به ارمنستان نروید؛ بحران در جاده گوریس به قاپان
روزنامه هفت صبح، علی رستگار | جمهوری آذربایجان بخشی از مسیر تردد زمینی ایران به ارمنستان را مسدود کرد. در نتیجه خیلی از کامیون‌های تجاری و خودروهای سواری که به صورت زمینی بین ایران و ارمنستان در تردد بودند بلاتکلیف ماندند. سید روح‌الله لطیفی، سخنگوی گمرک در گفت‌وگو با خبرگزاری‌ها این موضوع را تایید کرده و توضیح داده که قرار است مسئولان ایروان با باکو مذاکره کنند ببینیم چه می‌شود. حل شدن ماجرا البته به این سادگی هم نیست.
اصل این مشکل به جنگ ۴۴ روزه قره‌باغ در پاییز پارسال برمی‌گردد. در جریان این جنگ بود که بخش‌هایی از خاک قره‌باغ (تحت حکمرانی ارمنستان) به جمهوری آذربایجان افزوده شد.از جمله همین قسمتی که الان محل مناقشه است.جاده‌ای به نام گوریس به قاپان (یا کاپان) که در حقیقت دو قسمت از خاک استان سیونیک ارمنستان را به‌هم متصل می‌کند اما خب چون بخش‌هایی از این جاده داخل خاک جمهوری آذربایجان افتاده (البته بخش عمده این جاده دقیقا روی مرز فعلی ارمنستان و جمهوری آذربایجان قرار دارد) الان برای ایران هم دردسرساز شده.
یعنی خودروهایی که از مسیر زمینی ایران و ایروان تردد دارند ناچارند از جاده گوریس به کاپان عبور کنند. جمهوری آذریجان هم این مسیر را الان بسته و سوای از خودروهای تجاری خیلی از خودروهای سواری که اخیرا برای سفرهای توریستی یا تزریق واکسن به ایروان سفر کردند هم طبعا با مشکل مواجه می‌شوند. در ادامه جزئیات بیشتری از این ماجرا را مرور می‌کنیم.
مسیری که بسته شده کجاست؟
اگر روی نقشه نگاه کنید دقیقا جاده زردرنگی که شاهراه اصلی شمال به جنوب ارمنستان است را می‌بینید. بخشی از این جاده به نام مسیر کاپان به گوریس روی مرز جدید با جمهوری آذربایجان و بخش‌هایی از آن داخل خاک این کشور افتاده. کل این مسیر حدود ۲۱ کیلومتر است اما اهمیت زیادی دارد و مسدود شدن آن عملا تردد زمینی بین ایران و ارمنستان را غیرممکن کرده. یعنی با از دست رفتن این بخش از جاده، مرز مشترک ایران و ارمنستان خیلی مفهومی ندارد چون راه دسترسی زمینی به پایتخت این کشور را نداریم.
چرا آذربایجان این جاده را مسدود کرد؟
از یکسو مقامات جمهوری آذربایجان می‌گویند چندی پیش ارمنستان آتش‌بس را نقض کرده و بعد از حمله دو سرباز ارمنستانی این جاده گوریس کاپان مسدود شده. طرف مقابل هم البته از این اتهامات بارها به جمهوری آذربایجان زده و این اختلاف‌ها اتفاق جدیدی نیست. مسئله اصلی اما به نظر می‌رسد چیز دیگری است.
بعضی مدافعان این اقدام جمهوری آذربایجان می‌گویند اصلا چرا باید این کشور اجازه بدهد خودروهای عبوری کشور دیگری بدون مدارک قانونی و پرداخت عوارض از خاک کشورشان عبور کنند؟ حتی چندی پیش جمهوری آذربایجان با احضار سفیر ایران در این کشور، اعتراض خود به تردد تریلی‌های ایران به قره‌باغ، بدون کسب مجوز از آذربایجان را در نامه‌ای ابلاغ کرد. خلاصه این اقدامات در نهایت به ضرر ایران هم تمام شده و بعضی کارشناسان نوشتند اگر بعدا با وساطت بعضی کشورها از ایران امتیازات دیگری طلب کردند نباید تعجب کنیم.
مسیر جایگزین وجود ندارد؟
در حال حاضر تنها مسیر جایگزین جاده سیسیان مغزی است که از روستای آغوانی عبور می‌کند اما اصلا وضعیت مساعدی ندارد و حداقل اتوبوس نمی‌تواند از این مسیر تردد کند. یکی از انتقاداتی که خود ارمنستانی‌ها از دولتشان مطرح کردند این است که چرا در این همه مدت جاده جایگزین ساخته نشده و بعضی مدعی شدند که دولت این کشور بودجه هنگفتی را هم در اختیار داشته اما اقدامی انجام نداده است.
