کمر تاریخ در مسجد «کمرزرین» شکست

هفت صبح|   شهر اصفهان در تاریکی فرو رفته و عقربه‌ها از نیمه‌شب گذشته بودند، چند کامیون و بیل مکانیکی آرام و بی‌صدا وارد یکی از باارزش‌ترین نقاط تاریخی اصفهان شدند، جایی که در دل خاکش، لایه‌هایی از تاریخ ایران نهفته بود. هنوز صدای گنبدهای دوپوسته سلجوقی در حافظه سنگ‌ها می‌پیچید و نشانه‌هایی از تمدنی هزارساله در زیر آسفالت مدفون بود.

اما آن شب، بیل‌های مکانیکی نه برای کاوش بلکه برای خاکبرداری آمده بودند، آن‌هم بدون مجوز، بدون اطلاع، بدون حتی اندکی احترام به آنچه «هویت» می‌نامیم. اینجا «گذر کمرزرین» است؛ بخشی از اصفهان تاریخی که گمان می‌رفت پناهگاه امنی برای معماری دوره سلجوقیان باشد. اما حالا، بخشی از همان حافظه‌ معماری، شبانه و در سکوت، با لودر له شد. ویران شد و هنوز کسی پاسخ نداده است که چرا.

تخریب تاریخ در دل تاریکی

اصفهان، شهر گنبدهای فیروزه‌ای و کوچه‌های هزارساله، این روزها شاهد زخمی تازه بر پیکره میراث خود است. در نیمه‌شب یکی از روزهای تیرماه، در منطقه‌ای که درست مقابل مسجد تاریخی کمرزرین قرار دارد، ماشین‌های سنگین وارد عمل شدند تا خاک را جابه‌جا کنند. اما آنچه جابه‌جا شد، فقط خاک نبود؛ لایه‌هایی از تاریخ، تکه‌هایی از معماری فراموش‌شده، ردپایی از سلاجقه و بخشی از گذشته ما بود که شاید دیگر هرگز قابل بازسازی نباشد.

بر اساس توافق رسمی میان شهرداری و اداره‌کل میراث فرهنگی، قرار بود کاوش‌ها با دقت، نظارت و احترام به آثار تاریخی انجام شود. حتی تأکید شده بود که عملیات به‌ویژه در مناطق حساس باید دستی و با حضور متخصصان صورت گیرد. اما همه این شرط‌ها، یک‌شبه زیر چرخ‌های لودر دفن شد.

  نوشدارو بعد از مرگ سهراب رسید

نمایندگان میراث فرهنگی با شنیدن خبر، بلافاصله خود را به محل رساندند. اما کار از کار گذشته بود. آثار زیرزمینی که برخی از آنها احتمالاً متعلق به دوره‌های سلجوقی، ایلخانی و حتی دیلمی بودند، آسیب دیده‌اند. بخشی از یک ساختار معماری که به مسجد کمرزرین متصل بوده، تخریب شده است. این در حالی است که پیش‌تر مطالعات ژئوفیزیکی نشان داده بود در همین نقطه، بقایایی ارزشمند از بناهای تاریخی شاید بخش‌هایی از قیصریه یا حتی کاخ‌های دوره سلجوقی وجود دارد.

آنچه در این شب رخ داد، نه فقط تخلف از قانون که توهینی آشکار به تاریخ ایران است. این حادثه، بی‌شباهت به فاجعه نابودی حمام خسروآغا نیست، زخمی تازه که باز هم، با نام توسعه شهری، بر جان حافظه جمعی ما نشست. جالب آنکه شهرداری از یک‌سو سخن از توسعه گردشگری و حفظ میراث فرهنگی می‌زند و از سوی دیگر، زیر پوسته شهر، باستان‌شناسی را با بولدوزر پاسخ می‌دهد.

    اهمیت معماری سلجوقیان

اما چرا مسجد کمرزرین و این محوطه اهمیت دارد؟ چون در دل همین خاک، آجرهایی نهفته‌اند که بازمانده دوران سلجوقی‌اند، دورانی که معماری ایرانی به اوج زیبایی، تناسب و تزئین رسید. گنبدهای دوپوسته، طاق‌های کشیده، قوس‌های رنگارنگ و کاشی‌کاری‌هایی که از دل معماری ایرانی در دوران اسلامی سربرآوردند.

دوره‌ای که بناها، نه فقط برای عبادت یا زندگی که برای درخشش فرهنگ ساخته می‌شدند. در معماری سلجوقی که از قرن پنجم هجری آغاز شد، هنرمندان توانستند ترکیبی بی‌نظیر از عقل و زیبایی خلق کنند. گنبدهای نوک‌تیز، ایوان‌های بلند، تزئینات برجسته و پوشش‌های کاشی فیروزه‌ای از شاخصه‌های این دوران است. کاشی‌کاری‌ها، طاق‌نماها، گلدسته‌ها و تزئینات نمای ساختمان‌ها در این عصر، الگویی برای هنر معماری در دوره‌های بعدی شد.

اما این شکوه، امروز با خاک‌برداری بی‌ضابطه، با تصمیمات شبانه، با پروژه‌هایی که منافع تجاری را بر تاریخ و هویت ملی ترجیح می‌دهند در معرض تهدید است. هنوز ابعاد کامل تخریب مشخص نیست اما گزارش‌ها حاکی از آسیب جدی‌اند. اشیای منقول، دیوارهای مدفون، بقایای فضاهای الحاقی به مسجد و شاید ساختارهای مرتبط با بازارها یا مدرسه‌های کهن، از بین رفته‌اند.

تناقض میان حرف و عمل

این ماجرا فقط یک اتفاق محلی نیست. داستانی از تناقض بزرگ میان ادعا و عمل است، از نادیده گرفتن میراثی که قرن‌ها برای ساختن آن زمان صرف شده اما تنها یک شب برای نابودی‌اش کافی بوده است.در چنین بزنگاهی، انتظار می‌رود مسئولان ملی و محلی پاسخگو باشند. دوربین‌ها ضبط کرده‌اند، مدارک وجود دارد و حالا چشم‌ها به سمت آنهایی است که باید از تاریخ این سرزمین پاسداری کنند.