خوش‌بینانه؛ درباره مذاکرات قطر
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی | حدود دو هفته است که خاورمیانه آرام و قرار ندارد. منطقه پر شده از هواپیماهایی که سران و مقامات ارشد را این‌سو و آن‌سو می‌برند و پیک‌هایی که نامه‌ها را جابه‌جا می‌کنند و تلفن‌هایی که به‌صدا درمی‌آید. ماجرا چیست؟ چطور می‌توانیم این تحولات را تحلیل کنیم؟ آیا همه‌چیز صرفا مربوط به سفر بایدن است یا ماجرای بزرگ‌تری وجود دارد؟
بگذارید از ایران شروع کنیم. ایران خرداد واقعا پرحادثه‌ای را پشت‌سر گذاشت. ترور یک فرمانده نیروی قدس در تهران، شهادت یک مهندس در مجتمع پارچین با آنچه خرابکاری صنعتی گفته شد و خبری مبنی بر حمله پهپادی به یک مجتمع موشکی که همین مهرماه گذشته نیز به آن حمله شده بود و مرگ مشکوک سه دانشمند و البته یکی دیگر از اعضای نیروی قدس. این‌ها را بگذارید کنار دو حادثه متروپل و قطار و نیز شرایط اقتصادی که باعث برخی اعتراضات در اردیبهشت و خرداد شد (پنجگانه اعتراضات پس از حذف ارز ترجیحی، برخی کارگران، بازنشستگان، معلمان و البته اصناف).
همه این‌ها باعث شد که یک مسئله در کشور پررنگ شود: امنیت. بنابراین سیاست‌گذار در کشور به این فکر افتاد که باید امنیت را حفظ کند و تدابیری برای آن اندیشید. برکناری وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی (عبدالملکی) در این چهارچوب قابل فهم است. ابطال دو مصوبه دولت در خصوص کارگرانی که برای دولت کار می‌کنند و بازنشستگان نیز در همین راستا بود.
تغییر در سازمان اطلاعات سپاه نیز شاید در این چهارچوب قابل فهم باشد چرا‌که از سوی رسانه‌های نزدیک به سپاه بیان شد که رئیس جدید این سازمان، برنامه جدی برای مقابله با رژیم اشغالگر به‌عنوان بزرگ‌ترین عامل تهدید خارجی دارد. از سوی دیگر این احتمال هم می‌رود که آقای طائب، در مقام ریاست سابق سازمان اطلاعات سپاه، نظر مساعدی در خصوص برجام نداشت و نظر سیاست‌گذار بر این شده بود که پرونده احیای برجام دوباره دنبال شود.
در اینجا یک عامل دیگر در مقابل برجام بود: روسیه. برای اینکه روسیه آرام بماند و مانند زمستان در کار احیای برجام سنگی نیندازد، چند کار انجام شد: نخست اینکه متحدین روسیه به ایران آمدند و این اطمینان داده شد که ایران به‌دنبال باقی ماندن در بلوک شرق است. در خرداد ماه روسای جمهور ونزوئلا، تاجیکستان، ترکمنستان و قزاقستان به ایران آمدند.
از سوی دیگر از وزیر خارجه روسیه نیز دعوت به‌عمل آمد که به ایران سفر کند و بپذیرد که بدون حضور این کشور و نیز چین، ایران و آمریکا به‌واسطه اروپا در قطر با هم مذاکره کنند. ایران البته بعد از توافق برای مذاکره در قطر کار دیگری هم انجام داد و درخواست عضویت در بریکس را ارائه داد. سازمانی شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی که در واقع نسخه بدیلی برای گروه هشت در غرب است.
بعد از آن بود که بدون هیچ مقدمه قبلی، اعلام شد که جوزپ بورل به تهران خواهد آمد و بعد از یک روز مذاکره با وزیر خارجه و دبیر شورای عالی امنیت ملی اعلام شد که دور جدید مذاکره با شیوه‌ای جدید و احتمالا در یکی از کشورهای منطقه برگزار خواهد شد. اما همزمان یک اتفاق دیگر داشت رخ می‌داد. اسرائیل با اعتماد به‌نفس کاذبی که از برخی عملیات‌ها به‌دست آورده بود و نیز به اتکای عادی‌سازی روابط با برخی کشورهای عربی یک طرح خطرناک با عنوان ناتوی خاورمیانه را پیش برد و می‌خواست که آن را در دستور کار سفر بایدن به منطقه بگنجاند.
این مسئله اما خط قرمز ایران بود و از این‌رو کانال دوم به کار افتاد. بلافاصله بعد از توافق با اروپا برای مذاکره غیرمستقیم با آمریکا، مصطفی الکاظمی بعد از سفری کوتاه به جده، به ایران آمد و پیام عربستان را به ایران آورد که می‌توان روند بازگشایی سفارتخانه‌ها را آغاز کرد. وزیر خارجه عراق بلافاصله بعد از این سفر به وزیر خارجه اردن و عربستان زنگ زد و احتمالا موضع مثبت ایران را به عربستان اعلام کرد اما از آن‌سو هشدار تندی به اردن رساند.
