بررسی ارزش واقعی یارانه‌های پرداختی دولت به‌مردم
روزنامه هفت صبح، گروه بازار | تقریبا ۱۰سال است هر ماه یک پیامک واریز برای سرپرستان خانوار می‌آید که مبلغ آن به ازای هر عضو خانواده ۴۵هزار و ۵۰۰تومان است. از پارسال یارانه نقدی رفیقی به نام یارانه معیشتی پیدا کرده؛ یارانه‌ای که برای خانواده‌های یک‌نفره ۵۵هزار تومان است و برای خانواده‌های پنج‌نفره به ۲۰۵هزار تومان می‌رسد.
به‌این‌ترتیب با وجود ثابت ماندن یارانه نقدی، مجموع یارانه‌ها تقریبا دوبرابر شده است. شاید بگویید وقتی دلار ۲۵برابر شده و از هزار و ۱۰۰تومان در سال ۸۹ به ۲۷هزار تومان رسیده، دوبرابر شدن یارانه شبیه یک شوخی است. نکته‌ای که باید به آن توجه کنیم، اینجاست که یارانه نقدی بعد از اجرای طرح هدفمندسازی یارانه‌ها برای جبران افزایش هزینه‌های آب، برق، گاز و به‌اصطلاح اقتصاددان‌ها حامل‌های انرژی بود. بررسی‌ها نشان می‌دهند آن زمان؛ یعنی ۱۰سال پیش خانواده‌ها به طور میانگین ماهانه ۵۰هزار تومان قبض پرداخت می‌کردند.
در آخرین گزارش مرکز آمار این رقم به میانگین ۱۰۰هزار تومان برای هر خانواده رسیده است و تقریبا دوبرابر شده. فراموش نکنید در کنار یارانه نقدی ۴۵هزار و ۵۰۰تومانی و یارانه معیشتی، مجلس طرحی برای پرداخت یارانه ۶۰ یا ۱۲۰هزار تومانی کالاهای اساسی دارد که می‌تواند بازی را به نفع مردم تغییر دهد.
یارانه نقدی همان ۴۵هزار و ۵۰۰تومان باقی مانده، اما این تنها یارانه‌ای نیست که ماهانه به حساب سرپرستان خانوار واریز می‌شود. سال ۸۹ یارانه نقدی پا به ادبیات اقتصادی‌مان گذاشت؛ یارانه‌ای که از همان روزهای اول ۴۵هزار و ۵۰۰تومان بود و در ۱۰سال اخیر تغییری نداشته است. البته در این مدت یارانه‌های جدیدی در کنار آن اضافه شده. یک نمونه آن یارانه معیشتی است که همین روزها به یک‌سالگی‌اش می‌رسد.
آبان‌ماه سال گذشته همزمان با افزایش قیمت و آغاز دوباره سهمیه‌بندی بنزین، یارانه معیشتی به فهرست یارانه‌ها اضافه شد. این یارانه به هفت دهک پایین تعلق گرفته است. حدود ۱۹میلیون خانواده با جمعیت حدود ۶۰میلیون نفر مشمول یارانه معیشتی شناخته شدند و تقریبا یک سال است که دهم هر ماه یارانه معیشتی به حساب سرپرستان خانوار واریز می‌شود. مبلغ این یارانه متناسب با تعداد اعضای خانواده متفاوت است.
خانواده‌های تک‌نفره ۵۵هزار تومان، دونفره ۱۰۳هزار تومان، سه‌نفره ۱۳۸هزار تومان، چهارنفره ۱۷۲هزار تومان و پنج‌نفره و بیشتر ۲۰۵هزار تومان یارانه معیشتی دریافت می‌کنند.اگر یارانه معیشتی یا یارانه بنزین را کنار یارانه نقدی سال ۸۹ بگذاریم، می‌توان گفت حالا خانواده‌های تک‌نفره ماهانه ۵۵هزار تومان یارانه معیشتی و ۴۵هزار و ۵۰۰تومان یارانه نقدی و درمجموع ۱۰۰هزار و ۵۰۰تومان یارانه دریافت می‌کنند. برای خانواده‌های دونفره یارانه معیشتی ۱۰۳هزار تومانی در کنار یارانه نقدی ۹۱هزار تومانی به ۱۹۴هزار تومان می‌رسد.
