آیا شایعه کوتاه شدن ۶۰ متری قله دماوند صحیح است؟
معدنکاری در صورتی می‌تواند باعث کم شدن ارتفاع کوه شود که برداشت از قله انجام شود یا قله کوه بریده شود
هفت صبح، لیلا مرگن| اعلام ارتفاع‌های مختلف برای قله دماوند سبب شده برخی کوهنوردان تصور کنند که این نماد ملی و مرتفع‌ترین قله ایران، 60 متر کوتاه شده است. درحالی که کارشناسان رقم اعلام شده توسط سازمان نقشه‌برداری را ارتفاع رسمی دماوند می‌دانند و اعداد مختلف اعلام شده برای این قله را ناشی از نبود دقت در ابزار اندازه‌گیری معرفی می‌کنند. این کارشناسان از رشد سالانه دو میلی‌متری ارتفاع دماوند نیز خبر می‌دهند.
اعلام ارتفاع‌های مختلف برای دماوند این شائبه را در ذهن گروهی از کوهنوردان ایجاد کرده است که مرتفع‌ترین قله ایران در حال آب رفتن است. فعالان کوهنوردی با استناد به گزارش یک گروه هلندی درباره وضعیت آتشفشانی کوه دماوند از کاهش بیش از 60 متری ارتفاع این قله خبر می‌دهند. آنها برداشت از معادن را عاملی برای این کاهش ارتفاع معرفی می‌کنند. بر اساس اطلاعات موجود درباره ارتفاع دماوند، سازمان نقشه‌برداری کشور در سال ۱۳۸۵ در جریان یک پروژه 10 روزه، ارتفاع این قله مرتفع را به صورت گرد شده 5610 متر اعلام می‌کند.
در سال 1966 میلادی، آلن باخ بر اساس تصاویر ماهواره‌ای ارتفاع قله را 5670 متر اعلام کرده و سپس یک گروه بلژیکی ارتفاع دماوند را به 5671 متر ارتقا می‌دهند. پایگاه ملی داده‌های علوم زمین ایران و وبگاه رصدخانه زمین ناسا نیز به ترتیب ارتفاع 5670 و 5671 متر را به‌عنوان ارتفاع کوه دماوند ثبت می‌کنند. ماهواره سنستیل دو در 12 مهرماه امسال ارتفاع این قله را 5609 متر نشان می‌دهد. ماجرا چیست؟ ارتفاع دقیق دماوند کدام است؟ آیا مرتفع‌ترین قله ایران واقعا آب رفته است؟
ارتفاعات مختلف برای قلل مرتفع دارای پیشینه
گویا اعلام اعداد مختلف برای قلل مرتفع و مطرح جهان موضوعی دارای پیشینه است و حتی در برخی موارد توانسته زمینه اختلاف نظر بین کشورها را هم فراهم کند. گاهی دو کشوری که در یک قله مشترک هستند، بر سر میز مذاکره نشسته‌اند، روی یک عدد خاص به توافق رسیده و آن را به‌عنوان ارتفاع قله به رسمیت شناخته‌اند. بر اساس اطلاعات موجود در منابع معتبر، برای قله اورست، بلندترین قله جهان، اعداد مختلفی اعلام شده است.
اولین اندازه‌گیری رسمی در 1856 تحت نظارت بریتانیا انجام شده و عدد 8840 متر برای این قله اعلام می‌شود. بین سال‌های 1952 تا 1954 ارتفاع این قله 8847.73 متر به ثبت می‌رسد. در 1975 چینی‌ها ارتفاع این قله را 8848.13 متر اعلام می‌کنند که شامل کلاهک برفی اورست هم می‌شود.
در 2005 چین ارتفاع بدون برف هیمالیا را 8844.43 متر اندازه‌گیری کرده و آن را دقیقترین اندازه‌گیری اعلام می‌کند اما همین مسئله زمینه اختلاف با نپال را فراهم می‌کند زیرا این کشور همسایه ارتفاع با برف قله را نسبت به ارتفاع بدون برف ترجیح می‌دهد و در نهایت دو کشور در سال 2010 بر سر میز مذاکره می‌نشینند و ارتفاع 8848 متر را برای اورست به رسمیت می‌شناسند. در نهایت ارتفاع قله اورست در 2020 با فناوری پیشرفته و GPS اندازه‌گیری می‌شود و عدد 8848.86 متر برای این قله رسانه‌ای می‌شود.
مورد دیگر قله دنیالی بلندترین قله آمریکای شمالی است که در 1952 ارتفاع آن با عکس هوایی 6194 اعلام می‌شود که این رقم بیش از 60 سال به رسمیت شناخته می‌شود. در 2010 ارتفاع این قله با رادار اندازه‌گیری و عدد 6168 متر برای آن اعلام می‌شود. در 2015 سازمان زمین‌شناسی آمریکا با GPS دقیق ارتفاع قله را 6190 و چهار متر کوتاه‌تر از ارتفاع قبلی اعلام می‌کند. قله K2 هم که دومین قله بلند جهان است، در اندازه‌گیری ارتفاع دچار خطاهای متعددی است.
در 1856 اولین اندازه‌گیری توسط هندی‌ها انجام شده و ارتفاع قله را 8611 متر اعلام می‌کنند. این ارتفاع هنوز رسمی است. در 1986 یک آمریکایی ارتفاع قله را افزایش می‌دهد و ارتفاع K2 را بیش از اورست اعلام می‌کند اما در نهایت این خطا در 1987 تصحیح شده و به 8611 متر باز می‌گردد. در 2014 یک تیم پاکستانی-ایتالیایی با ناوبری ماهواره‌ای ارتفاع K2 را 8609.02 اعلام می‌کند که دو متر کمتر از ارتفاع رسمی است.
