جدال جدید بر‌سر سخنان تازه خانم جمیله علم‌الهدی
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی | انتشار قطعه‌ای از سخنان خانم جمیله علم‌الهدی، همسر آقای سید ابراهیم رئیسی با موضوع «بانوی اول» زمینه‌ساز بحثی فراگیر بر سر این مفهوم و این سخنان در شبکه‌های اجتماعی شده است. «بانوی اول» کیست؟ چه تاریخی دارد؟ چرا خانم علم‌الهدی به آن پرداخته و انتقادات از خانم علم‌الهدی به چه دلیل است؟
خانم علم‌الهدی چه گفته است؟
روز شنبه جشنواره‌ای با نام جشنواره بین‌المللی خورشید در مشهد برگزار شد. خبرگزاری ایرنا که متعلق به دولت است نوشته این جشنواره‌ای رسانه‌ای است که در آن ۱۰۰ خانم فعال رسانه‌ای از ۴۰ کشور جهان به مشهد آمده‌اند. شعار این جشنواره «زنان روشنگری می‌کنند» است و در آن یاد خانم «شیرین ابوعاقله»، خبرنگار الجزیره که توسط رژیم اشغالگر مورد حمله قرار گرفت و جان باخت نیز گرامی داشته شده است.
برگزارکنندگان این همایش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاونت امور بانوان و خانواده ریاست‌جمهوری و شهرداری مشهد بودند و به نظر می‌رسد در امتداد دو برنامه زنان تاثیرگذار در بهمن ۱۴۰۱ و جشنواره فیلم حوا در تیر ماه امسال باشد تا تلاشی باشد برای ارائه تصویری متفاوت از زنان ایرانی بعد از حوادث پاییز سال گذشته.
بر اساس فیلمی که از این جشنواره منتشر شده، خانم علم‌الهدی در این مراسم گفته: «من تازه متوجه شدم که بنده را به‌عنوان بانوی اول معرفی کردند. لازم است توضیح دهم در ساختار جمهوری اسلامی ایران بانوی اول همسر رهبر معظم انقلاب هستند. سال‌هاست که آرزو می‌کنم بتوانم برای انتقال خاطرات ایشان کاری بکنم. خوشبختانه مشهدی‌ها کار خوبی کردند و آن اینکه منزل ایشان را تبدیل به موزه کردند.»
آیا این نخستین‌بار است؟
سرویس سیاسی سایت اصولگرای مشرق نیوز دیروز در گزارشی سابقه‌ای از این موضوع را بیان کرده و گفته دست‌کم دو مرتبه دیگر نیز از این لقب برای خانم علم‌الهدی استفاده شده بود. نخستین‌بار در بهمن ماه ۱۴۰۱ و در جریان همان اولین کنگره بین‌المللی بانوان تاثیرگذار در تهران که با حضور ۷۰ نفر از مقامات زن و نمایندگانی از بیش از ۹۰ کشور جهان برگزار شد.
به نوشته مشرق «در این اجلاس، گویا مهمانان زن مطابق فرهنگ کشورهای خارجی که همسر رئیس‌جمهور وقت هر کشوری را به‌عنوان «بانوی اول» آن کشور معرفی می‌کنند، از خانم جمیله علم الهدی، همسر رئیس‌جمهور کشورمان هم با عنوان بانوی اول یاد می‌کنند. این رسم مهمانان خارجی موجب می‌شود تا خانم علم الهدی نیز واکنش نشان داده و نه‌تنها این لفظ را برنتابیده، بلکه آن را متناسب با مقام همسر رهبر انقلاب معرفی می‌کند.»
بار دوم که لفظ «بانوی اول ایران» درباره همسر رئیس‌جمهور به‌کار برده شد برمی‌گردد به استقبال ویژه و مستقل سیلیا فلورز، همسر نیکلاس مادورو رئیس‌جمهور ونزوئلا از خانم جمیله علم‌الهدی در سفر خردادماه او به ونزوئلا. خبرگزاری ونزوئلا در پوشش خبری این دیدار به خانم جمیله علم الهدی، «بانوی اول ایران» لقب داد.