خانواده‌های سه‌نفره ۱۳۸هزار تومان یارانه معیشتی و ۱۳۶هزار و ۵۰۰تومان یارانه معیشتی دریافت می‌کنند که درمجموع مبلغ آنها به ۱۷۴هزار و ۵۰۰تومان می‌رسد. یارانه خانواده‌های چهارنفره ۱۷۲هزار تومان یارانه معیشتی در کنار ۱۸۲هزار تومان یارانه نقدی است که مبلغ آنها روی هم ۳۵۴هزار تومان در ماه خواهد شد. همچنین خانواده‌های پنج‌نفره در کنار ۲۲۷هزار و ۵۰۰تومان یارانه نقدی، ۲۰۵هزار تومان یارانه معیشتی دریافت می‌کنند که مجموع آنها به ۴۳۲هزار و ۵۰۰تومان می‌رسد. برای خانواده‌های پنج‌نفره به بالا هم ۴۵هزار و ۵۰۰تومان به ازای هر نفر به عدد ۴۳۲هزار و ۵۰۰تومان اضافه می‌شود، طوری که به خانواده شش‌نفره در ماه ۴۷۸هزار تومان می‌رسد.
از اسفندماه سال گذشته تا پایان خردادماه چهار دوره یارانه نقدی به یک میلیون خانواده و سه میلیون نفر پرداخت شد. در این مدت خانواده‌های کم‌درآمد در ماه سه یارانه نقدی می‌گرفتند. یارانه کرونا برای خانواده‌های یک‌نفره ۲۰۰هزار تومان، دونفره ۳۰۰هزار تومان، سه‌نفره ۴۰۰هزار تومان، چهارنفره، ۵۰۰هزار تومان و پنج‌نفره و بیشتر ۶۰۰هزار تومان پرداخت می‌شود.
در آن دوره چهارماهه یک میلیون خانواده در کنار یارانه نقدی و یارانه معیشتی، یارانه کرونا هم دریافت کردند و مجموع یارانه نقدی آنها در ماه برای خانواده‌های یک‌نفره ۳۰۰هزار تومان، دونفره ۴۹۴هزار تومان، سه‌نفره ۶۷۴هزار تومان، چهارنفره ۸۵۴هزار تومان و پنج‌نفره یک میلیون و ۳۲هزار تومان بود.
*** تورم و افزایش قیمت دلار در گذر زمان
در اولین روزهای پرداخت یارانه نقدی، قیمت دلار در بازار حدود هزار و ۱۰۰تومان بود. منظورمان ۱۰سال پیش؛ یعنی سال ۸۹ است. آن زمان یارانه نقدی ۴۵هزار و ۵۰۰تومانی معادل حدود ۴۰دلار بود و یک خانواده چهارنفره ۱۶۰دلار در ماه یارانه می‌گرفت.
در این ۱۰سال قیمت دلار به حدود ۲۷هزار تومان رسیده و تقریبا ۲۵برابر شده است. البته عمده افزایش قیمت دلار مربوط به سه سال گذشته است که از حدود سه هزار و ۵۰۰تومان به محدوده فعلی رسید. حالا ۱۰۰هزار تومان یارانه نقدی و معیشتی برای خانواده یک‌نفره حدود سه دلار و یارانه ۱۷۲هزار تومانی خانواده چهارنفره معادل شش دلار است.
