درباره یک شایعه ناخوشایند| رخت میانجی‌گری بین ایران و آمریکا برتن چه کشوری می‌شود؟
چرا احتمال میانجی‌گری یک کشور عربی میان ایران و آمریکا مطرح شد؟
هفت صبح| در شرایطی که دیپلمات‌ها و مذاکره‌کنندگان اروپایی و آمریکایی بند کفش‌های خود را محکم می‌کنند تا با هدف سروسامان دادن به مذاکرات صلح میان روسیه و اوکراین، راهی ریاض شوند، شبکه خبری سی‌ان‌ان در گزارشی مدعی آمادگی عربستان برای میانجی‌گری بین تهران و واشنگتن شد و ساعتی بعد این خبر را با اعلام اینکه وزارت خارجه ایالات‌متحده و همچنین سعودی‌ها به سوالات این رسانه آمریکایی جواب نداده‌اند، حذف کرد.
سعودی‌ها که در دور اول ریاست‌جمهوری ترامپ، سایه ایران را با تیر می‌زدند، حالا با توجه به آشتی با تهران، منافع خود را نه در گسترش بحران در خاورمیانه که در همکاری‌های منطقه‌ای با حضور پررنگ ایران می‌بینند و با توجه به تب میانجی‌گری که در خاورمیانه طی سال‌های اخیر بالا گرفته است، بعید نیست که ریاض چنین رویایی را در سر داشته باشد.
فهرست کشورهایی که تاکنون میان ایران و ایالات‌متحده میانجی‌گری کرده‌اند، طولانی است و نام کشورهایی چون الجزایر، آلمان، عراق، سوئیس، ژاپن و عمان و ... در میان آنها دیده می‌شود. در واقع اولین میانجی بین دو کشور، الجزایر بود که واسطه‌گری‌اش منجر به امضای قرارداد الجزایر در سال 1981 شد و به پایان بحران گروگان‌گیری در سفارت آمریکا انجامید. عربستان سعودی به دلیل مشکلاتی که همواره با تهران داشته، تا امروز از نعمت میانجی‌گری بین ایران و ایالات‌متحده بهره‌ای نبرده است.
بر تن کردن رخت میانجی‌گری در خاورمیانه یک امتیاز ویژه است که دست کشورها را برای ارتباطات گسترده بین‌المللی باز می‌گذارد. کشورها برای اینکه بتوانند بر سر میز مذاکرات جدی بنشینند و میانجی باشند، اغلب اشتیاق فراوانی از خود نشان می‌دهند.
پیش از این مسقط، بار سنگین میانجی‌گری بین تهران و واشنگتن را بیش از هر کشور دیگری بر دوش داشت. با مرگ سلطان قابوس اما عمانی‌ها تا حد زیادی پای خود را از مسائل و درگیری‌های میان ایران و آمریکا کنار کشیدند. به‌هر حال برای ریاض و سعودی‌ها، در شرایطی که آنها پیش از این سابقه چندانی در میانجی‌گری نداشته‌اند، رویای میانجی‌گری می‌تواند به‌شدت وسوسه‌انگیز باشد.
در ایران ظاهرا درهای گفت‌وگوی مستقیم با ایالات‌متحده بار دیگر بسته شده است. در فاصله میان انتخاب مسعود پزشکیان به‌عنوان رئیس‌جمهور تا امضای یادداشت برای فشار حداکثری بر ایران، برخی از ناظران و دیپلمات‌ها از امکان گفت‌وگوی مستقیم میان آمریکا و ایران حرف زدند.
اما فعلا و با توجه به مواضعی که ترامپ علیه ایران اتخاذ کرده، فشارهایی که اسرائیل به واشنگتن برای حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران آورده و... این مسیر راه به جایی نمی‌برد. در چنین شرایطی شاید شایعه واسطه‌گری کشوری مانند عربستان، با توجه به اینکه متحدی جدی برای آمریکا و کشوری مهم در خاورمیانه است، بتواند مثبت تلقی شود.
