست‌به‌کار شوند. از تغییرات تراکنش‌های اینترنتی می‌توان نتیجه گرفت که با رمز دوم پویا اعتماد به خرید آنلاین بیشتر شده است.
*** کاهش ۸۵درصدی پرونده‌های فیشینگ به لطف رمز پویا
کلاهبردارهای اینترنتی از فیشینگ ناامید شده‌اند. روابط‌عمومی بانک مرکزی اعلام کرده بعد گذشت یک سال از اجرای رمز دوم پویا، آمارها حکایت از موفقیت این طرح در مبارزه با کلاهبرداری اینترنتی و فیشینگ دارد، طوری که آمار تراکنش‌های مشکوک بیش از ۸۵ درصد کاهش پیدا کرده است.
بانک مرکزی پیش از این هم اعلام کرده بود میزان افشای اطلاعات حساس کارت‌های بانکی با اجرایی شدن رمز دوم پویا ۹۰ درصد کمتر شده است. همچنین فیشینگ درگاه‌های پرداخت تا ۸۵درصد کمتر شده است. این آمار از نتایج بررسی شبکه بانکی به دست آمده، اما از طرف دیگر اطلاعاتی که بانک مرکزی درخصوص تعداد دستورات قضایی ابلاغ‌شده به بانک‌ها و مؤسسات اعتباری در حوزه جرائم سایبری در اختیار دارد، نشان‌دهنده کاهش قابل‌توجه تعداد این دستورات، همزمان با اجرای طرح رمز دوم پویاست.
علاوه‌بر گزارشهای بانک مرکزی، پلیس فتا هم درست دو ماه بعد از اجرایی شدن رمز دوم پویا از کاهش پرونده‌های فیشینگ خبر داده بود. بر اساس اطلاعات پلیس فتا، از ابتدای سال ۹۸ تا دی‌ماه و قبل از اجرایی شدن رمز دوم پویا ۲۳هزار پرونده برداشت غیرمجاز از طریق فیشینگ و اسکیمر در پلیس فتا تهران به ثبت رسیده بود، طوری که ۶۰درصد از پرونده‌ها به این حوزه اختصاص داشت. با اجرای رمز دوم پویا تعداد پرونده‌های برداشت غیرمجاز، به‌خصوص فیشینگ کاهش بسیار زیادی داشته و انتظار می‌رود تا به زودی کاهش ۹۰درصدی پرونده‌های فیشینگ محقق شود؛ اتفاقی که حالا افتاده و در کارنامه یک‌ساله رمز دوم پویا ثبت شده است.
*** درس‌های رمز پویا برای چک الکترونیک
تغییر قانون چک با یک‌سالگی رمز دوم پویا همزمان شده. این دو طرح بانک مرکزی تا حدودی شرایط مشابه یکدیگر دارند. همانطور که در ابتدا از رمز دوم یکبارمصرف می‌ترسیدیم و فکر می‌کردیم قرار است کارهای بانکی‌مان را مختل کند، حالا همان شرایط برای قانون جدید چک به وجود آمده. این قانون قرار بود از ۲۲ آذرماه اجرا شود، اما این موضوع به ۲۰ دی‌ماه موکول شده.
با تغییر قانون چک، دیگر امکان صدور چک در وجه حامل وجود نخواهد داشت. البته چک‌هایی که قبل از این تاریخ صادر شده‌اند همچنان ارزش دارند و می‌توان آنها را در تاریخ سررسید به پول نقد تبدیل کرد. تغییر اصلی قانون جدید، مربوط به نقل‌وانتقال چک است. پیش از این برای انتقال چک به فرد دیگری، کار با انجام یک یا دو امضا پیش می‌رفت و چک به فرد دیگری منتقل می‌شد، اما اکنون در قانون جدید چنین امکانی وجود نخواهد داشت.
ضمن اینکه باید اطلاعات فرد گیرنده نهایی در سامانه ثبت و در سامانه صیاد بانک مرکزی تأیید شود. همچنین چک صادرشده تنها زمانی امکان نقد شدن خواهد داشت که در سامانه طراحی‌شده بانک مرکزی به ثبت رسیده باشد. برای این کار صادرکننده چک باید اطلاعات روی برگه چک را از طریق اپلیکیشن تلفن همراه یا اینترنت‌بانک همان بانکی که در آن حساب جاری داشته و دسته‌چک را از آن گرفته، ثبت کند.
این قسمت ماجرا شباهت زیادی با رمز دوم پویا دارد. بانک‌ها هنوز سامانه‌های اینترنت‌بانک و موبایل‌بانک خود را به‌روز نکرده‌اند و عملا امکان ثبت اطلاعات چک الکترونیک در سامانه صیاد وجود ندارد. درست مثل سال گذشته که با وجود اجرایی شدن طرح رمز دوم پویا، خیلی از بانک‌ها با تاخیر سراغ امکان صدور رمز یکبارمصرف در سامانه‌های اینترنتی و موبایلی رفتند.
سامانه پیچک برای ثبت اطلاعات چک در نظر گرفته شده است. این نام مخفف سامانه پیمایش الکترونیک چک است که برای این کار راه‌اندازی شده و امکان ثبت اطلاعات چک الکترونیک را فراهم می‌کند. بانک‌ها قرار است در اینترنت‌بانک و موبایل‌بانک خود با اتصال به صیاد، امکان ثبت اطلاعات چک در سامانه پیچک را فراهم کنند.
تا اینجای کار چند بانک از راه‌اندازی سامانه پیچک خبر داده‌اند. علاوه‌بر سامانه‌های موبایل‌بانک و اینترنت‌بانک، قرار است بانک‌ها برای مشتریان خاص و ویژه خود توکن در نظر بگیرند. هرچند، تا اینجای کار فعلا خبری از پیچک نیست. قرار است قانون جدید چک گام‌به‌گام و به صورت تدریجی اجرا شود تا مشکلاتی که در ابتدای طرح رمز دوم پویا داشتیم، بر سر پیچک تکرار نشود.
