دندان درد ملی| چرا سلامت دهان در سیاست‌های درمانی جایی ندارد؟
بیماری‌های دهان و دندان در ایران به‌دلیل گرانی، نبود بیمه‌های حمایتی و ناآگاهی عمومی از پیشگیری افزایش یافته است
هفت صبح، حمیدرضا خالدی| درحالی‌که این روزها صدا و سیما و شبکه‌های مجازی پر شده‌اند از انواع تبلیغات در مورد مدرن‌ترین روش‌های درمانی بیماری‌های دهان و دندان، بخش عمده‌ای از شهروندان قادر نیستند به دلیل گرانی و هزینه‌های نجومی، به دندانپزشکی بروند!
به گفته کارشناسان، برای اطمینان از سلامت دندان و دهان، هر شش‌ماه یا هر یک سال باید به دندانپزشک مراجعه کرد با این حال، بررسی‌ها نشان می‌دهد ایران در زمینه سلامت دهان و دندان، به‌ویژه در شاخص‌های جهانی، وضعیت قابل قبولی ندارد و در مقایسه با کشورهای پیشرفته فاصله‌ای محسوس دیده می‌شود. موضوعی که معاون بهداشت وزیر بهداشت نیز به آن اشاره کرده و گفته است، وضعیت دندان در ایران به شکلی است که بیش از نیمی از افراد بالای ۶۵ سال در کشور هیچ دندانی ندارند.
دکتر زهرا قربانی سرپرست اداره سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت نیز چندی قبل اعلام کرده بود که آخرین پیمایشی که برای سلامت دهان و دندان در گروه‌های سنی مختلف برگزار شد نشان داد که در حال حاضر، کودکان 6 ساله به‌طور میانگین 5 دندان شیری پوسیده دارند و در کودکان 12 ساله نیز حدود 2 دندان دائمی پوسیده مشاهده می‌شود.] همچنین طبق آمارهای موجود، هر ایرانی حداقل ۶ دندان پوسیده دارد؛ بالای ۸۰ درصد افراد ۵ تا ۶ ساله به طور متوسط ۵ دندان شیری پوسیده، یا کشیده‌شده یا پرشده دارند، افراد ۳۰ تا ۴۰ ساله که در سن فعالیت اجتماعی هستند، ۱۲ تا ۱۳ دندانِ ازدست‌رفته دارند.
شاخص دو برابر پوسیدگی دندان در نوجوانان
نگاهی به گزارش‌های منتشر شده در این زمینه نیز حکایت از وخامت شرایط بهداشت دهان و دندان ایرانی‌ها دارد. طبق آخرین گزارش وزارت بهداشت، شاخص پوسیدگی، کشیدگی و پرشدگی دندان (DMFT) در گروه سنی ۱۲ سال، حدود ۲.۱ است، در حالی‌که این رقم در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته کمتر از یک است. در جمعیت بزرگسال، این عدد گاهی به بالای ۱۴ نیز می‌رسد که از افزایش مشکلات درمان‌نشده دهانی در میان ایرانیان حکایت دارد.
نگاهی به وضعیت کشورهای پیشرفته
اما در بسیاری از کشورهای پیشرفته مردم به طور منظم به دندانپزشک مراجعه می‌کنند و سلامت دهان از آنچنان اهمیتی برخوردار است که بخشی از برنامه‌های رسمی سلامت ملی محسوب می‌شود. در همین راستا در بسیاری از کشورها، دولت‌ها نقش فعالی در حمایت از سلامت دهان و دندان ایفا می‌کنند.
این حمایت‌ها عمدتا به شکل ارائه بیمه‌های درمانی، خدمات رایگان یا یارانه‌ای و برنامه‌های غربالگری منظم برای اقشار آسیب‌پذیر انجام می‌شود. از سویی استفاده گسترده از فلوراید و رعایت بهداشت دهان باعث شده شاخص پوسیدگی دندان در این کشورها پایین باشد. به عنوان نمونه، در کشورهای حوزه اسکاندیناوی و ژاپن، دانش‌آموزان از سنین پایین به‌طور مرتب توسط دندانپزشکان معاینه می‌شوند و حتی خدمات ترمیمی ساده نیز در مدارس ارائه می‌گردد.
در مقابل، در ایران خدمات پیشگیرانه مانند فلورایدتراپی، فیشورسیلانت و چکاپ‌های منظم، به دلیل بالا بودن هزینه‌ها، همچنان برای بسیاری از خانواده‌ها در دسترس نیست. برای مثال، داود 38 ساله؛ که کارمند ساده یک اداره دولتی است، مدت‌هاست دو تا از دندان‌هایش درد می‌کند اما به قول خودش جرات رفتن به دندانپزشکی را ندارد:
« کجا بروم؟ دکتر گفته باید ایمپلنت کنی. قیمت ایمپلنت دندان با روکش از ۱۲ میلیون شروع شده و تا 60-70 میلیون تومان هم می‌رسد، حالا در این وضعیت گرانی و تورم که در تامین مایحتاج خانه هم مانده‌ام، از کجا باید این پول را جور کنم؟ البته دارم دنبال جایی می‌گردم که به صورت اقساطی و با چک ایمپلنت کنم ولی آنها هم داستان‌های خاص خودشان را دارند! به هر حال فعلا ترجیح می‌دهم با همین درد دندان بسازم تا ببینم چه می‌شود.»