اردنی که پادشاهش، چند روز پیش در گفت‌وگو با یک شبکه آمریکایی، از طرح ناتوی خاورمیانه حمایت کرده بود. حساسیت ایران روی این طرح باعث شد که السیسی، رئیس‌جمهور مصر نیز سوار هواپیما شود و خود را به عمان، میانجی همیشگی کشورهای دیگر با ایران برساند و به این کشور بگوید که به ایران این پیام را برساند که بخشی از بازی ناتوی خاورمیانه نیست. السیسی البته آن‌طور که العربی الجدید گفته درخواست‌هایی هم از ایران داشته است: به گردشگران اسرائیلی در مصر کاری نداشته باشد و به سران اخوان‌المسلمین پناه ندهد. رهبران این گروه سیاسی- مذهبی ریشه‌دار بعد از آشتی مصر و ترکیه حالا بی‌پناه شده‌اند.
محل مذاکره هم احتمالا از این‌رو قطر انتخاب شده که اولا در یک سکوت خبری و ثانیا در نزدیکی با کشورهای همسایه مسائل حل شود. یادمان نرفته که شرط آمریکا برای خروج سپاه از فهرست تروریستی، این بود که حضور منطقه‌ای ایران کم شود و بنابراین مسئله منطقه شاید یکی از پایه‌های مذاکرات جدید باشد. البته ایران همواره اعلام کرده که با این شرط مخالف است ولی ممکن است در این زمینه نیز سیاست‌گذاری تغییر کرده باشد.
در این میان یک سوال باقی می‌ماند. چه چیزی به اروپا و آمریکا می‌رسد؟ کافی است که تقویم را نگاه کنید. کمتر از سه ماه دیگر به فصل سرد سال در غرب باقی مانده و همین حالا هم کشورهای اروپایی زیر بار فشار تورمی ناشی از افزایش قیمت انرژی در حال خرد شدن هستند. پس بدشان نمی‌آید که در این شرایط نفت ایران به سرعت وارد بازارها شود.
روی این سناریویی که نوشتیم سه موضوع می‌تواند تاثیرگذار باشد: نخست اینکه روسیه فکر کند باز هم در این معامله ضرر می‌کند، دوم اینکه ترکیه فکر کند سرش بی‌کلاه مانده و از نقش‌اش در منطقه کاسته شده است، سوم اینکه اسرائیل در این کار اخلال کند. حواستان به این سه نفر یعنی اردوغان و نفتالی بنت (و شاید یائیر لاپید، وزیر خارجه و نخست وزیر آینده) و نیز پوتین باشد و البته بدانید که سفر چند روز آینده بایدن به منطقه هم سفر مهمی خواهد بود.
سه روایت از نتیجه دو روز مذاکره در قطر
یک: دیروز خبرگزاری تسنیم در گزارشی به‌نقل از منابع آگاه در مذاکرات، نوشت: در جریان این دور از گفت‌وگوها که به‌صورت غیرمستقیم بین ایران و آمریکا برگزار شد و اتحادیه اروپا نقش میانجی و انتقال‌دهنده پیام را به‌عهده داشت، ایران مجدداً بر لزوم دستیابی به یک توافق پایدار تاکید کرد. آن چیزی که مانع از به نتیجه رسیدن این دور از گفت‌وگوها شده، پافشاری طرف آمریکایی بر متن طرح پیشنهادی خود در وین۷ است که شامل «تضمین برای انتفاع اقتصادی ایران» نمی‌شود
در واقع واشنگتن به‌دنبال احیای برجام به‌منظور محدود کردن ایران بدون دستاورد اقتصادی برای کشورمان است. همین مسئله باعث شده است به‌دلیل ضعف دولت بایدن و عدم توانایی در تصمیم‌گیری نهایی، احیای توافق هسته‌ای که صرفاً نیاز به پذیرش خط قرمز ایران در انتفاع اقتصادی از این رویداد از سوی آمریکا دارد، نشست دوحه هم فعلا تأثیر خاصی در پیشرفت مذاکراتی نداشته باشد. همین مسئله باعث شده است نماینده ارشد اتحادیه اروپا هم از این رویکرد آمریکا در عدم تلاش برای احیای برجام، انتقاد کند.
دو: بعد از این روایت ناامیدکننده یک منبع آگاه در مذاکرات دوحه در گفت‌وگو با ایرنا، در مورد چگونگی روند مذاکرات و در واکنش به انتشار برخی اخبار مبنی بر پایان این دور از مذاکرات دوحه گفت: مذاکرات دوحه در روز دوم همچنان ادامه دارد و هنوز به پایان نرسیده است. وی ادامه داد: در این دور از مذاکرات، طرف اروپایی نیز مشغول ایفای نقش خود بوده اما مواردی که بین دو طرف بوده، همچنان در حال پیگیری و گفت‌وگو است. این منبع آگاه تصریح کرد: گفت‌وگوها از ابتدا دو روزه طراحی شده بود و این دور از مذاکرات چهارشنبه به پایان می‌رسد.
سه: ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه هم گفت: مذاکرات ۲ روزه هنوز به انتها نرسیده و عصر چهارشنبه نشست دیگری میان دکتر باقری مذاکره‌کننده ارشد جمهوری اسلامی ایران و انریکه مورا هماهنگ‌کننده اروپایی گفت‌وگوها برگزار خواهد شد. گفت‌وگوها در دوحه از ابتدا دو روزه برنامه‌ریزی شده بود و در طول رایزنی‌های سه‌شنبه و چهارشنبه طرف‌ها در مورد موضوعات باقی‌مانده به تبادل پیشنهادها و دیدگاه‌های خود پرداختند. مذاکرات دو روزه دوحه در فضایی حرفه‌ای و جدی در حال برگزاری است.