آیا این اتفاق قابل پیش‌بینی بود؟
در همان زمان جنگ قره‌باغ این بحث مطرح شده بود که تردد از این جاده مشکل‌ساز می‌شود اما وزیر دفاع ارمنستان گفت امنیت این بخش از جاده توسط نیروهای مرزی روسیه تامین می‌شود. در این مدت هم ماجرا واقعا به همین شکل بود. یعنی ایرانیانی که به صورت زمینی از مرز نوردوز عازم ایروان می‌شدند، در این بخش جاده سمت راست جاده نیروهای نظامی جمهوری آذربایجان را می‌دیدند و در سمت چپ نیروهای نظامی ارمنستان. ضمن اینکه نیروهای نظامی روسیه هم در دو طرف حضور پررنگی داشتند. با توجه به حساسیت این مسیر که محل تردد ارمنستانی‌ها و آذربایجانی‌ها و ایرانی‌ها بود بارها برای مسافران و توریست‌ها پیش آمده بود که مدارک هویتی آن‌ها از سوی نیروهای نظامی روسیه کنترل شود.
فعالان گردشگری هشدار داده بودند؟
در زمان جنگ قره‌باغ خیلی از فعالان گردشگری به دستگاه‌های مسئول یادآوری کردند که در آینده نزدیک چنین مشکلی پیش می‌آید. آن‌ها می‌گفتند چون ارمنستان از نظر سیاسی متحد استراتژیک ایران است و از نظر تجاری هم به ایران نیاز دارند، باید در حل این مناقشه بین دو کشور نقش فعالانه‌تری ایفا کنیم. این ایده البته با بی‌اعتنایی مسئولان مواجه شد و تصورشان این بود که چنین اقدامی رخ نمی‌دهد.
به‌خصوص که در روزهای اول جنگ قره‌باغ نقشه‌ای از سوی روسیه منتشر شد که نخجوان را متصل به آذربایجان نشان می‌داد و این عملا به معنی از دست رفتن مرز مشترک ایران با ارمنستان بود. به زعم این کارشناسان الان هم با این اتفاق عملا به همان سمت و سو حرکت می‌کنیم و سست بودن دولت مرکزی ارمنستان این خطر هنوز به طور جدی وجود دارد. محمدجواد ترابی روزنامه‌نگار و فعال گردشگری در مورد وضعیت جاده ارمنستان توضیح می‌دهد: «جاده ارمنستان از نظر کیفیت چیزی شبیه جاده چالوس در دهه ۳۰ و ۴۰ است.
مسیر کوهستانی با آسفالت بی‌کیفیت و باریک و بسیار پرخطر. این جاده هیچ‌وقت بهسازی و تعریض نشده و به دلیل کوهستانی بودن مسیر امکان پیدا کردن جاده جایگزین هم وجود ندارد. بنابراین حفظ کردن این مسیر اهمیت زیادی برای ایران دارد. انتظار می‌رود این مسئله خیلی زود حل شود چون ادامه‌دار شدن آن مشکلات زیادی حتی برای مسافران ایرانی ایجاد می‌کند.»
برای خود ارمنستانی‌ها چه مشکلاتی ایجاد شده؟
علاوه بر اینکه از دست رفتن امکان تردد بین مرز ایران و ارمنستان برای این کشور خسارات هنگفتی به همراه دارد همین الان با بسته شدن جاده گوریس به کاپان و به گفته بعضی کاربران شبکه‌های اجتماعی اهالی روستاهای ارمنی‌نشین شورنوخ، وروتان، بردزروان و نور آرچادزور برای دسترسی به غذا و خدمات پزشکی با مشکل مواجه شدند.
واکنش مسئولان چیست؟
تا الان صرفا یک اظهارنظر از سخنگوی گمرک داریم که بسته شدن مسیر را تایید کرده. مدیرکل دفتر ترانزیت سازمان حمل‌ونقل جاده‌ای هم با خبرگزاری ایلنا مصاحبه کرده و گفته: «نیروهای صلح‌بان روس مداخله کردند و قرار شد که این موضوع در کوتاه‌ترین زمان ممکن، حل و فصل شود. طرف ارمنی اعلام کرده ظرف یک روز آینده و یا کمتر این مشکل را برطرف سازد. کشور ارمنستان هم برای این مسیر، جایگزین را معرفی کرده اما از آنجایی که این محور عرض کمی دارد و مناسب تردد تریلی نیست، فعلا جلوی تردد تریلی‌ها به این سمت را گرفته‌ایم.»
مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای آذربایجان‌شرقی هم به خبرگزاری ایرنا گفته کامیون‌داران فعلا برای تردد به مرز نوردوز نیایند و ادامه داده:«برای تردد به ارمنستان، جاده روستایی جایگزینی معرفی شده است ولی به علت پایین بودن مشخصات راه این جاده، امکان تردد کامیون‌ها در این مسیر مقدور نیست بنابراین تا اطلاع ثانوی کامیون‌داران نباید برای تردد در این مسیر بارگیری کنند.» گفتنی است گمرک نوردوز در ۶۵ کیلومتری شهر جلفا و در حاشیه رودخانه ارس قرار دارد که تنها مرز مشترک با کشور ارمنستان نیز به‌شمار می‌رود.
