بازار پررونق خرید و فروش فیش حج

روزنامه هفت صبح، فاطمه رجبی| کافی است کلمه «فیش حج» را در پلتفرم‌های خرید و فروش کالای دست دوم جست‌و‌جو کنید تا با قیمت‌های متنوعی برای فیش‌هایی با ویژگی‌های مختلف مواجه شويد. رقم‌ها برای حج تمتع یا همان حج واجب آنقدر بالاست که چشم‌هایتان گرد می‌شود و بسته به نزدیک و دور بودن نوبت فیش تا ۲۰۰ میلیون تومان هم می‌رسد اما خبرگزاری‌ها می‌گویند که به شهادت بعضی آژانس‌های زیارتی، فیش‌هایی که نوبتشان خیلی نزدیک است تا ۴۰۰ میلیون تومان هم معامله می‌شوند.

این فیش‌ها در واقع آنهایی هستند که چند سال قبل از سال ۸۶ خریداری شده‌اند. (سالی که فروش فیش حج از سوی سازمان حج و زیارت متوقف شد).وقتی به عقب می‌رویم و پرس‌و‌جو می‌کنیم می‌بینیم که در آن زمان قیمت ثبت‌نام حج تمتع حدود ده میلیون تومان بود. اگر بخواهیم ببینيم آیا رشد قیمت فیش حج با تورم تناسب دارد یا نه مثلا می‌توانیم به میانگین قیمت یک متر‌مربع خانه در تهران رجوع کنیم.

در سال ۸۶ میانگین قیمت مسکن در تهران ۱۲۰‌درصد رشد کرده و به ۵۰۰ هزار تومان رسیده بود و حالا در سال ۱۴۰۲ میانگین قیمت مسکن حدود ۷۷ میلیون تومان است، در حالی که فیش کمتر از ۵ میلیون تومانی حج سال ۸۶ الان چیزی در حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون تومان قیمت دارد؛ یعنی می‌توان گفت که اگر کسی به فیش حج نگاه سرمایه‌ای داشته و حالا می‌خواهد از فروش آن سود کند در سال ۸۶ می‌توانست روی خیلی چیزهای دیگر سرمایه‌گذاری کند. پس چه اتفاقی افتاده که قیمت فیش‌های حج به اینجا رسیده است؟

ماجرا چند دلیل مختلف دارد؛ اول اینکه به دلیل مشکلاتی مانند محدودیت پذیرش حاجی از سوی عربستان، تیره و تار شدن روابط سیاسی ایران و عربستان و همین‌طور همه‌گیری کرونا، سال‌هاست که صف افراد متقاضی حج افزوده شده تا جایی‌که از سال ۸۶ به‌بعد اصلا ثبت‌نامی صورت نگرفته و کسانی‌که قبلا فیش نخریده‌اند، باید از بازار فیش‌های موجود آن را تهیه کنند. قیمت و تعرفه خاصی هم برای فیش حج وجود ندارد و بازار آن کاملا آزاد است.

تنها محدودیتی که سازمان حج و زیارت در این مورد اعمال کرده این است که کسی نمی‌تواند فیش حجی که در اصفهان خریداری کرده به کسی در تهران بفروشد. در واقع متقاضی خرید فیش در شهری مانند تهران اگر شناسنامه‌اش صادره از شهر دیگر باشد، باید به روش‌های مختلف به سازمان حج و زیارت ثابت کند که ساکن تهران است. همین موضوع باعث می‌شود که قیمت فیش‌های حج در شهرهای مختلف اختلاف خیلی زیادی داشته باشند.

در شهرهایی که مردم تمکن مالی کمتری دارند متقاضی فروش بیشتر از خریدار است و در شهرهای بزرگ خریداران بیشتر از فروشنده‌ها هستند برای همین مثلا فیشی که در تهران بیشتر از ۲۵۰ میلیون تومان معامله می‌شود در شهری مانند خرم‌آباد نزدیک ۷۰ ميليون تومان است.

به همین دلیل به ذهن عده‌ای می‌رسد که از شهری غیر از شهر محل سکونتشان فیش بخرند مثلا اگر متولد شهر کوچکتری هستند برای خرید فيش از همان شهر اقدام کنند اما این کار هم آسان نیست چرا که برای سفر به حج هم باید از همان شهر اقدام کنند، با کاروانی از همان شهر هماهنگ شوند و در کلاس‌های پر‌تعداد آموزشی شرکت کنند و از همان شهر هم اعزام شوند و به همان شهر برگردند و مجموع این موضوعات باعث می‌شود که بازار فیش در شهرهای بزرگ کماکان داغ بماند.

