دعوای ۲۲ میلیاردی بر‌‌سر ‌دختر ‌نشسته | آیا میراث فرهنگی‌، حراج تهران را شکست می‌دهد؟

هفت صبح| ‌روز جمعه در بیست و دومین حراج تهران، 100 اثر مدرن، کلاسیک و هنرهای سنتی ایران به حراج گذاشته شد. «پرتره دختر نشسته» اثر رضا عباسی، با 22 میلیارد و 440 میلیون تومان، رکورد حراجی‌های قبلی را شکست اما در اتفاقی بی‌سابقه، اعلام شد فروش این اثر غیرقانونی بوده است. یکی دیگر از حاشیه‌های این حراجی، فروش تابلوی «دیو آبی» ژازه تباتبایی بود که خواهان بالایی داشت و هیجان زیادی در سالن حراجی حاکم شده بود. این اثر در آخر، چهار میلیارد تومان گران‌تر از قیمتی که برای آن برآورد شده بود به فروش رفت. 

سهراب سپهری تا قبل از روز جمعه، رکورددار حراج تهران بود. در تیر ماه سال 1402 و در هفدهمین حراج تهران، اثر بدون عنوان این شاعر و نقاش با قیمت 21 میلیارد و 300 میلیون تومان به فروش رفت. حالا اثر «پرتره دختر نشسته» رضا عباسی با 22 میلیارد و 440 در حالی رکورد تمام دوران‌ها را شکسته، که گفته می‌شود فروش آن به طور کل غیرقانونی بوده.

چند ساعت پس از اتمام این حراجی، لیلا خسروی، مدیرکل موزه‌های معاونت میراث فرهنگی اعلام کرد که این اثر بیش از 100 سال قدمت داشته و بدون گرفتن مجوز از معاونت میراث فرهنگی به فروش رفته است. او برای اثبات حرفش به قانون حفاظت آثار ملی و فرهنگی مصوب ۱۳۰۹ و آیین‌نامه‌های اجرایی آن اشاره کرد که فروش آثار با قدمت بیش از 100 سال را ممنوع و غیرقانونی می‌داند. 

هشدارها نادیده گرفته شد

آنطور که لیلا خسروی می‌گوید پیش از برگزاری این حراج و زمانی که آثار مورد مزایده اعلام شد، این سازمان به طور رسمی به برگزارکنندگان حراجی هشدار داد که این اثر نمی‌تواند بدون مجوز قانونی چکش بخورد. با این حال این هشدارها از طرف حراج تهران نادیده گرفته شد و اثر کلاسیک رضا عباسی به فروش رفت. حالا اداره کل موزه‌ها از مراجع مربوطه درخواست کرده‌اند تا با اقدامات فوری، جلوی فروش و خروج این اثر تاریخی را بگیرند.

از طرفی هم انتظار می‌رود برگزارکنندگان حراج تهران معادله را باطل کنند. نکته جالب این است که وبسایت این حراجی تاکید کرده که این پرتره یک اثر موزه‌ای است و بیشتر آثار رضا عباسی هم در موزه‌های سراسر جهان نگه‌داری می‌شوند. خریدار این اثر برای داشتن «پرتره دختر نشسته» 22 میلیارد و 440 میلیون تومان پول پرداخت کرده (یا قرار است پرداخت کند) که ده درصد از آن، یعنی 2 میلیارد و 244 میلیون تومان به حراج‌گزار می‌رسد.

این اثر مربوط به قرن یازدهم هجری قمری و دوران صفویه است و پیشینه آن به کتابخانه سلطنتی صفویه در اصفهان برمی‌گردد. حراج این اثر با قیمت 20 میلیارد تومان شروع شد و در آخر با قیمت 20 میلیارد و 400 چکش خورد. در رقم نهایی فروش، ده درصد حق الزحمه حراج‌گزار به آن اضافه شده است. 

رضا عباسی (درگذشته به سال ۱۶۳۵ میلادی ) مشهورترین نقاش زمان شاه عباس صفوی، استاد بنام خطاطی و مینیاتور و فرزند مولانا علی‌اصغر کاشی است. مراوده‌های سیاسی و بازرگانی با کشورهای اروپا، در زمان شاه عباس، موجب رواج نقاشی‌های ایتالیایی در بازار اصفهان شده بود.

رقابت دربار صفوی با دربار هنرپرور و با شکوه جهانگیر پادشاه گورکانی یا مغولی هند از یک سو و با دربار امپراتوری عثمانی در دیگر سو نیز سبب دیگری برای توجه به هنرمندان در این زمان بود. در این میان آقا رضا نامی سرآمد همه هنرمندان و نقاشان اصفهان گردید. شاه عباس او را به خود منسوب کرد و از آن پس به نام رضا عباسی مشهور شد 

کشمکش بر سر دیو آبی

یکی دیگر از آثاری که فروشش در این حراجی مورد توجه قرار گرفت، نقاشی رنگ روغن ژازه تباتبایی (طباطبایی درست نیست)، به نام «دیو آبی» بود. این بوم نقاشی با ابعاد سه متر در یک متر و 71 سانتی‌متر، بزرگترین اثر نقاشی این هنرمند محسوب می‌شود.

وقتی مجری حراجی، این اثر را برای مزایده معرفی کرد، 5 نفر به تکاپو افتادند. نمایندگان خریداران تلفن را برداشتند و برای برنده شدن با یکدیگر رقابت کردند. حراج این اثر با قیمت دو میلیارد و 900 میلیون تومان شروع شد و خریداران هر کدام به نوبت صد میلیون تومان به قیمت پیشنهادی دیگری اضافه کردند. مجری که دید طرفداران این تابلو زیاد است سعی کرد برخی خریداران دیگر را هم ترغیب کند که قیمت بالاتری را پیشنهاد بدهند.

او همچنین در این بین به نمایندگان خریداران که تلفنی با خریداران اصلی مذاکره می‌کردند گفت: «به آن‌ها بگویید از قدم‌های 100 میلیون تومانی دست بکشند و قیمت را به هفت میلیارد تومان برسانند.» در آخر، خریدار شماره 59 با پیشنهاد قیمت هفت میلیارد تومان برنده این مزایده شد و چکش دیو آبی با قیمت نهایی 7میلیارد و 700 میلیون تومان زده شد. 

این نقاشی حدود سال 1335 خلق شده و در سال‌های گذشته مرمت شده است. دو اثر دیگر هم از این هنرمند در این دوره از حراج تهران رونمایی شد. یک مجسمه به نام «سرباز» با قیمت نهایی 5 میلیارد و 800 میلیون تومان و یک نقاشی بدون عنوان با قیمت 2میلیارد و 200 میلیون تومان فروخته شدند. 

دو جفت شمعدان اثر حسین علاقمندان به قیمت 11 میلیارد و 440 میلیون تومان و تابلوی «پیدایش» محمود فرشچیان با قیمت 10 میلیارد و 340 میلیون تومان از دیگر آثار گرانقیمت این حراجی بودند. این دوره از حراج تهران با فروش نهایی 224 میلیارد و 719 میلیون تومان پایان یافت و باید دید نسبت به غیرقانونی بودن فروش گران‌ترین اثرش، چه واکنشی نشان می‌دهد. آیا حراج تهران از بزرگترین سودی که از فروش یک اثر کرده دست می‌کشد؟