شاید ۲۵برابر شدن قیمت دلار نتواند نماینده افزایش قیمت‌ها باشد. آنطور که گزارش‌های مرکز آمار نشان می‌دهند، در این ۱۰سالی که از شروع پرداخت یارانه نقدی می‌گذرد، قیمت‌ها به طور میانگین ۷٫۶برابر شده‌اند. بر اساس اطلاعات مرکز آمار، شاخص قیمت کالاها و خدمات در سال ۸۹ حدود ۳۳٫۹ بوده و این شاخص در آخرین گزارش مربوط به تورم مهرماه به عدد ۲۶۰رسیده است. این یعنی در ۱۰سال گذشته تورم ما حدود ۶۶۶درصد بوده و به طور میانگین در هر سال ۲۲درصد به قیمت‌ها اضافه شده است.
*** تغییرات هزینه قبض آب، برق و گاز
نکته‌ای که باید به آن توجه کنیم، اینجاست که یارانه نقدی ۴۵هزار و ۵۰۰تومانی نه برای خرید کالا، بلکه برای جبران هزینه‌های افزایش قیمت آب و برق بوده که اصطلاحا به آن حامل‌های انرژی می‌گویند. یکی از دلایلی که برای تغییر نکردن مبلغ یارانه نقدی مطرح می‌شود، ثابت ماندن هزینه‌های آب، برق و گاز است.
البته بررسی‌ها نشان می‌دهند هزینه قبض آب و برق خانواده‌ها در این ۱۰سال افزایش داشته، اما این افزایش به اندازه گرانی دلار و نرخ تورم نیست.
قبض آب ۶۰درصد مشترکان در محدوده ۱۵ تا ۱۶هزار تومان است. همچنین آنطور که مسئولان وزارت نیرو در مصاحبه‌های اخیر خود گفته‌اند، هر خانواده به طور میانگین قبض برق ۲۵هزارتومانی دریافت می‌کند. قبض گاز هم عموما در محدوده ۳۰هزار تومان است. آمارهای رسمی نشان می‌دهند هر خانواده در سال حدود یک میلیون و ۲۰۰هزار تومان قبض آب، برق و گاز پرداخت می‌کند.
آخرین گزارش مرکز آمار از بودجه مرکز آمار چنین اطلاعاتی را ارائه کرده و می‌گوید این رقم مربوط به هزینه‌های آب و فاضلاب، سوخت و روشنایی منازل مسکونی در سال ۹۸ است. می‌توان از آن نتیجه گرفت که هر خانواده به طور میانگین در ماه حدود ۱۰۰هزار تومان قبض پرداخت می‌کند. وقتی آرشیو گزارش‌های مرکز آمار را زیرورو کنیم، به همین گزارش در سال ۹۰ برمی‌خوریم؛
یعنی یک سال بعد از اجرای قانون هدفمندسازی یارانه‌ها که در آن می‌توان تاثیر افزایش قیمت حامل‌های انرژی را مشاهده کرد. در این گزارش میانگین هزینه‌های آب، برق و گاز خانه برای هر خانواده حدود ۶۲۰هزار تومان در سال اعلام شده است که نشان می‌دهد در آن سال‌ها هر خانواده ماهانه حدود ۵۰هزار تومان قبض پرداخت می‌کرد. با این حساب می‌توان گفت در ۱۰سال گذشته، هزینه‌های آب، برق و گاز تقریبا دوبرابر شده است که خیلی کمتر از افزایش ۲۵برابری قیمت دلار و افزایش ۷٫۶برابری میانگین قیمت کالاها و خدمات به نظر می‌رسد.
*** تغییرات قیمت گوشت، مرغ، برنج و بنزین
سال ۸۹ قیمت یک کیلوگرم مرغ حدود دو هزار و ۹۰۰تومان بود. گوشت گوسفندی ۱۷هزار تومان و گوشت گوساله ۱۱هزار تومان فروخته می‌شد. آن زمان برنج ایرانی کیلویی سه هزار تومان و برنج خارجی کیلویی دو هزار تومان بود. آن زمان یک لیتر بنزین سهمیه‌بندی‌شده ۴۰۰تومان و بنزین آزاد ۷۰۰تومان قیمت داشت.
این یعنی در سال ۸۹ با یارانه نقدی ۴۵هزار و ۵۰۰تومانی می‌شد حدود ۱۶کیلوگرم مرغ خرید.