اما چرا در شهرهایی که مردم وضعیت مالی ضعیف‌تری دارند کسانی‌که روزی به امید حاجی شدن فیش خریده‌اند ترجیح می‌دهند آن را بفروشند، در حالی که فیش را با هدف سرمایه‌گذاری نخریده بودند. به این دلیل که وقتی نوبت به اعزام برسد باید ما‌به‌التفاوت سفر حج در سالی که فیش را خریده‌اند با امسال را بپردازند؛ رقمی که با افزایش نرخ دلار سنگین تمام می‌شود.

حتی با وجود اینکه دولت به حاجی‌ها ارز ۲۸هزار و ۵۰۰ تومانی اختصاص می‌دهد باز هم سفر حج حدود نفری ۱۲۰ تا ۱۴۰ میلیون تومان هزینه بر‌می‌دارد؛ یعنی زن و شوهری که در سال ۸۲ فیش حج ۱میلیون تومانی خریده‌اند حالا بد از ۲۰ سال که قرار است نوبت اعزامشان برسد باید ۲۶۰ میلیون تومان برای سفر کنار بگذارند.
تازه این غیر از هزینه‌های مربوط به سوغاتی و ولیمه و… است که معمولا از حاجی‌ها انتظار می‌رود. بنابراین خیلی‌ها که در سال‌های گذشته مستطیع محسوب می‌شدند و به‌اصطلاح استطاعت مالی رفتن به حج را داشتند حالا دیگر چنین شرایطی ندارند، دیگر حج به آنها واجب نیست و می‌توانند با فروش فیش پول قابل‌توجهی به یکی از زخم‌های زندگی‌شان بزنند.

از آن طرف اما کسانی هستند که نمی‌توانند سال‌های سال انتظار بکشند و این پول‌ها هم برایشان چیزی نیست، پس آنها با خرید فیش و پرداخت ما‌به‌التفاوت سفرشان را حداقل چند سال جلو می‌اندازند.در این بین یک گروه دیگر هم هستند؛ کسانی‌که استطاعت مالی دارند اما یا سن‌شان زیاد شده و دیگر شرایط سفر ندارند یا اینکه پدر یا مادرشان فوت کرده و از نظر شرعی بر گردن آنها است که با پول ارثیه به‌جای پدر و مادرشان حج به‌جا بیاورند.

برای این گروه یک راه دیگر هم وجود دارد اینکه از کسی که عازم سفر حج است بخواهند به نیابت از آنها یا والدینشان حج به‌جا بیاورند اما چه کسی است که این سفر نزدیک به ۴۰ روزه سخت را به جان بخرد، هزینه سنگین حج را تقبل کند اما به‌جای فرد دیگری آن را به‌جا بیاورد؟ جواب این است: كارگزاران مناسک حج اعم از مدیران و معاونان و روحانیون کاروان‌ها که برای بار چندم عازم حج می‌شوند.

در این بین سپردن نیابت حج به روحانیون کاروان‌ها بسیار بیشتر مرسوم است چرا که این احتمال وجود دارد که آنها به دلیل تسلط بیشتر از مناسک حج، حج بی‌شک و شبهه‌تری به‌جا بیاورند اما آیا روحانیون این کار را رایگان انجام می‌دهند؟ نه. البته نمی‌توان تعمیم داد. پرس‌و‌جو از روحانیون کاروان‌ها نشان می‌دهد که آنها در مواردی برای برخی افراد که به آنها ارادت دارند این کار را انجام می‌دهند یا اینکه اصلا به شکل دلی حج‌شان را به فرد دیگری که یا فوت کرده یا شرایط سفر ندارد تقدیم می‌کنند

اما در حالت عادی این اتفاق نمی‌افتد و آنها برای اینکه مناسک سخت و طولانی حج را به جای فرد دیگری به‌جا بیاورند حق‌الزحمه دریافت می‌کنند که به آن هزینه نیابت گفته می‌شود. این کار هم قیمت‌های متفاوتی دارد و در تهران به روحانیون شناخته شده‌ای که مورد اعتماد هستند تا ۲۰۰ میلیون تومان هم برای انجام نیابت حج پرداخت می‌شود. این رقم در شهرهای کوچکتر تا ۵۰ میلیون تومان هم پایین می‌آید اما به هر حال عدد چشمگیری محسوب می‌شود.