بانک مرکزی ایران چگونه فشار اقتصادی را تحمل می‌کند؟
روزنامه هفت صبح، آرش پورابراهیمی | هرچند از آنچه میان سیاستگذاران اقتصادی کشور می‌گذرد خبر نداریم اما نشانه‌هایی را می‌توان یافت که از فشار بر رئیس کل بانک مرکزی برای جبران کسری بودجه حکایت دارند. احتمالا همین فشارها باعث شدند که آقای همتی در تازه‌ترین پست اینستاگرامی‌اش بنویسد:
«در خصوص کسری بودجه دولت، ناشى از سقوط شدید قیمت نفت و فرآورده‌های نفتی، برای چندمین بار تأکید می‌کنم؛ در شرایط حاضر اقتصادی، انتشار اوراق بدهی روش مناسب‌تری برای تأمین کسری و نیز جلوگیری از پولی کردن کسری بودجه و تورم است.» ظاهرا حداقل بخش‌هایی در دولت ترجیح می‌دهند که کسری بودجه را از طریق استقراض از سیستم بانکی جبران کنند در حالی‌که رئیس کل بانک مرکزی ترجیح می‌دهد که دولت به‌وسیله انتشار اوراق بدهی، کسری بودجه را از طریق استقراض از بازار تامین کند.
تردیدی نیست که شیوع ویروس کرونا و به تبع آن کاهش فعالیت اقتصادی در داخل کشور و سقوط قیمت نفت معضل کسری بودجه دولت را تشدید کرده است اما حتی پیش از این هم، دولت در تدوین لایحه بودجه سال ۹۹ چنان با فراغ بال عمل کرده بود که پیش‌بینی چنین روزی چندان دور از ذهن نبود.
استقراض از سیستم بانکی جهت جبران کسری بودجه در مقایسه با انتشار اوراق بدهی راه‌حل به مراتب جذاب‌تری برای دولت است چراکه در این صورت دولت مجبور نیست که وارد ساز و کار حقوقی نسبتا پیچیده انتشار گسترده اوراق قرضه شود. همچنین دیگر نیازی هم ندارد که نگران نرخ این اوراق در بازار باشد.
به بیان دیگر، نرخ سودی که دولت باید بابت بدهی به سیستم بانکی بپردازد قاعدتا به مراتب کمتر از نرخ سودی است که برای اوراق قرضه خواهد پرداخت. از سوی دیگر، کاملا می‌توان درک کرد که چرا آقای همتی بر انتشار اوراق قرضه تاکید دارد. او به عنوان رئیس کل بانک مرکزی، مسئول مستقیم مهار نرخ تورم در کشور است.
در حالی‌که شوک اقتصادی غیرمنتظره ناشی از کرونا امیدها برای رشد اقتصادی مثبت و تورم زیر ۲۰درصدی در سال ۱۳۹۹ را کمرنگ کرده، آقای همتی چند هفته پیش در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دو گفت که می‌کوشد نرخ تورم امسال را در حدود ۲۰ تا ۲۲درصد حفظ کند. استقراض دولت از سیستم بانکی همچنین می‌تواند مسائل تازه‌ای را برای بخش بانکداری ایجاد کند و این احتمالا با برنامه آقای همتی برای بهبود سلامت نظام بانکی در تضاد است.
علاوه بر این‌ها، آقای همتی از نخستین مصاحبه تلویزیونی‌اش بر به کارگیری عملیات بازار باز تاکید داشت. تامین کسری بودجه دولت از طریق انتشار اوراق بدهی می‌تواند که بسط و گسترش عملیات بازار باز هم کمک کند. همه این‌ها باعث شده که بانک مرکزی در مقابل خواست بخش‌های دیگر دولت برای پولی کردن کسری بودجه مقاومت کند.
البته انگیزه‌های شخصی هم شاید بی‌تاثیر نباشند. آقای همتی طی کمتر از دو سالی که ریاست بانک مرکزی را برعهده گرفته، اعتبار از دست رفته را به این نهاد بازگردانده و خودش به یکی از معتبرترین شخصیت‌های اقتصادی کابینه تبدیل شده است. او ترجیح می‌دهد که به عنوان شخصی در یادها بماند که در دوران فشار حداکثری آمریکا توانست به اوضاع بازار ارز سروسامان بدهد، تورم را مهار و حتی عملیات بازار باز را هم در کشور اجرایی کند و مهم‌تر اینکه اصلا دوست ندارد به سرنوشت سلفش در بانک مرکزی دچار شود. این انگیزه‌های شخصی (که ایرادی به آن‌ها وارد نیست) خوشبختانه با آنچه به نفع اقتصاد ایران است هم‌راستا شده‌اند.
با این حال به نظر می‌رسد که فشارها بر رئیس کل زیاد باشد. او در یکی از نخستین مصاحبه‌های تلویزیونی‌اش گفته بود که در مقابل درخواست‌های پولی دولت مقاومت خواهد کرد مگر اینکه «سنبه پر زور باشد». اکنون احتمالا فشارها به حدی رسیده که آقای همتی بحث را بر صحنه عمومی آورده تا بتواند حمایت رسانه‌ای و بدنه کارشناسی را جلب کند؛ اقدامی که اتفاقا باعث شده اقتصاددانانی از طیف‌های مختلف از مقاومت رئیس کل بانک مرکزی حمایت کنند. حمایتی که امیدواریم در نهایت بر تصمیمات دولت اثرگذار باشد.