تاثیر باورها و خرافات بر درمان‌های دندانپزشکی
علاوه بر هزینه‌های بالای درمان، در برخی جوامع، باورهای سنتی یا خرافات می‌توانند مانع از مراجعه افراد به دندانپزشک شوند. این باورها گاهی ریشه در فرهنگ یا تجربه‌های منفی نسل‌های پیشین دارند. در چنین کشورهایی، برخی افراد ترجیح می‌دهند به جای درمان علمی، به روش‌های خانگی یا سنتی پناه ببرند. این مسئله می‌تواند به تاخیر در درمان، گسترش بیماری و کاهش کیفیت زندگی منجر شود.
پوسیدگی دندان‌های 60 درصد کودکان
آخرین آمار منتشر شده در این زمینه اما، بسیار قابل تامل است. علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزیر بهداشت با ارائه آماری در این زمینه گفته است؛ آمار پوسیدگی دندانی در کودکان زیر شش سال و در دندان‌های شیری ۵.۸ است ضمن آنکه در گروه سنی ۱۲ ساله‌ها تقریبا ۶۰ درصد کودکان پوسیدگی دندانی دارند. وی همچنین گزارشی هم از وضعیت سلامت دندان و دهان بزرگسالان در ایران داده و اعلام کرده که آمار افراد بالای ۶۵ سال بدون دندان کامل در ایران ۵۲ درصد است؛ یعنی بیش از نیمی از افراد بالای ۶۵ سال کشور دندان ندارند.
برنامه‌های دولت برای مواجهه با اپیدمی پوسیدگی دندان‌ها
با تمام این تفاصیل، در ایران نیز برنامه‌هایی برای بهبود وضعیت سلامت دهان و دندان اجرا شده یا در حال اجراست که البته تاکنون در ظاهر چندان نتیجه بخش نبوده است! در آخرین طرح از این دست، از چند روز قبل پویشی با عنوان پویش ملی سلامت دهان و دندان برای کودکان از سوی وزارت بهداشت آغاز شده است. به گفته زهرا قربانی مدیرکل دفتر سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت: شعار اصلی این پویش، دو دو تا یادت نره، روزی دو بار مسواک، هر بار دو دقیقه تعیین شده و بر اهمیت دندان دائمی شماره ۶ که در سن ۶ سالگی می‌روید، تاکید دارد.
همچنین به گفته رئیسی، اقدامات دیگری نیز در این زمینه در دست اجرا است. از جمله تامین پزشک برای مناطق محروم. وی در این زمینه با ذکر اینکه در مجموع ۲۵۰۰ دندانپزشک در مراکز خدمات جامع سلامت فعالیت دارند، می‌گوید: گروه هدف اصلی در این مراکز مادران باردار و کودکان زیر ۱۴ سال هستند.
در روستاها و شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر جمعیت کشور ۱۳ خدمت رایگان به گروه هدف ارائه می‌شوند.رئیسی همچنین به توزیع حدود ۳۰۰ هزار مسواک و خمیردندان در هفت استان محروم با همکاری وزارت آموزش و پرورش اشاره کرده و گفته که در پایه اول دبستان نیز جشن رویش دندان شش جزو برنامه‌هاست.وی در این زمینه مدعی شده که طبق قانون برنامه هفتم توسعه باید این شاخص از ۲.۱ به ۱.۴ کاهش یابد.
دلایل یک عقب ماندگی قابل تامل
دکتر امیر بخشی؛ دندانپزشک نیز این موضوع را تایید می‌کند که طی یکی دو سال اخیر آمار مراجعان به مطب و مراکز درمانی دندانپزشکی به شدت کاهش پیدا کرده است. وی در این زمینه به «هفت‌صبح » می‌گوید: وضعیت کاملا روشن است. تعداد بیماران ما روز به روز کمتر و کمتر می‌شود. در عوض بیماران ترجیح می‌دهند که یا برای درمان دندان‌های خود به مراکز خیریه بروند و یا کلا قید درست کردن دندان‌هایشان را بزنند.
اما نتیجه چنین رویه‌ای تنها یک چیز را به همراه دارد. بخشی در این زمینه می‌گوید: وقتی وضعیت اینچنین است، معمولا بیماران یا فقط ترجیح می‌دهند دندان‌هایشان را بکشند و یا اینکه وقتی به ما مراجعه می‌کنند که دندان‌هایشان کاملا از بین رفته و دیگر نمی‌شود آنها را ترمیم کرد. با این حال دلیل کم شدن آمار مراجعان به دندانپزشکان کاملا مشخص است. مشکلات اقتصادی و گرانی هزینه‌های درمان دندان‌ها.
موضوعی که رئیسی هم به آن اشاره کرده و گفته است: نه تنها هزینه‌های درمانی دندان و لثه در ایران بسیار بالاست که پوشش بیمه در این زمینه نیز چندان مناسب و مطلوب نیست. با توجه به تغییرات نرخ ارز، هزینه‌های زیادی را برای تامین مواد اولیه متحمل می‌شویم.
