درباره مهاجرت، پناهندگی و اقامت ایرانی‌ها در دنیا
روزنامه هفت صبح | در دنیا ۱٫۹میلیون نفر مهاجر ایرانی وجود دارد. ۳۰سال قبل‌تر از این حرف‌ها تعداد مهاجران ایرانی ۸۲۰ هزار نفر بوده یعنی تعداد ایرانیانی که در این سال‌ها کشور خود را ترک کرده‌اند ۲٫۳برابر بیشتر شده است. وضعیت اقامت آنها در کشورهای مختلف با هم تفاوت دارد. بیشترین ایرانیان مهاجر با اقامت خانوادگی کشور را ترک کرده‌اند.
اما بااین‌حال تعداد آنها کمتر از پناهنده‌های ایرانی است. بیش از ۸۷ هزار ایرانی پناهنده در کشورهای مختلف وجود دارد. رصدخانه مهاجرت دانشگاه شریف امسال یک فصلنامه مفصل ۳۴۰ صفحه‌ای منتشر کرده که آمارهای آن را یا از سازمان‌های بین‌المللی و آمارهای رسمی کشورهای دیگر برداشت کرده یا خودش در بعضی از موضوعات مطالعه و تحقیق داشته است. در این گزارش نکات مهم این صفحات را جدا کرده‌ایم که می‌توانید خلاصه آن را اینجا بخوانید.
۱۰ کشور جهان که بیشترین جمعیت ایرانیان را دارند به‌ترتیب شامل امارات، آمریکا، کانادا، آلمان، انگلیس، ترکیه، سوئد، استرالیا، سرزمین اشغالی اسرائیل و کویت می‌شوند. از طرف دیگر مقاصد مهم دانشجویان در سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۸ برای تحصیل شامل کشورهای آمریکا، ترکیه، ایتالیا، کانادا، استرالیا، بریتانیا و فرانسه بوده است. با اینکه آمریکا همچنان بیشترین تعداد دانشجوی ایرانی را دارد.
اما از وقتی که مهاجرت به آنجا سخت‌تر شد، دانشجویان هم کشور مقصد خودشان را به ترکیه، ایتالیا و کانادا تغییر دادند. تعداد دانشجویان مهاجر ایرانی در آمریکا در سال ۲۰۱۸ نسبت به ۲۰۱۷، حدود ۶۰۰ نفر کم شده که به دولت ترامپ و سیاست‌های او برمی‌گردد. با اینکه دانشجویان ایرانی سهم زیادی از صندلی‌های دانشگاه‌های آمریکایی را گرفته‌اند، اما در مقایسه با کشورهای دیگر در جایگاه دهم قرار دارد. از این نظر کشورهای چین، هند و کره جنوبی در جایگاه اول تا سوم نشسته‌اند.
سال ۲۰۰۰ تعداد دانشجویان بین‌المللی دو میلیون نفر بود که تا سال ۲۰۱۷ نزدیک ۵٫۳ برابر بیشتر شد. حالا جالب اینکه نرخ رشد جمعیت دانشجویان ایرانی نسبت به نرخ رشد دانشجویان بین‌المللی در دنیا کندتر بوده است. سال ۲۰۰۳ تعداد دانشجویان ایرانی مهاجر ۱۹ هزار نفر بوده، اما در سال ۲۰۱۷ به ۵۳ هزار نفر رسیده است. در چندسال گذشته سهم دانشجویان ایرانی خارج از کشور نسبت به تعداد کل دانشجویان داخل کشور ثابت بوده است.
یعنی در این سال‌ها تعداد دانشجویان مهاجر در تراز ۵۲هزار باقی مانده است. از طرف دیگر هم روند دانشجوفرستی ایران از سال ۲۰۱۲ کاهش پیدا کرده است.اگر رتبه دانشجوفرستی ایران را با کشورهای دیگر مقایسه کنیم،می‌بینیم که از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۰ از رتبه ۱۲ به رتبه ۲۰ رسیده است. حالا این در حالی است که رتبه دانشجوفرستی ما سال ۲۰۰۳ در کل دنیا ۲۹ بوده است.
