ماهی در قلاب روایتی از رهایی، عشق و خانه
قصه کودکی در جست‌وجوی محبت مادر، فیلمی که از دل تاجیکستان برخاست و با امضای هنرمندان ایرانی جهانی شد
هفت صبح| در روزگاری که سینما گاه در مرزهای جغرافیا و سیاست گرفتار می‌شود و بسیاری از آثار در حصار زبان و ملیت باقی می‌مانند، فیلمی از راه رسیده که می‌خواهد از احساس بگوید، از ریشه‌های مشترک و پیوندهایی که فراتر از مرزها معنا می‌گیرند. «ماهی در قلاب» نخستین تجربه تولید مشترک ایران و تاجیکستان است؛ اثری که با نگاهی انسانی و روایتی جهان‌شمول، قصه‌ای ساده اما عمیق از کودک، خانواده و رهایی روایت می‌کند. فیلم از همان نخستین نمایش بین‌المللی‌اش در جشنواره «اشلینگل» آلمان، نگاه منتقدان و تماشاگران را به خود جلب کرد و حالا در مسیر حضور جهانی‌اش، به نمادی از سینمای بدون مرز کودک و نوجوان بدل شده است.
پلی میان دو سرزمین هم‌زبان
این فیلم، حاصل مشارکت شبکه آی‌فیلم، شرکت ایرانی «سیکاپ» و دو کمپانی تاجیکی «داو» و «تاجیک‌فیلم» است؛ تجربه‌ای که می‌تواند نقطه عطفی در همکاری‌های فرهنگی ایران و تاجیکستان باشد. این فیلم نخستین تجربه تولید مشترک معاونت برون‌مرزی رسانه ملی با تاجیکستان است که به‌رغم تولید به زبان فارسی، برای مخاطب بین‌المللی تولید گشته است.
نقش فاطمه جواهرساز در شکل‌گیری این همکاری فرهنگی چشمگیر، نقطه آغاز مسیری تازه بود؛ او با معرفی محی‌الدین مظفر به شبکه آی‌فیلم، جرقه این هم‌افزایی هنری را زد. پس از برگزاری جلسه‌ای با دکتر مرتضی شمسی، ایده خلاقانه کارگردان تاجیکی مورد تایید قرار گرفت و چراغ تولید روشن شد. با تغییر مدیریت در شبکه آی‌فیلم و حضور احسان کاوه در راس این مجموعه، روند کار نه‌تنها متوقف نشد، بلکه با نگاه حمایت‌گر و اندیشه باز این مدیر خوش‌فکر، با سرعت و انگیزه‌ای دوچندان ادامه یافت.
فیلمنامه را بختیار کریم‌اف نوشته و محی‌الدین مظفر، کارگردان تاجیکی با سابقه بین‌المللی، آن را کارگردانی کرده است. او در کنار امیر تاجیک، کارگردان ایرانی، تهیه‌کنندگی فیلم را نیز بر عهده داشته و گروهی از هنرمندان برجسته دو کشور، از جمله فردین خلعتبری، آرش قاسمی، عماد خدابخش، فربد جلالی، تهمینه اذکاری، حامد بارئی طبری، نیما افلاکی و قدیر حمزه در بخش‌های موسیقی، صدا، تدوین، مسترینگ، ویژوآل، گرافیک، ترجمه و تیزر حضور داشته‌اند.
مظفر که با فیلم «داو» در بیش از سی جشنواره جهانی درخشیده، این‌بار با نگاهی درونی‌تر، قصه دلیر، پسربچه‌ای پرورشگاهی را روایت می‌کند که در مسیر جست‌وجوی مادر و بخشش، معنای رهایی را می‌یابد.
او درباره الهام فیلم گفته است: «ما انسان‌ها همیشه در قلابیم؛ گرفتار بندهایی از گذشته که تا بخشش نیاموزیم، رها نمی‌شویم.» این نگاه فلسفی در بطن داستانی ساده و کودکانه، روحی شاعرانه به اثر بخشیده است.