بانوی اول یعنی چه؟
بانوی اول لقبی غیررسمی معمولا برای همسر و گاهی اوقات برای دختر یا سایر بستگان زن رئیس دولت در کشورهای جهان است. استفاده از این لقب به عنوان همسر رئیس‌جمهور برای نخستین‌بار در سال ۱۸۳۸ برای اشاره به مارتا، همسر جرج واشنگتن ثبت شده است. البته در زمان ریاست‌جمهوری خود جرج واشنگتن این لقب وجود نداشت و در واقع بعدها برای اشاره به همسر جرج واشنگتن از این لقب استفاده شد.
اولین کسی که در آمریکا، به عنوان بانوی اول شناخته شد، هریت لین، خواهرزاده جیمز بوکانان، پانزدهمین رئیس‌جمهور آمریکا بود. بوکانان مجرد بود و به همین دلیل به خواهرزاده او لقب فرست لیدی یا بانوی اول داده بودند. معادل مذکر این عنوان در کشورهایی که همسر رئیس دولت، مرد بوده است، مانند فیلیپین یا مالت، جنتلمن اول است. در حالی که هرگز یک مرد، همسر رئیس جمهور ایالات متحده نبوده است، «جناب اول» در ایالات متحده برای همسر مرد یک شهردار یا فرماندار استفاده می‌شود.
البته خوب است بدانید که بانوی اول در آمریکا به خصوص بعد از دهه ۱۹۹۰ نقش بعضا مستقلی از رئیس جمهور پیدا کرده، دفتر و کارکنان مخصوص به خود را دارد و به خصوص در مدیریت کاخ سفید یا برخی از امور اجتماعی نقش دارد و ضمنا می‌تواند نماینده رئیس‌جمهور در مناسبت‌های رسمی و تشریفاتی باشد.
موافقان خانم علم الهدی چه می‌گویند؟
آن‌ها می‌گویند اولا لقب «بانوی اول» از همان ابتدا توسط مهمانان خارجی و رسانه‌های کشورهای آمریکای لاتین، طبق عرف سیاسی و فرهنگ خودشان استفاده شده بود و ثانیا برجسته‌سازی این موضوع از سوی برخی رسانه‌ها بیشتر با هدف حاشیه‌سازی و انتقام‌گیری از خانم علم الهدی بابت حضور فعالانه در سفر اخیر نیویورک بوده از سر نفی هرگونه عنوان‌سازی غربی و یا…
منتقدان چه می‌گویند؟
منتقدانی که اصولگرا هستند معتقدند که اولا در فضای سیاسی ایران و ساختار جمهوری اسلامی، چنین مقام و جایگاهی وجود ندارد، ثانیا افراد دیگری مثل همسران و مادران شهدا لایق این مقام هستند، ثالثا این اصطلاح غربی است و نباید توسط مقامات ایرانی مورد استفاده واقع شود و رابعا همسر رهبر انقلاب و حتی خود ایشان علاقه‌ای به اینگونه القاب ندارند و حتی اینکه همسر رئیس‌جمهور خود را از این لقب مبری کرده و به همسر رهبر انقلاب منتسب کرده است، در امتداد خطای انتساب این لقب به خودشان بوده است.
عالی‌رتبه‌ترین فردی هم که با همین دست فرمان از خانم علم‌الهدی انتقاد کرده، آقای مهدی فضائلی، سخنگوی دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب است که در توئیتی نوشته: «کم نبوده‌اند بانوان بزرگ و عالیقدری که در کنار مردان بزرگ نقش‌آفرینی کرده‌اند اما خطاست که دولتمردان برای تکریم آن‌ها از الگوی نابجای بیگانگان کپی‌برداری کنند.»
منتقدان غیراصولگرا استفاده از این لقب را نوعی جاه‌طلبی سیاسی می‌دادند ولی بیش از آن منتقد جایگاه خانم علم‌الهدی در دولت به خصوص باتوجه به افکار و اندیشه‌های او به ویژه در حوزه زنان هستند و معتقدند فضایی که او در دولت دارد، می‌تواند باعث ایجاد فشارهای بیشتر در حوزه فرهنگی و اجتماعی شود. برخی از آنان البته معتقدند که خانم علم الهدی علاوه‌بر تلاش برای اجرای منویات فرهنگی و اجتماعی خود حتی در برخی حوزه‌های اقتصادی دولت نیز دخالت دارد که البته موضوعی است که ثابت نشده است.
