آن شعر‌ مال حافظ نیست کالیسی جان!

روزنامه هفت صبح، علی رستگار | یک: امیلیا کلارک بازیگر ۳۳ساله انگلیسی در دوران قرنطینه هوادارانش را دعوت به شعرخوانی کرده. او چهارشنبه ویدئویی در اینستاگرام منتشر کرد و کتاب شعری معرفی کرد به نام Poetry pharmacy که در آن اشعار شاعران مختلفی جمع‌آوری شده. بازیگر نقش دنریس تارگرین توضیح داد که این اقدام در راستای کمک به خیریه‌هاست و در ادامه هم شعری به زبان انگلیسی خواند و گفت این شعر از حافظ است.

ترجمه شعری که امیلیا کلارک خواند این است:‌ «کاش می‌توانستم در هنگامی که تنهایی و در تاریکی گم شده‌ای نور درونت را به تو نشان دهم». این ویدئو بازتاب وسیعی بین کاربران ایرانی داشته و همه کلی کیف کردند اما مشکل اینجاست این شعر در واقع از حافظ نیست و به اشتباه و با فرصت طلبی شخصی به نام لادینسکی به حافظ منسوب شده.

‌ اول این نکته را بگوییم که همین گفتن نام حافظ از سوی این بازیگر مشهور بین‌المللی حتی اگر شعر اشتباه باشد هم اتفاق جالبی است چون تا الان ۶ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر از سراسر دنیا این ویدئو را دیدند و صفحه امیلیا کلارک بیش از ۲۷میلیون نفر فالوئر دارد. کاربران خارجی هم کامنت‌های ستایش‌آمیزی پای این پست گذاشتند.

می‌توانیم اشاره کنیم به کامنتی که نیکولای کالستر والدو بازیگر دانمارکی نقش جیمی (کینگ اسلیر) از سریال بازی تاج و تحت گذاشته یا کامنت کورتنی کاکس بازیگر ۵۵ ساله نقش مونیکا گلر از سریال دوستان زیر این پست. بنابراین حداقل این شانس وجود دارد که بعضی از این مخاطبان با جست‌وجوی نام حافظ به ترجمه درست اشعار این شاعر ایرانی دست پیدا کنند.

* دو: شعری که مادر اژدهایان دنیای جادویی بازی تاج و تخت می‌خواند سروده یک شاعر آمریکایی به نام دنیل لادینسکی است. این شاعر ۷۲ ساله تحت تاثیر حافظ چهار کتاب نوشته و به اسلام و عرفان و تصوف علاقه زیادی دارد و چند سالی هم در هند زندگی کرده. چند سال پیش او مدعی شد که یک شب خواب حافظ را دیده که تعدادی از اشعارش را به او سپرده که ببرد منتشر کند!

او هم همین کار را کرد و عملا یک دیوان حافظ جعلی حاوی سروده‌های خودش به مردم فروخت. این شد که بعد در جاهای مختلف مرتب می‌بینیم اشعاری به اشتباه به حافظ منسوب می‌شود. به طور مثال ۱۰ سال پیش یک گرافیتی از یک شعری روی دیوار یک مهدکودک در آمریکا در فضای مجازی منتشر شد که قسمتی از این اشعار جعلی لادینسکی روی آن نوشته شده بود و اینجا بعضی کلی خوشحال شدند که گفتند ببینید اشعار حافظ تا کجا رفته که خب البته اینطور نبود. حتی یکی از این کتاب‌های لادینسکی به فارسی هم ترجمه شد که انتقادهای گسترده‌ای در پی داشت و حافظ پژوهان مشهوری مثل بهاءالدین خرمشاهی را حسابی عصبانی کرد.

* سه: ماجرای این شعری که امیلیا کلارک خوانده هم همین است. حتی اگر تصور کنیم این شعر الهام گرفته یا یک ترجمه ناشیانه از اشعار حافظ بوده، باز هم معادلی برای آن بین اشعار واقعی حافظ پیدا نمی‌کنیم. بعضی البته با این دیدگاه مخالفند و می‌گویند این شعر برداشتی از این ابیات حافظ است که:‌«بر سر آنم که گر ز دست برآید/ دست به کاری زنم که غصه سر آید. خلوت دل نیست جای صحبت اضداد / دیو چو بیرون رود فرشته درآید».

این دیدگاه اما خیلی دقیق به نظر نمی‌رسد. مشابه این بحث‌ها دو سال پیش هم پیش آمده بود چون این شعر لادینسکی که «کاش می‌توانستم در هنگامی که تنهایی و در تاریکی گم شده‌ای نور درونت را به تو نشان دهم» روی پله‌های کتابفروشی مشهور شکسپیر و شرکا هم درج شده و تصویری از آن منتشر شده بود و مثل حالا بعضی آن را ترجمه‌ای از شعر حافظ می‌دانستند.

کتابفروشی شکسپیر و شرکا بیش از صد سال پیش تاسیس شده و قبلا پاتوق خیلی از نویسنده‌ها مشهور پاریس بوده و حالا یکی از جاذبه‌های گردشگری پایتخت فرانسه محسوب می‌شود. به خصوص که سکانسی از بعضی فیلم‌های سینمایی مشهور مثل «نیمه شب در پاریس» از وودی آلن و «پیش از غروب» از ریچارد لینکلیتر هم در این محل فیلمبرداری شده.

بنابراین دیدن شعری از حافظ روی پله‌های سرخ این کتابفروشی خیلی‌ها را به وجد آورد. مثل تصویری از پله‌های ساختمانی در خارج از کشور که شعر من و مست و تو دیوانه… از مولانا روی آن نوشته شده بود هم بین کاربران فارسی زبان بازتاب داشت. به هرحال کل این قصه را گفتیم که خانم امیلیا کلارک اشتباه کرده ولی خب قبل از او هم خیلی از ما ایرانی‌ها هم دچار همین اشتباه شدیم و خیلی نمی‌شود به این بزرگوار خُرده بگیریم.