یعنی موج مهاجرت از ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۲ صعودی بوده، اما در مقایسه با کل دنیا این نرخ به مرور در سال‌های بعد کاهش پیدا کرده است. با وجود این‌همه ناامیدی درباره فرار مغزهای کشورمان، آمار نشان می‌دهد که نرخ بازگشت متخصصان ایرانی به کشور از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ بیشتر شده است یعنی از تراز ۱۰۰ نفر در سال ۲۰۱۵ به ۱۵۰۰ نفر در سال ۲۰۲۰ رسیده است.
*** وضعیت تحصیلی مهاجران
اگر ۱۰ دانشگاه برتر آمریکا را در نظر بگیریم، جایگاه دانشجوهای ایرانی در این دانشگاه‌ها، جزو ۱۰ کشور برتر است. تعداد این دانشجویان برتر در سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۸ افزایش زیادی نداشته است. حالا اگر همین وضعیت را با دانشجوهای برتر چینی مقایسه کنیم، می‌بینیم که تعداد آنها در ۱۰ دانشگاه برتر آمریکا ۱٫۴ برابر بیشتر شده است.
اولین گروه شغلی در میان ایرانیان در کشورها، متخصصان هستند. همچنین به طور کلی روند تعداد متخصصان از نیروی کار ایرانی در این کشورها صعودی بوده است و از ۲۵ درصد در سال ۲۰۰۰ به ۶/۲۹ درصد در سال ۲۰۱۵ افزایش یافته است.
*** دانشجوپذیری در ایران
تعداد دانشجویان بین‌المللی در ایران افزایش یافته و از حدود هزار و ۴۰۰ نفر به حدود ۲۱ هزار نفر رسیده است. در سال ۲۰۱۸، کشور افغانستان با اعزام حدود ۱۴ هزار دانشجو به ایران، مهم‌ترین کشور دانشجوفرست به ایران بوده است. بعد از افغانستان، عراق با سه هزار دانشجو و لبنان با یک هزار دانشجو در رده اول تا سوم کشورهای دانشجوفرست به ایران قرار دارند.
*** آمار پناهندگان ایرانی
برخلاف اینکه تعداد دانشجویان بین‌المللی ایرانی در این سال‌ها رشد نداشته، اما تعداد ایرانیانی که در وضعیت پناهندگی قرار دارند افزایش یافته است. به طور کلی ۸۷ هزار و ۳۰۰ پناهنده ایرانی وجود دارد. تنها در سال ۲۰۱۷ تعداد کل پناهجویان ایرانی خارج از ایران، به میزانی کاهش یافت که می‌تواند به دلیل توافق برجام و رشد اقتصاد داخلی و بهبود شرایط معیشتی در ایران و از طرف دیگر تحت‌تأثیر کنترل بیشتر مرزها از طرف کشورهای اروپایی بوده باشد.
سال ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ جمعیت پناهنده‌های ایرانی در اتحادیه اروپا با رشد بسیار جدی همراه بود.
آمار سال ۲۰۱۸ نشان می‌دهد که آلمان با ۴۱ هزار پناهنده، کشور محبوبی برای ایرانیان با این وضعیت بوده است. جالب اینکه در عراق هفت هزار پناهنده ایرانی زندگی می‌کنند.
تعداد ایرانیان پناهنده در اتحادیه اروپا، بیشتر از نقاط دیگر است. آنها سال ۲۰۱۶ در کشورهای اتحادیه ۴۰ هزار نفر بودند، اما در سال‌های بعد به ۲۰ هزار نفر رسیدند.بر اساس داده‌های کمیساریای عالی سازمان ملل متحد، در سال ۲۰۱۹ ایران هفتمین کشور (با احتساب میزبانی کلمبیا از آوارگان ونزوئلایی) میزبان پناهندگان در جهان بوده است.
*** مدت و شکل اقامت ایرانیان مهاجر
آمارهای سال ۲۰۱۸ می‌گوید که تعداد ایرانیانی که در اتحادیه اروپا اقامت پناهندگی دارند بیش از ۵۶ هزار نفر است. بعد از آن ۴۲ هزار نفر اقامت خانوادگی، ۲۱ هزار نفر اقامت تحصیلی و ۱۸ هزار نفر اقامت کاری دارند.
