داستان علاقه دو‌طرفه پزشک و بیمار به تزریق سرم
روزنامه هفت صبح، سارا سبزی| «گاهی کسی به درمانگاه می‌آید که هیچ مشکل خاصی ندارد، اما فقط می‌خواهد سرم تزریق کند و از آن عکس بگیرد که توجه دیگران را جلب کند چون نگاه مردم این است کسی که سرم تزریق کرده یعنی حالش خیلی بد است»؛ این یکی از ماجراهای همیشه در جریان درمانگاه‌ها درباره تزریق سرم است که به راحتی تجویز می‌شود. یکی از پزشکان عمومی از داستان‌های علاقه دو طرفه پزشک و بیمار به تزریق سرم می‌گوید.
او پزشک درمانگاه است و بیشتر بیمارانی که به آنها مراجعه می‌کنند بیماری ویروسی دارند که درمان خاصی هم ندارد، ولی او تعریف می‌کند که خیلی از پزشکان برای اینکه بیمار دست خالی نرود، یک سرم هم تجویز می‌کنند! سال گذشته فروش سرم در ایران دوبرابر شد. چرا؟ بخشی از آن احتمالا به دلیل عمل‌های جراحی غیرضروری مثل جراحی‌های زیبایی است که بعد از کرونا دوباره آغاز شده.
به غیر از آن هم تجویز آسان سرم در هر درمانگاه و بخش سرپایی هر مرکز درمانی همیشه بازار فروش سرم را گرم نگه داشته است. گاهی یک پزشک فقط بر اساس تمایل بیمار نسخه را می‌پیچد و گاهی هم خودمان بدون نسخه از داروخانه سرم تهیه می‌کنیم. آمار آنقدر بالاست که سازمان غذا و دارو مدام درباره آن هشدار می‌دهد و می‌گوید که میزان تجویز سرم از طرف همکاران پزشک به شدت زیاد است و باید آن را به هرشکلی که می‌توانند مدیریت کنند!
ما به تجویز داروی بیشتر و تزریق سرم علاقه داریم و هرچه نسخه پزشک طولانی‌تر باشد، یعنی درمان بهتر پیش می‌رود. این ماجرا یک اظهارنظر ساده نیست، اتفاقی است که در نسخه‌های دارویی ایرانی و داروخانه‌ها هر روز رخ می‌دهد. 53درصد از ما برای خودمان نسخه می‌پیچیم و ماهانه حدود ۱۷ تا ۱۸میلیون سرم در کشور، هم ازداخل و هم از خارج، تامین می‌شود که این عدد ۴۰درصد بیشتر از سال قبل است.
این ماجرا فقط مربوط به سرم نیست و به طور کلی تعداد داروهایی که در نسخه‌های ایرانی تجویز می‌شود از میانگین جهانی بالاتر است یعنی اگر در نقطه‌ای دیگر از دنیا، پزشکی برای یک بیمار دارو تجویز کند، به طور میانگین کمتر از دو قلم است، اما در ایران تقریبا دوبرابر آن تجویز می‌شود و برای بسیاری از ما این یعنی یک پزشک خوب! ولی آن طرف ماجرای تجویز داروی بیش از اندازه، خیلی خوشایند نیست و ممکن است عوارض بیشتری نسبت به درمانش داشته باشد و در مواردی هم تداخل دارویی ایجاد می‌کند. به غیر از آن برای بیمار و سیستم تامین‌کننده دارو که باید آن را از کشورهای مختلف تهیه کند، هزینه بیشتر دارد.