این رقم برای خرید ۲٫۷کیلوگرم گوشت گوسفندی یا ۴٫۱کیلوگرم گوشت گوساله کافی بود. همچنین یارانه نقدی معادل ۱۵کیلوگرم برنج ایرانی یا ۲۳کیلوگرم برنج خارجی بود. با توجه به قیمت ۷۰۰تومانی بنزین، آن زمان با یارانه ماهانه می‌شد ۶۵لیتر بنزین زد. حالا با در نظرگرفتن یارانه معیشتی، هر نفر در ماه ۱۰۰هزار تومان یارانه دریافت می‌کند.
قیمت هر کیلوگرم گوشت گوسفندی ۱۵۰هزار تومان و گوشت گوساله ۱۱۰هزار تومان است. برنج ایرانی کیلویی ۳۳هزار تومان و برنج خارجی کیلویی ۲۵هزار تومان فروخته می‌شود. قیمت مرغ به حدود کیلویی ۲۵هزار تومان رسیده است و یک لیتر بنزین از ۷۰۰تومان در سال ۸۹ تا سه هزار تومان افزایش قیمت داشته.
*** یارانه دیگری در راه است؟
مجلس طرحی برای یک یارانه جدید دارد. یارانه غیرنقدی که اسمش را گذاشته‌اند یارانه تامین کالاهای اساسی و نمی‌توان آن را به پول نقد تبدیل کرد. بلکه این یارانه شکل اعتبار خرید دارد و صرفا می‌توان آن را برای خرید کالاهای اساسی خرج کرد. در طرحی که مجلس تصویب کرده، دولت ملزم شده تا پایان سال ۹۹ هر ماه این یارانه را به حساب سرپرستان خانوار واریز کند.
مشمولان این یارانه همان کسانی هستند که سال گذشته مشمول یارانه معیشتی شناخته شدند؛ یعنی همان ۱۹میلیون خانواده که جمعیت ۶۰میلیون‌نفری داشتند. جزئیات طرح مجلس برای یارانه جدید نشان می‌دهد مبلغ این یارانه احتمالا ۶۰هزار تومان است. البته این یارانه برای اقشار کم‌درآمد دوبرابر در نظر گرفته می‌شود.
آنطور که یکی از اعضای کمیسیون برنامه و بودجه مجلس می‌گوید، برای ۲۰میلیون نفر از جمعیت کشور که تحت پوشش هیچ نهاد حمایتی نیستند و از هیچ‌جایی حقوق و دریافتی ندارند ۱۲۰ هزار تومان و برای ۴۰ میلیون نفر دیگر که حقوق یا دریافتی دارند ۶۰هزار تومان به ازای هر فرد در خانوارها پرداخت خواهد شد که درمجموع حداقل ۶٠میلیون نفر را شامل می‌شود. با این حساب در صورت اجرا شدن این طرح، یارانه ماهانه هر نفر تا ۲۲۰هزار تومان افزایش پیدا خواهد کرد که بخشی از آن صرفا برای خرید کالاهای اساسی خواهد بود.
مجلس همچنین طرح دیگری برای ترکیب یارانه نقدی ۴۵هزار و ۵۰۰تومانی و یارانه معیشتی ۵۵ تا ۲۰۵هزار تومانی دارد. با تصمیم کمیسیون تلفیق بودجه ۹۹ از سال آینده تنها یک یارانه پرداخت می‌شود. اگر این مصوبه در صحن علنی مجلس تصویب شود و بعد از تایید شورای نگهبان به اجرا دربیاید، سال آینده به تمام یارانه‌بگیران حدود ۷۲هزار تومان پرداخت خواهد شد. در این طرح، ۲۵میلیون‌نفری که مشمول یارانه معیشتی نیستند هم یارانه ۷۲هزارتومانی دریافت خواهند کرد. البته طرح ترکیب یارانه نقدی و معیشتی تا اجرا شدن راه زیادی در پیش دارد.
