خداحافظی تلخ با عرضه اولیه در بورس
روزنامه هفت صبح، احمدرضا نجفی | «اپال نمی‌خریم» کمپینی بود که سهامداران بورس در واکنش به عرضه اولیه بدموقع سهام شرکت فرآوری معدنی اپال کانی پارس به راه انداختند. هرکس برای شرکت در این کمپین دلیل خاص خودش را داشت. بعضی با مدل قیمت‌گذاری سهام اپال مشکل داشتند، بعضی در اعتراض به مدیریت سازمان بورس و شرایط فعلی بازار سرمایه و بعضی دیگر به خاطر بدموقع بودن این عرضه اولیه به کمپین اپال نمی‌خریم پیوستند.
کمپینی که نهایتا تا حدودی نتیجه داد و باعث کاهش مشارکت در عرضه اولیه شد. دیگر کمتر کسی به عرضههای اولیه دل بسته است. چراکه حالا مثل گذشته نیست که حداقل از سودآوری شرکت در عرضه اولیه بورس مطمئن باشیم. در سال ۹۹ در مجموع ۲۶شرکت وارد بورس شده‌اند که از این تعداد هشت عرضه اولیه در حال حاضر بازدهی منفی دارند. یعنی قیمت سهام آنها از قیمت روز عرضه کمتر یا با آن برابر است.
از جمله این نمادها می‌توان به سیتا، آبادا، بگیلان، امین، بپیوند، ثامید، وکبهمن و حتی اپال اشاره کرد. بله درست خواندید، اپال با وجود اینکه هنوز معاملات ثانویه آن آغاز نشده، قیمت پایانی کمتری نسبت به قیمت عرضه اولیه دارد. چراکه در این عرضه آمار مشارکت به حدی پایین بود که قیمت کشف شده برای اپال کمتر از حداکثر قیمت روز عرضه بود.
*** مشارکت حداقلی در پرحاشیه‌ترین عرضه اولیه
سهام شرکت فرآوری معدنی اپال کانی پارس روز چهارشنبه هفته گذشته عرضه اولیه شد. در جریان این عرضه اولیه هرکس می‌توانست برای خرید حداکثر ۴۰۰سهم اپال در بازه قیمت هزار و ۲۰۰ تا هزار و ۲۵۰تومان سفارش خرید ثبت کند. در جریان عرضههای اولیه عموما سفارش را با حداکثر قیمت ثبت می‌کنند، چراکه حتی یک ریال پایین‌تر باعث می‌شود به کلی سهام به خریدار تعلق نگیرد.
اما اینبار شرایط متفاوت بود. با راه‌اندازی کمپین اپال نمی‌خریم و همراهی بعضی کارگزاری‌ها و با وجود خرید اجباری عرضه اولیه توسط برخی کارگزاری‌های دیگر، مشارکت در این عرضه اولیه به حداقل رسید. در جریان این عرضه اولیه حدود دو میلیون و ۷۵۴هزار نفر مشارکت کردند. این رقم درحالی ثبت شده که آمار مشارکت در عرضه اولیه قبلی یعنی کزغال حدود چهار میلیون نفر بود و رکورد مشارکت در عرضه اولیه برای بپیوند به پنج میلیون و ۵۰۰هزار نفر رسیده بود. موردی که نشان می‌دهد در جریان ریزش بورس حدود سه میلیون نفر یعنی نیمی از سرمایه‌گذاران بازار سرمایه به کلی از بورس خداحافظی کرده و حتی تمایلی به شرکت در عرضه اولیه ندارند.
*** حواشی عرضه اولیه اپال
در جریان عرضه اولیه اپال ۴۸۰میلیون سهام این شرکت بدون مشتری باقی ماند و کارگزار متعهد برای اولین بار در سه سال گذشته مجبور به خرید سهام عرضه اولیه شد. در این عرضه نه‌تنها قیمت کشف شده پایین‌تر از حداکثر قیمت بود، بلکه حدود ۱۷۰میلیون سهام اپال در کف قیمت یعنی هزار و ۲۰۰تومان به متقاضیان واگذار شد.