آمار مصرف آنتی‌بیوتیک نمونه روشنی از این ماجراست؛ تجویز آن در حالی به راحتی انجام می‌شود که کسی به عوارضی که بعدا گریبان همه را می‌گیرد توجهی نمی‌کند. مقاومت دارویی تنها یکی از عوارض آن است و اگر در شرایطی بحرانی قرار بگیریم و نیاز به درمان با آنتی‌بیوتیک داشته باشیم، ممکن است اثری روی ما نداشته باشد. سال 1390 تعداد نسخه‌هایی که در آن آنتی‌بیوتیک تجویز شده بود، حدود 45 درصد بود که به سختی و با کنترل زیاد سال قبل به 36درصد رسید. ما در دنیا رتبه بیستم مصرف دارو را داریم و در آسیا هم بعد از ما، چین است که تعداد داروهای نسخه شده آن بالاست.
«سرم زعفرانی تجویز کن»
علاقه به تزریق سرم زعفرانی یا همان ب کمپلکس هم بین مردم زیاد است و مراجعه‌کننده به پزشک عمومی از او درخواست می‌کند که برایش تقویتی تجویز کند. آمپول نوروبیون هم که برای همه تقریبا شناخته شده و به غیر از مواردی خاص، کاربرد درمانی ندارد هم همینقدر متقاضی دارد.
در یک بحث داغ توئیتری سوالی درباره این موضوع پرسیده شد که جواب‌های جالبی هم داشت: دسته اول پزشکانی بودند که از تمایل بیمار برای تزریق سرم می‌گفتند و دسته دوم هم بیمارانی بودند که از پزشکانی تعریف کردند که بدون سوال و جواب سرم تزریق کردند.
در نمونه‌ای از نسخه‌هایی که تصویرش منتشر شده بود، پنج داروی داخل سرم تجویز شده بود. یکی از کاربرها که پزشک است، تعریف می‌کند که «به وفور پیش اومده از درخواست بیمار برای گرفتن سرم امتناع می‌کنیم.
مریض دو ساعت دیگه با فحش و ناسزا برمی‌گرده و میگه دیدی خوب نشدم!» یک نفر دیگر هم که داروساز است، نوشته که «واقعا وضعیتیه. ما داروسازای جوون دیگه به هیچ عنوان سرم نمی‌دیم. تا چند وقت پیش که تعداد داروخونه‌های پراتیک و داروسازان غیرحرفه‌ای بیشتر بود، همین‌جوری سرم می‌دادن.»
آن طرف ماجرا هم زخم‌خوردگانی بودند که برایشان به دفعات سرم تجویز شده بود. کاربری تعریف کرده بود که « به شخصه در ۱۰ روز گذشته دو بار سرم زدم. تجویز دو تا پزشک مختلف بود. بیماری هم البته یکی بود. گلودرد به همراه سرفه و آب‌ریزش» یک نفر از درمانگاه‌ها نوشته بود: « خیلی از اوقات به دلیل اصرار بیش از حد بیمار و گاهی اوقات به اصرار (بخوانید اجبار) نامحسوس درمانگاه یا مرکز درمانی که از تزریقات سود زیاد می‌برد.»
سرم درمان نیست
سرم فقط در چند مورد خاص تجویز می‌شود: وقتی بیمار فشار خون پایینی داشته باشد که در آستانه از هوش رفتن باشد. مورد هم دیگر هم زمانی است که توانایی بلعیدن غذا را نداشته و سرم برای جبران کردن دریافتی پایین بدن تزریق می‌شود. اما ممکن است بیمار بدون هیچ‌کدام از این شرایط فقط به‌خاطر کمی ضعف جسمی درخواست تزریق سرم کند. درواقع درمانگاه می‌رود که فقط سرم بگیرد و احساس کند حالش بهتر شده و حس خوبی پیدا کرده است.
سرم کاربرد دیگری هم دارد و بخشی از درآمد درمانگاه و گاهی پزشک به آن وابسته است. اگر پزشکی شاغل در یک درمانگاه باشید که بخشی از حقوقتان به تعداد سرم تجویز شده وابسته باشد، حتما از هر 80 مورد، برای 50 بیمار سرم تزریق می‌کنید چون ضرر خاصی ندارد، اما بیمار، خودتان، درمانگاه و کارخانه سرم‌سازی از این تجویز احساس خوبی پیدا کرده‌اید.