بعد از مشکلاتی که برای ایرانیان درآمریکا برای گرفتن اقامت، از هر نوع آن، پیش آمد، تعداد ویزای اقامتی در اروپا، بیشتر از سابق مورد توجه ایرانیان قرار گرفته است. به‌خاطر همین در اتحادیه اروپا بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۸ اقامت کاری و پناهجویی، سه‌برابر افزایش یافته و اقامت تحصیلی هم دوبرابر بیشتر شده است.
روند اقامت‌ها به ما می‌گوید که تعداد ویزاهای دائم تا سال ۲۰۱۸ به آمریکا و کانادا کم، ولی در اروپا زیاد شده است. از طرف دیگر تعداد ویزاهای موقت به آمریکا کم و به کانادا و اروپا زیاد شده است.
روند اقامت‌های کوتاه‌مدتی که بین سه تا پنج ماه و شش تا ۱۱ ماه طول می‌کشد در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۸ تغییر زیادی نکرده، اما درمقابل اقامت‌های بلند‌مدت که یک سال یا بیشتر از آن در اتحادیه اروپا می‌مانند در همین بازه بیشتر از دوونیم‌برابر شده است.
*** پدیده ترکیه
یکی از پدیده‌های جدید این دوران، مهاجرت به ترکیه است که مجموع اقامت‌های داده‌شده آن به ایرانیان در سال ۲۰۱۵ برابر با شش هزار نفر بوده، اما در سال ۲۰۱۸ به ۱۳ هزار نفر می‌رسد. تعداد دانشجویان و دانش‌‌آموختگان ایرانی در کشور ترکیه، طی سال‌های اخیر حدود هزار و ۳۰۰ درصد افزایش یافته و از ۴۳۸ دانشجو در سال ۲۰۱۳ به شش هزار و ۹۹ دانشجو در سال ۲۰۱۷ رسیده است.
*** پناهنده‌های کشورهای دیگر در ایران
سال ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۱ (حدود سال ۱۳۷۰) سه میلیون افغانستانی در کشور ما زندگی می‌کردند. تعداد آنها رفته‌رفته کم شد که امروز در عدد یک میلیون نفر ثابت مانده است. سال ۲۰۱۸ به دلیل تحریم‌های اقتصادی و کاهش ارزش ریال، جمعیت زیادی از افغانستانی‌ها به کشور خود برگشتند. جمعیت پناهنده‌های عراقی در ایران کمتر از ۵۰ هزار نفر است.
*** میل شدید ایرانیان به مهاجرت
نظرسنجی گالوپ سال ۲۰۱۷ درباره میل به مهاجرت می‌گوید که سال ۲۰۱۷ حدود ۱۵درصد از جمعیت جهان میل به مهاجرت داشتند، اما در ایران این عدد برابر با ۲۹٫۸ درصد بوده است. در منطقه جنوب صحرای آفریقا این نرخ در حدود ۳۳ درصد، در منطقه آمریکای‌لاتین و کارائیب ۲۷درصد، در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا ۲۴درصد و در اتحادیه اروپا ۲۱درصد است.
بر اساس نظرسنجی‌ای که رصدخانه مهاجرت انجام داده، میل به مهاجرت در میان صاحبان استارتاپ و کسب‌وکارهای نوپا پایین‌تر از متوسط جامعه و در حدود ۲۷درصد است، درحالی‌که میل به مهاجرت در میان صاحبان کسب‌وکارهای کوچک و متوسط ۴۶ درصد بوده است.
*** نکته: تعداد ایرانیان پناهنده در اتحادیه اروپا، بیشتر از نقاط دیگر است. آنها سال ۲۰۱۶ در کشورهای اتحادیه ۴۰ هزار نفر بودند، اما در سال‌های بعد به ۲۰ هزار نفر رسیدند.
بر اساس داده‌های کمیساریای عالی سازمان ملل متحد، در سال ۲۰۱۹ ایران هفتمین کشور (با احتساب میزبانی کلمبیا از آوارگان ونزوئلایی) میزبان پناهندگان در جهان بوده است.
