خاطرات خوش دلار در ایران
روزنامه هفت صبح، گروه بازار| بزرگ‌ترین علامت سوال در چند هفته اخیر این بوده که آیا دلار ۳۰هزار تومان می‌شود یا نه؟ چند روزی است که مدام قیمت دلار در کانال ۲۹هزار تومان بالا و پایین می‌شود و فعلا این سوال را در ذهنمان نگه داشته. هر روزی که جدول قیمت‌ها را چک می‌کنیم، اول می‌رویم سراغ دلار تا ببینیم ۳۰هزار تومان شد یا هنوز فرصت داریم؟
در این بین یاد خاطراتمان از زمانی افتادیم که دلار را رند می‌کردیم به هزار تومان تا محاسبتمان راحت‌تر شود. همین مورد ما را با چند نکته درباره بازار ارز روبه‌رو کرد که خواندن آن در آستانه دلار ۳۰هزار تومانی احتمالا برای شما هم جذاب باشد. از ماجرای اولین شوک ارزی و اولین ارز مسافرتی تا زمانی که دلار در یک روز ۲۳۰۰درصد گران شد.
*** ماجرای اولین شوک ارزی بعد از انقلاب
شرایط ویژه روزهای انقلاب باعث شد قیمت دلار با جهش چشمگیری روبه‌رو شود. این مورد از ماه‌های منتهی به انقلاب شروع شد و تا پایان سال ۵۷ قیمت دلار از هفت تومان به ۱۰تومان رسید. با این حساب اولین شوک ارزی کشور با حدود ۴۰درصد افزایش قیمت رقم خورد. هرچند حالا دیگر می‌دانیم افزایش ۴۰درصدی در یک سال آنقدرها هم شوک بزرگی به حساب نمی‌آید و جهش‌های بزرگ‌تر از این را در یک دهه اخیر تجربه کرده‌ایم.
*** اولین ارز مسافرتی؛ ۵۰۰دلار با سود پنج برابری
قدیمی‌ترین سندی که از ارز مسافرتی داریم، مربوط به کتاب زمستان ۶۲ است که به قلم اسماعیل فصیح نوشته شده. در بخشی از این کتاب نویسنده در خاطراتش از دلار مسافرتی رونمایی می‌کند و می‌گوید آن زمان با ارائه پاسپورت، ۵۰۰دلار با نرخ رسمی به مسافرها ارائه می‌کردند. آن زمان قیمت رسمی دلار هفت تومان و قیمت آن در بازار آزاد حدود ۴۲تومان بود و با ارائه پاسپورت می‌شد دلار را به قیمت رسمی هفت تومان خرید و با سود پنج برابری در بازار آزاد فروخت.
۵۰۰دلار آن زمان سه هزار و ۵۰۰تومان برای مسافرها آب می‌خورد و اگر می‌خواستند این مبلغ را از بازار آزاد بخرند باید برایش ۲۱هزار تومان پول خرج می‌کردند. نویسنده در کتابش می‌گوید آن زمان پاسپورت را با هشت هزار تومان می‌فروختند تا بتوانند ارز مسافرتی بگیرند. احتمالا اگر کسی ۵۰۰دلاری که با سه هزار و ۵۰۰تومان در سال ۶۲خریده را هنوز نگه داشته باشد، می‌تواند آن را حدود ۱۵میلیون تومان بفروشد!
*** دلار برای اولین‌بار کاهشی می‌شود
سال‌های پایانی جنگ با اینکه هزینه‌های کشور زیاد شده بود و به عنوان کشوری که چند سال است درگیر دفاع از خاکش شده، برای اولین بار در دوران بعد از انقلاب شاهد کاهش قیمت دلار بودیم. سال ۶۷ دلار در بازار آزاد به ۱۰۰تومان رسیده بود و در همین سال، با کاهش تقاضا برای خرید ارز و همچنین افزایش درآمدهای نفتی به خاطر گرانی قیمت جهانی آن، دلار برای چند ماه روند نزولی به خود گرفت که تا آن سال سابقه نداشت. به عبارتی تقریبا ۱۰سال بود که قیمت دلار مدام افزایش پیدا می‌کرد و با توجه به شرایط جنگی نمی‌توانستیم چیزی به جز این انتظار داشته باشیم.