دلیر؛ کودک انتخاب‌شده از میان هزار و هشتصد چهره
انتخاب بازیگر نقش اصلی از میان بیش از هزار و هشتصد کودک، یکی از دشوارترین مراحل تولید بود. عبدالله عبدالرحیم‌زاده، کودک نه‌ساله تاجیکی، در آزمون نهایی با حضور بازیگران حرفه‌ای، درخشش خاصی داشت و در نهایت برای نقش دلیر انتخاب شد. حضور او چنان اثرگذار بود که پس از پایان فیلم‌برداری، یکی از عوامل فیلم سرپرستی‌اش را بر عهده گرفت.
در کنار او، خورشید مصطفی‌اف در نقش صمد و سیاره صفراُوا در نقش نگاره، بازی‌هایی پرحس و صمیمی ارائه کرده‌اند. مصطفی‌اف، از چهره‌های مطرح تئاتر تاجیکستان و فارغ‌التحصیل موسسه هنر ترسون‌زاده است. او به‌تازگی عالی‌ترین نشان هنری تاجیکستان را برای بازی در همین فیلم دریافت کرد؛ افتخاری که نشانه جایگاه اثر در میان اهالی فرهنگ تاجیکستان است.
حضور جهانی و جوایز درخشان
«ماهی در قلاب» مسیر جهانی خود را با حضور در جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان اصفهان آغاز کرد و در همان‌جا جایزه ویژه دبیر جشنواره را به دست آورد. سپس در جشنواره تاج‌سامان تاجیکستان، جایزه بزرگ جشنواره (گرندپری) و جایزه بهترین موسیقی را برای فردین خلعتبری به ارمغان آورد. موسیقی گوش‌نواز او که آمیزه‌ای از نغمه‌های ایرانی و تاجیکی است، یکی از مولفه‌های ماندگار فیلم به شمار می‌آید.
نخستین نمایش بین‌المللی فیلم در جشنواره معتبر «اشلینگل» آلمان برگزار شد و با استقبال پرشور مخاطبان کودک و بزرگسال روبه‌رو گردید. داوران آن جشنواره، فیلم را به‌دلیل نگاه انسانی و تصویر شاعرانه‌اش از دوستی و خانواده ستودند. تاکنون نسخه فیلم برای بیش از چهل جشنواره جهانی ارسال شده و برنامه حضور در جشنواره‌هایی در اروپا، شرق آسیا و آمریکای جنوبی نیز در دست پیگیری است.
تصویرسازی از سرزمین احساس و قصه
مظفر که سال‌های تحصیل سینمایی خود را در مسکو گذرانده، با قاب‌هایی وسیع و نگاه جزئی‌نگر به طبیعت تاجیکستان، فضایی سرشار از رنگ و حس خلق کرده است. تماشاگر در دل کوه و رودخانه و جاده، با روح سرزمینی روبه‌رو می‌شود که زبان فارسی در آن هنوز زلال و بی‌پیرایه جاری است. حرکت دوربین در دشت‌های باز، انعکاس نگاه انسانی اوست به دنیای کودکانه‌ای که در میان واقعیت و رویا معلق مانده است.
تدوین عماد خدابخش، با ریتمی سرزنده و بدون توقف‌های بی‌مورد، سبب شده فیلم جاده‌ای مظفر به اثری پرانرژی و قابل‌تماشا برای همه نسل‌ها تبدیل شود. در کنار آن، صداگذاری آرش قاسمی فضایی واقعی و پر از جزئیات صوتی ساخته که به باورپذیری بیشتر تصاویر کمک کرده است.
زبانی جهانی برای قصه‌ای انسانی
«ماهی در قلاب» در ظاهر فیلمی کودکانه است، اما لایه‌های زیرینش درباره عشق، بخشش و بازگشت به ریشه‌ها سخن می‌گوید. در دورانی که مرزهای فرهنگی گاه میان ملت‌ها دیوار می‌کشند، این فیلم تصویری تازه از سینمای منطقه ارائه می‌دهد؛ سینمایی که با زبان مشترک فارسی و مفاهیم انسانی، از دوشنبه تا تهران و از آنجا تا جهان امتداد یافته است.
