ایستاده در کرملین ۷۲ ساعت قبل از ترامپ
آیا ایران و روسیه می‌توانند از مواهب قرارداد جامع همکاری استفاده کنند؟
هفت صبح| پس از دو سال اما و اگر و آمد و رفت‌ها، ایران و روسیه بالاخره توافق‌نامه جامع همکاری با یکدیگر را امضا کردند. مراسم امضای این قرارداد در مسکو در شرایطی برگزار شد که مسعود پزشکیان و ولادیمیر پوتین تلاش داشتند خودشان را چندان هم هیجان‌زده نشان ندهند. با همه اینها هر دو رئیس‌جمهور که یکی از آنها 70 ساله و دیگری 72 سال سن دارد؛ فراموش نکردند تا اعلام کنند که همکاری‌ها را محترم شمرده و برای آن اهمیت زیادی قائل هستند.
تهران و مسکو انتظار دارند که با امضای قرارداد دو کشور تبدیل به متحدان استراتژیک در منطقه شوند. اتفاقی که البته دور از ذهن نیست اما نیازمند تلاش‌های فراوان است. ایران با کشورهایی مانند چین و هند در سال‌های پس از انقلاب قرادادهای همکاری داشته. همچنین کشورمان در سال‌های قبل از انقلاب هم سابقه قراردادهای همکاری با ایالات‌متحده، آلمان و شوروی سابق را دارد.
در عین حال در بین قراردادهای همکاری ایران با کشورهای خارجی، هنوز شناخته‌شده‌ترین قرارداد، قرارداد 1919 میان ایران و انگلیس است که البته ضررش برای تهران فراوان بوده است. در واقع می‌توان گفت که ایران در یکصد سال گذشته قراردادهای همکاری امضا کرده که برخی از آنها نیمه‌کاره باقی‌ماندند، تعدادی به سود ایران تمام شدند و بخشی هم باعث ضرر و زیان بوده‌اند.
اینجا اما نگاهی به سایه و روشن توافق میان تهران و مسکو پرداخته‌ایم:
در طول سال‌های پس از انقلاب مهم‌ترین توافقنامه‌های همکاری میان روسیه و ایران بسته شده است. در واقع با روی کار آمدن ولادیمیر پوتین در سال 2000، تهران و مسکو تصمیم گرفتند تا همکاری‌های خود را به صورت چشمگیری افزایش دهند. در سال 2001 توافق‌نامه 20 ساله از سوی پوتین و سیدمحمد خاتمی امضا شد که دستکم تا سال 2010 به‌خوبی پیش رفت. اما گسترش مشکلات ایران و غرب و شروع تحریم‌های فراوان علیه ایران، باعث شد تا روس‌ها در زمینه‌هایی مانند تکمیل ساخت نیروگاه هسته‌ای برای ایران یا تحویل اس-300، اقدامی نکنند. از سال 2015 و بعد از آنکه همکاری ایران و روسیه در سوریه حسابی پا گرفت، تهران و مسکو وارد فاز جدی‌تری از روابط دیپلماتیک با یکدیگر شدند.
تهران علاوه براینکه با روس‌ها روابط گسترده دیپلماتیک و اقتصادی و سیاسی داشته، چین را هم متحدی ویژه برای خود می‌داند. در واقع می‌توان گفت به غیر از روسیه، پکن مهم‌ترین شریک ایران محسوب می‌شود. امضای توافق 25 ساله میان ایران و چین در سال‌های اخیر که البته مفاد آن نامشخص باقی ماند، نشان می‌دهد که تهران به‌دنبال وضعیتی مشابه با روسیه، اما اینبار با چینی‌ها بوده است. در حقیقت پکن مهم‌ترین خریدار نفت ایران است و درهرحال شریکی اقتصادی برای تهران محسوب می‌شود.
اما مشکل قرارداد 25 ساله بین دو کشور علاوه بر مخالفت برخی گروه‌های داخلی، این است که سازوکار مالی این روند در شرایط تحریم‌های اقتصادی علیه ایران و حضور نام کشورمان در لیست سیاه اف‌ای‌تی‌اف، نامشخص مانده است و قرارداد هم ظاهرا مورد پیگیری چندانی قرار نمی‌گیرد. البته کارشناسان معتقدند اساس قراردادهای همکاری گسترده، تنها پایه روابط کشورهاست و در صورتی که دو کشور بخواهند ابعاد جدی‌تری به ماجرا بدهند، باید به صورت دائم و با بستن قراردادهای جدید و جدی گرفتن روابط و قول‌وقرارها به سمت اتحادهای جدانشدنی بروند.
نگاهی به سابقه قراردادهای همکاری ایران با کشورهای دیگر نشان می‌دهد در سال‌های پس از انقلاب، ایران به فکر روابط استراتژیک با چین و روسیه بوده است. البته توافق‌های همکاری با کشورهایی مانند هند هم وجود داشته که باز هم به دلیل تحریم‌ها نیمه‌تمام باقی مانده‌اند.
در سال‌های پیش از انقلاب مهم‌ترین قرارداد گسترده ایران با ایالات‌متحده بود که توافقی اقتصادی و نظامی محسوب می‌شد. تهران همچنین با آلمانی‌ها هم قرارداد اقتصادی داشت که باعث شد دو کشور از شرکای مهم اقتصادی یکدیگر باشند. با همه اینها به‌نظر می‌رسد در آن زمان قراردادهای همکاری معمولا تحت‌تاثیر فضای سیاسی و بین‌المللی بودند.
تهران و مسکو به قرارداد جامع همکاری نگاه ویژه‌ای دارند. دو کشور درگیر تحریم‌های بسیاری هستند و در عین‌حال تلاش دارند تا با اعلام همکاری‌های گسترده، از آن به‌عنوان کارتی مقابل غرب استفاده کنند. ایران و روسیه هر دو در سال‌های اخیر نگاه خود را به سمت شرق چرخانده‌اند. درعین‌حال و در شرایطی که خبر امضای قرارداد در راس خبرها قرار گرفته است، ادعاهایی مطرح است که می‌گویند چین ناچار شده به‌دلیل حضور ایران در فهرست سیاه اف‌ای‌تی‌اف حساب‌های بانکی ایران را ببندد.
در چنین شرایطی نگرانی‌هایی هم وجود دارد که آیا روابط تهران و مسکو با وجود اتکای دو طرف به استراتژیک بودن آن شامل چنین مشکلی خواهد شد یا ارزهای محلی به کمک خواهند آمد و مشکل تحریم که هر دو کشور را درگیر کرده باعث می‌شود راه‌هایی برای تبادلات مالی پیدا شود. به هر حال آنچه که نمی‌توان منکرش شد این است که ایران و روسیه با امضای قرارداد جامع همکاری بیش از گذشته به یکدیگر نزدیک خواهند شد و هر دو طرف، در شرایطی که بتوانند از دیپلماسی فعال استفاده کنند، موفق می‌شوند تا امتیازاتی را به دست آورند.