*** ۱۲نرخ ارز در پایان جنگ
شاید از شنیدن دلار آزاد، دلار بانکی، دلار صرافی و دلار نیمایی و … گیج شده باشید و فکر کنید چه‌خبر است؟ این همه نرخ ارز از کجا آمده؟ رکورد تعداد نرخ‌های ارز مربوط به سال ۶۸ یعنی سال‌های پایانی جنگ تحمیلی است. محمدحسین عادلی که در دولت اول هاشمی رفسنجانی رئیس کل بانک مرکزی بود در این‌باره می‌گوید بعد از جنگ تعدد نرخ ارز بسیار زیاد بود و تقریبا ۱۲نرخ مختلف برای ارز داشتیم.
تا سال ۷۱ این تعداد نرخ ارز به سه نرخ رسمی مثل دلار چهارهزار و ۲۰۰تومانی فعلی، نرخ رقابتی مثل دلار نیمایی که برای صادرات و واردات استفاده می‌شود و نرخ بازار آزاد کاهش پیدا کردند و نهایتا در سال ۷۲ برای اولین بار بعد از انقلاب، قیمت ارز تک‌نرخی شد. هرچند این سیاست بیشتر از چند ماه دوام نیاورد.
*** افزایش ۲۳۰۰درصدی دلار در یک روز!
از ابتدای انقلاب تا حدود ۱۳سال و چند ماه بعد، قیمت دلار رسمی هیچ تغییری نکرده بود. نهایتا از ۷۰ریال اول انقلاب به ۷۲ریال رسیده بود و تفاوت چشمگیری با قیمت دلار در بازار آزاد پیدا کرده بود. تا اینکه در دوره اول هاشمی رفسنجانی برای تک نرخی شدن ارز، قیمت دلار رسمی با بازار آزاد یکی شد. آن زمان قیمت دلار در بازار حدود ۱۶۵تومان بود و همین موضوع باعث شد افزایش حدود دو هزار و ۳۰۰درصدی قیمت دلار رسمی در یک روز اتفاق بیافتد. الان اگر دولت بخواهد ارز را تک نرخی کند، دلار از چهار هزار و ۲۰۰تومان به حدود ۳۰هزار تومان می‌رسد و تقریبا ۶۰۰درصد افزایش پیدا می‌کند.
*** یادش بخیر! دلار را تا هزار تومان رند می‌کردیم
دهه شصتی‌ها حتما یادشان می‌آید که اواخر دهه ۷۰ قیمت دلار حدود ۸۵۰تومان بود. آن زمان برای محاسباتمان زمانی که می‌خواستیم قیمت‌ها را از دلار به تومان تبدیل کنیم، قیمت دلار را تا هزار تومان رند می‌کردیم و سه تا صفر جلوی قیمت می‌گذاشتیم تا ببینیم به پول خودمان چقدر می‌شود. یعنی عملا در محاسباتمان دلار را ۱۸درصد گران می‌کردیم!
این ترفند برای ساده کردن محاسبات تقریبا تا اوایل دهه ۸۰ زمانی که دلار در محدوده هزار و ۲۰۰تومان بود ادامه پیدا کرد. هرچند هیچ‌موقع نتوانستیم از نرخ رند ۱۰هزار تومانی برای تبدیل دلار به ریال استفاده کنیم چراکه دلار هیچ‌وقت در محدوده ۱۰هزار تومان آرام نگرفت که بتوانیم با اضافه کردن چهار صفر قیمت خارجی‌ها را به پول خودمان تبدیل کنیم. حیف شد! حال اگر بخواهیم سریع دلار را به تومان تبدیل کنیم، باید علاوه بر اضافه کردن چهار صفر، عدد موردنظر را در سه هم ضرب کنیم.
*** دلار ۸۰۰تومانی در دستان ناتاشا
شبکه آی‌فیلم به پخش سریال‌های تکراری معروف است. چند وقت پیش، سریال خواب و بیدار از این شبکه بازپخش می‌شد که یک نکته جالب درباره دلار به همراه داشت. خیلی از ما این سریال را با نام نقش‌های اصلی این فیلم یعنی ناتاشا و اصغر کپک با بازی رویا نونهالی و مهدی فخیم‌زاده یادمان مانده.
در سکانسی از این سریال ناتاشا می‌خواهد یک ۱۰دلاری را با هشت هزار تومان عوض کند که اصغر کپک پنج هزار تومان به او می‌دهد. در این لحظه ناتاشا پول‌های اصغر کپک را از دستش می‌کشد و می‌گوید دلار هشتصد تومان است و ۱۰تا ۸۰۰تومان می‌شود هشت هزار تومان! سریال خواب و بیدار در سال ۸۰ ساخته شده و در این ۱۹سال ارزش اسکناس ۱۰دلاری از هشت هزار تومان به ۳۰۰هزار تومان رسیده است.