آنچه با باز شدن احتمالی پای میانجی‌ها به موضوع روابط ایران و آمریکا نگران‌کننده به‌نظر می‌رسد، شواهد تاریخی است. ایران و ایالات‌متحده مذاکرات بر سر توافق هسته‌ای را از سال 1382 کلید زدند. در این سال‌ها تعداد میانجی‌ها بین دو کشور کم نبود. تروئیکای اروپایی از یک‌سو و کشوری مانند سوئیس به‌عنوان حامی منافع ایران از سوی دیگر و همچنین عمانی‌ها، تلاش کردند تا در مذاکرات آشکار و پنهان، نقش میانجی را ایفا کنند.
اما دست‌کم تا سال 2010، آمدورفت دیپلمات‌ها منجر به نتیجه ویژه‌ای نشد. با روی کار آمدن دولت حسن روحانی، وزارت‌خارجه ایران تلاش کرد ابتکار عمل را در مسئله گفت‌وگوهای هسته‌ای، تمام‌و‌کمال به دست بگیرد. در همان دوره هم میانجی‌ها عقب‌نشینی نکردند با این وجود، تهران رهبری هر نوع گفت‌وگو را به‌عهده گرفت و تنظیم‌کننده روابط و نحوه میانجی‌گری واسطه‌ها بود و در نهایت در سال 2015 توافق هسته‌ای به ثمر رسید.
با خروج ترامپ از توافق هسته‌ای، مذاکرات به طور کامل میان دو کشور لغو شد. اما وقتی بایدن به کاخ سفید رسید، دولت دوم حسن روحانی که ماه‌های آخر کار خود را می‌گذراند، باز هم مذاکرات هسته‌ای را آغاز کرد. اما این‌بار، مذاکره مستقیم با ایالات‌متحده، دیگر محلی از اعراب نداشت. در دولت شهید رئیسی هم روند به همین شکل پیش‌رفت. اتحادیه اروپا واسطه بین گفت‌وگوها بود و ماجرا آنقدر پیچیدگی داشت که همه طرف‌ها ناگهان یک روز تصمیم گرفتند تا به گفت‌وگوهایشان در وین پایان داده و به خانه‌هایشان برگردند.
سیاست ایران در حال‌حاضر استفاده از همه ظرفیت‌ها برای بهبود شرایط است. این سیاست با نام دیپلماسی حداکثری شناخته می‌شود. برخلاف سال‌های 2017 تا 2021 که با دور اول کاری ترامپ همزمان بود، تهران با کشورهایی مانند عربستان و قطر روابط خوبی دارد و با مصر و امارات هم ارتباطات در مقایسه با گذشته مسیر مطلوب‌تری را طی می‌کند. در کنار اینها، با توجه به اتفاقاتی که در منطقه رخ داده است، تهران فعلا ارتباطی با برخی از کشورها مانند سوریه ندارد و با لبنان هم اوضاع به‌خوبی گذشته پیش نمی‌رود.
در چنین شرایطی، پیش‌دستی احتمالی کشورهایی مانند عربستان سعودی برای میانجی‌گری، اگر با حسن‌نیت انجام شود، می‌تواند رویدادی قابل‌توجه باشد. اما تنها در صورتی هر گونه میانجی‌گری از سوی کشورهای منطقه یا اروپا، می‌تواند منجر به نتیجه شود که ابتکار عمل، در دست ایران و وزارت‌خارجه باشد و دیگران از میانجی‌گری به‌عنوان شیوه‌ای برای بازتعریف نقش‌های خود استفاده نکنند.
سیاست فعلی ایران، تکیه بر نقشی است که اروپا و کشورهای عربی منطقه به‌عنوان متحدان آمریکا دارند. با همه اینها، مشخص نیست که در آمریکایی که ترامپ در رأس آن قرار دارد، چنین شیوه‌ای تا چه اندازه سازنده باشد. آنچه حتی اروپایی‌ها را هم نگران می‌کند این است که زمان، بدون حصول هرگونه نتیجه‌ای بگذرد و شرایطی مشابه سال‌های پیش از امضای برجام تکرار شود.