کارگزاری‌هایی که امکان خرید اتوماتیک عرضه اولیه دارند، با چالش بزرگی روبه‌رو شدند. بعضی از آنها از روزهای قبل عرضه با ارسال پیامک به مشتریانشان گوشزد کردند که اگر می‌خواهند در عرضه اولیه شرکت نکنند، حتما تیک خرید اتوماتیک عرضه اولیه را غیرفعال کنند. بعضی کارگزاری‌ها که امکان خرید اعتباری عرضه اولیه دارند و حتی اگر موجودی پول نقد مشتری کافی نباشد، برایش عرضه اولیه می‌خرند چالش بزرگتری داشتند.برخی سهامداران می‌گویند با وجود لغو خرید اتوماتیک عرضه اولیه به نشانه اعتراض و در راستای کمپین اپال نمی‌خریم، همچنان کارگزاری آنها اقدام به شرکت در این عرضه اولیه پرحاشیه کرده است.
*** خداحافظی با عرضه اولیه سودآور
اگر یک سال پیش می‌خواستیم کسی را به سرمایه‌گذاری در بورس دعوت کنیم، به او درباره سودآوری عرضه اولیه می‌گفتیم. چراکه شرکت در آنها هیچ‌موقع زیان‌ده نبود و عموما بازدهی بالای ۵۰درصدی در کوتاه‌مدت نصیب سرمایه‌گذارها می‌کرد، اما این روزها شرایط به کلی فرق کرده. از ۲۶شرکتی که در سال ۹۹ وارد بورس شده‌اند، عرضه اولیه هشت نماد بازدهی منفی یا صفر داشته. موردی که نشان می‌دهد حالا سرمایه‌گذاری در سهام عرضه اولیه هم ممکن است بازدهی منفی داشته باشد.
از بین رفتن اعتماد به بورس در کنار این موضوع باعث شده آمار مشارکت در عرضه اولیه کاهش چشمگیری داشته باشد.بیشترین بازدهی منفی در بین نمادهایی که در سال ۹۹ شاهد عرضه اولیه سهام آنها بودیم، مربوط به شرکت برق و انرژی پیوندگستر پارس است که ۱۱شهریورماه به بورس آمد و بعد از رشد و نزولی که پشت سر گذاشت، حالا ۲۲درصد پایین‌تر از قیمت عرضه اولیه خرید و فروش می‌شود. این نماد دقیقا همانی است که رکورد بیشترین مشارکت عرضه اولیه را در اختیار دارد.
*** فرآیند عرضه اولیه تغییر می‌کند؟
مدیرعامل فرابورس ایران از تغییر روش عرضههای اولیه شرکت‌های کوچک در سال آینده خبر داده است. امیر هامونی می‌گوید تصمیم بر این است که عرضههای شرکت‌های متوسط و حتی کوچک مانند شرکت‌هایی که ۵۰ تا ۱۰۰میلیارد تومان نقدینگی در روز عرضه اولیه جذب کند را به روش بوک بیلدینگ انجام ندهیم. چرا که این روش ممکن است به هیجانات بازار دامن بزند.
معتقدم اگر روش عرضه اولیه را اصلاح کنیم، این ظرفیت باز می‌شود و هر روز با کشش مناسب بازار با روش جدیدی که بررسی می‌شود، عرضه اولیه‌ها را دنبال کنیم.روش بوک بیلدینگ از دی‌ماه سال ۹۵ برای عرضه اولیه شرکت‌ها در بورس استفاده شد که طی آن بعد از جمع‌آوری تمام سفارش‌های خرید عرضه اولیه، سهام به تمام متقاضیان متناسب با قیمتی که برای خریدشان ثبت کردند و بدون توجه به تقدم و تاخر زمان ثبت سفارش، تعلق می‌گیرد.