*** اولین روزنامه هفت صبح با دلار هزار تومانی
اولین شماره روزنامه هفت صبح دوم اردیبهشت‌ماه سال ۹۰ منتشر شده. وقتی آرشیو را زیر و رو کردیم و به اولین شماره روزنامه رسیدیم، قیمت دلار را هزار و ۱۳۰تومان نوشته بودیم. آن زمان روزنامه با قیمت ۲۰۰تومان فروخته می‌شد و حالا که این گزارش را می‌خوانید، احتمالا دو هزار تومان برای آن پول داده‌اید. قیمت روزنامه در این ۹سال و چندماه، ۱۰برابر شده و قیمت دلار از هزار و ۱۳۰ به نزدیکی ۳۰هزار تومان رسیده و ۲۶برابر شده است. احتمالا بتوانیم نتیجه بگیریم که روزنامه هفت صبح تا چه حد در برابر تورم مقاومت کرده است!
*** هر روز قیمت دلار ثابت می‌ماند
اگر اهل چک کردن خبرگزاری‌ها باشید، احتمالا هر روز صبح با خبری مواجه می‌شوید که در آن نرخ رسمی ۴۷ارز ثابت می‌ماند. ماجرا از این قرار است هر روز روابط عمومی بانک مرکزی گزارش قیمت رسمی ارز را منتشر و برخی خبرگزاری‌ها هم آن را بازنشر می‌کنند. در این خبر گفته می‌شود «هر دلار آمریکا نسبت به روزهای گذشته تغییری نداشت و ۴۲هزار ریال قیمت خورد. هر پوند انگلیس ۵۳هزار و ۵۳۰ریال و هر یورو ۴۸هزار و ۸۵۷ریال اعلام شد.»
*** تغییرات قیمت دلار در دوره چهار رئیس جمهور
قیمت دلار در دوره ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی یعنی سال‌های ۶۸ تا ۷۶، تقریبا ۳٫۹برابر شد. رفسنجانی در سال ۶۸ با دلار ۱۲۰تومانی روی کار آمد. در طول هشت سال ریاست جمهوری رفسنجانی قیمت دلار به ۴۷۸تومان رسید و از این نظر بعد از روحانی در رتبه دوم بیشترین افزایش قیمت دلار در دوره هشت ساله قرار می‌گیرد. قیمت رسمی ارز در این دو دوره ریاست جمهوری از هفت تومان به ۱۷۵تومان رسید.
سید محمد خاتمی رکورد‌دار ثبات قیمت ارز در بین دوره‌های مختلف ریاست جمهوری است. سال ۷۶ زمانی که دولت خاتمی روی کار آمد، هر دلار آمریکا در بازار آزاد با قیمت ۴۷۸تومان فروخته می‌شد و قیمت رسمی آن ۱۷۵تومان بود. در پایان دوره دوم ریاست جمهوری خاتمی، هر دلار در سال ۸۴ به طور میانگین ۹۰۴تومان قیمت داشت. به عبارتی قیمت دلار در این هشت سال تقریبا ۱٫۹برابر شد که کمترین میزان افزایش قیمت در دوره‌های هشت‌ساله بعد از انقلاب به حساب می‌آید.
محمود احمدی‌نژاد در دوره اول فاصله نرخ رسمی و بازار آزاد ارز را به صفر رساند. در ابتدای دوره هشت ساله یعنی سال ۸۴ میانگین قیمت دلار در کل سال حدود ۹۰۴تومان بود و تا سال ۸۸ به هزار و ۴۴تومان رسید. افزایش قیمت دلار بیشتر در دوره دوم احمدی‌نژاد محسوس بود. تا جایی که قیمت این ارز در سال ۹۲ به طور میانگین سه هزار و ۱۸۴تومان بود. در هشت سال ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد دلار در بازار تقریبا ۳٫۵برابر شد.
حسن روحانی زمانی روی کار آمد که هر دلار آمریکا به طور میانگین در کل سال ۹۲ حدود سه‌هزار و ۱۸۴تومان قیمت داشت. در حال حاضر قیمت دلار در بازار آزاد به نزدیکی ۳۰هزار تومان رسیده و تا این لحظه می‌توان گفت در هفت سال ریاست جمهوری روحانی رکورد افزایش قیمت دلار شکسته شده و نرخ ارز تقریبا ۹٫۴برابر شده است.