اختلاف ارقام اعلام شده درباره دماوند ناشی از خطای اندازه‌گیری
همان‌طور که مرور شد، اعلام اعداد مختلف برای ارتفاع قلل مرتفع و مطرح جهان پدیده‌ای دارای پیشینه است اما در مورد دماوند چرا این اتفاق رخ داده است و ارتفاع واقعی دماوند چقدر است؟ محمد سعادت سرشت عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی نقشه‌برداری و اطلاعات مکانی در گفت‌وگو با «هفت صبح» در این رابطه بیان می‌کند: سازمان نقشه‌برداری ارتفاع قله دماوند را اعلام کرده است و عددی که این سازمان اعلام کرده است، ارتفاع واقعی قله دماوند است.
به گفته او، اختلاف ارتفاع رخ داده، ناشی از روش‌های اندازه‌گیری است و روش‌های قبلی درست نبوده است. در حالی که سازمان نقشه‌برداری با ابزارهای دقیق و GPSهای دقیق کار اندازه‌گیری ارتفاع دماوند را انجام داده است. افرادی که این کار را انجام داده‌اند، از ماهواره و سایر ابزارها استفاده کرده‌اند اما سازمان نقشه‌برداری با ابزارهای دقیق، کار سنجش را انجام داده است.
در یک دوره یک هفته‌ای، تیمی تخصصی روی موضوع کار کرده و ارتفاع قله را به دست آورده است. در واقع ارتفاع دماوند کم نشده است بلکه ارتفاع واقعی، عددی بوده که توسط سازمان نقشه‌برداری اعلام شده است. این عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی نقشه‌برداری و اطلاعات مکانی اعلام می‌کند: در منطقه البرز سالی دو میلی‌متر افزایش ارتفاع داریم و اصلا کاهش ارتفاع ثبت نشده است. یک ایستگاه پایش در پلور که پایین قله دماوند است، به‌طور دقیق ارتفاع را پایش می‌کند و اطلاعات این ایستگاه از افزایش ارتفاع در این منطقه حکایت دارد.
معدنکاری باعث کاهش ارتفاع نمی‌شود
کوهنوردان برداشت معادن و جاده‌کشی در دماوند را عاملی برای کاهش ارتفاع این کوه معرفی می‌کنند اما آیا واقعا برداشت معادن می‌تواند بر ارتفاع قله‌ای به عظمت دماوند اثرگذار باشد؟ علیرضا شهیدی رئیس سابق سازمان زمین شناسی کشور در گفت‌وگو با «هفت صبح» این احتمال را به‌طور کامل رد می‌کند.
او می‌گوید: معدنکاری در صورتی می‌تواند باعث کم شدن ارتفاع کوه شود که برداشت از قله انجام شود یا قله کوه بریده شود در حالی که معدنکاری در دامنه کوه دماوند به صورت خیلی محدود اتفاق می‌افتد و معدنکاران بیشتر پوکه‌های معدنی را استخراج می‌کنند.
این برداشت‌ها اصلا عمق ندارد و اگر بخواهد معدنکاری روی ارتفاع اثر بگذارد، باید کل زیر دامنه دماوند تخلیه شود تا کوه دچار فروپاشی شده، به پایین ریزش کرده و ارتفاعش کم شود. اینکه می‌گویند 60 متر ارتفاع دماوند کم شده به هیچ عنوان ارتباطی به معدنکاری ندارد. شاید منابعی که ارتفاع دماوند را اندازه‌گیری می‌کنند، از روش‌های مختلفی استفاده کرده‌اند. مثلا برخی از آنها از GPS کینماتیک استفاده کرده باشند که می‌تواند در حد میلی‌متر دقیق باشد اما تصاویر ماهواره‌ای از دقت کافی برخوردار نبوده و ارتفاع دماوند را متفاوت محاسبه می‌کنند.
به گفته رئیس سابق سازمان زمین‌شناسی، دماوند فقط آن چیزی نیست که ما روی سطح زمین می‌بینیم بلکه این کوه یک چمبر ماگمایی (اتاقک ماگمایی) در درون زمین دارد که داخل آن پر از ماده مذاب است و به هیچ عنوان، هیچ کس به آن دسترسی ندارد که بخواهد با برداشت از لوله‌ای که از آن گدازه خارج می‌شود، ارتفاع کوه را تحت تاثیر قرار بدهد.
او از رشد ارتفاع کشور ایران به دلیل حرکات زمین‌شناسی و حرکات صفحه توران و صفحه عربی خبر می‌دهد. از آنجا که به خاطر بازشدن دریای سرخ صفحه عربی در حال فشار آوردن به ایران است، ارتفاع کل کشور در حال حرکت به سمت بالاست. اگرچه قضیه دماوند کمی متفاوت است اما از آنجا که کل کشور تحت فشارش است، این پدیده باعث افزایش ارتفاع می‌شود. دماوند به قدری با ماگمای درون زمین در ارتباط است که هیچ نیرویی نمی‌تواند آن را تکان دهد و این کوه را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین به اعتقاد شهیدی، ارتفاع دماوند همان پنج هزار و 700 و خرده‌ای که قبلا اعلام شده، باقی مانده است.
ایجاد نگرانی ناشی از اعلام اعداد مختلف برای قلل مشهور جهان فقط خاص ایران نیست. دوستداران محیط زیست در دیگر نقاط جهان نیز نگرانی‌هایی مشابه کوهنوردان ایرانی دارند و بررسی‌ها نشان می‌دهد آنها هم معدن‌کاوی را عاملی برای کاهش ارتفاع قلل بزرگ جهان می‌دانند اما گویا یافته‌های علمی با باورهای عمومی فعالان محیط زیست متفاوت است.
