پاسخهای دلگرمکننده به ۱۰شایعه واکسنی
روزنامه هفت صبح، نگین باقری | از سهشنبه هفته پیش واکسیناسیون شروع شد. اول که قرار است کارکنان بخش مراقبتهای ویژه و بعد کادر درمان آن را تزریق کنند. وقتی این دو گروه تمام میشود، نوبت به خانههای سالمندان و افراد بالای ۶۵ سال میرسد؛ حالا این وسط هنوز ابهامهایی باقی مانده و شایعاتی دائم به این ابهامها دامن میزند؛ مثلا اینکه چرا واکسنی را بزنیم که سازمان جهانی بهداشت آن را تایید نکرده یا مجوز سازمان غذا و داروی آمریکا را ندارد؟
یا چرا کشورهای توسعهیافته آن را خریداری نکردهاند؟ از طرف دیگر حالا اگر این واکسن را بزنیم، خود واکسن ما را ناقل نمیکند؟ جواب این سوالها را میشد دو شب پیش در یک لایو اینستاگرامی بین دو پزشک ایرانی پیدا کرد. سحر دفاعی، فوقتخصص بیماریهای ریوی و سام پورنژاد، داروساز ساکن آمریکا به همین سوالها جواب دادند. متن زیر درواقع همه جوابهایی بوده که دکترپورنژاد درباره این شایعات داده است.
*** داخل واکسن روسی چیست؟
واکسنها کلا چند دسته هستند. یک دسته از واکسنها مثل واکسنهای چینی از ویروس ضعیفشده استفاده میکنند. یک دسته دیگر مثل مدرنا و فایزر مستقیما از MRNA استفاده کردهاند؛ یعنی ژنتیک ویروس را برداشتهاند و چون ژنوم آن را میدانند، از آن امآرانای درست کردهاند. یعنی چه؟ یعنی آنها شبیه به کیسههایی هستند که داخلشان چیزی گذاشته و به بدن تزریق کردهاند.
واکسن جانسون اند جانسون یا روسیه از ویروسی به نام آدنو استفاده کردهاند که راحت در بدن تکثیر میشود، اما خطرناک نیست. این ویروس ژنتیکی دارد که قسمت خطرناک آن را درمیآورند، ژنوم کرونا را کنار ویروس آن میگذارند و آن را وارد بدن میکنند. وقتی وارد بدن میشود، ظاهر و باطن آن فرق دارد. داخل آن خطرناک نیست.
اما ظاهرش شبیه پروتئینهای ویروس کروناست. بدن فکر میکند که ویروس کرونا وارد آن شده و نسبت به آن واکنش نشان میدهد. کار این آدنو فقط حمل کردن ژنتیک کرونا داخل بدن است. مثل اینکه انگار به آن گفتیم: تو که ویروس خوبی هستی و داری داخل بدن میشوی، این ژن بد را هم با خودت ببر داخل. بهخاطر همین هم وقتی تکثیر میشود، روی ژن انسان تاثیری ندارد.
*** واکسن بزنیم، ناقل میشویم؟
خب حالا که این کرونا را سوار یک ویروس دیگر کردهایم و داخل بدنمان میفرستیم، آیا ناقل شدهایم؟ ماجرا این است که ما از ژنوم ویروس کرونا استفاده میکنیم، چون که بدن به آن واکنش نشان میدهد. مثل این میماند که ما یک لباس هالووین بپوشیم و وارد مهمانی شویم.
بعد که داخل شدیم، لباس را دربیاوریم و مهمانها این لباس را کتک بزنند. خود ما آنجا نیستیم، ولی فقط لباس ما آنجاست. ما وقتی ویروس کرونا را در بدن نداریم، اگر تست پیسیآر هم بدهیم، ویروسی نیست که به آن جواب مثبت نشان دهد. بدن نسبت به پروتئینهای آن آنتیبادی درست میکند.
آیا شخص ناقل میشود؟ نه. خود واکسن ما را ناقل نمیکند، اما بااینحال ما هنوز ممکن است بعد از واکسن ناقل شویم. بهخاطر همین است که باید همچنان ماسک بزنیم.
*** اعتبار یک مجله علمی چه فایدهای دارد؟
هفته پیش واکسیناسیون ما در کشور وقتی شروع شد که مجله معتبر انگلیسیزبان لنست اعلام کرد واکسن روسی اسپوتنیک، ۹۶ درصد ایمنی درست میکند. حالا این مجله لنست را فقط پزشکان میشناسند، پس چرا همه افراد باید به آن اعتماد کنند؟ اصلا مگر مجله مجوز تزریق واکسن را به یک کشور میدهد؟
وقتی فاز یک، دو و سه یک تحقیق انجام شود، در مرحله بعد باید نتایج آن را انتشار و در اختیار بقیه قرار دهد. مجلههای مهم بررسی میکنند که آیا این تحقیق استانداردهای یک آزمایش خوب و تحقیقاتی را دارد یا نه. اگر این استانداردها را نداشت که اصلا نتایج آن در مجله منتشر نمیشود. حالا اینکه در یک مجله معتبر منتشر شده کافی است؟ نه. سازمان غذا و داروی هر کشور تصمیمگیرنده نهایی درباره یک داروست که باید آن را تایید کند.
*** چرا FDA تاییدش نکرد؟
بعضی به واکسن روسی مشکوک هستند، چون افدیای، یا همان سازمان غذا و داروی آمریکا آن را تایید نکرده است. وظیفه سازمان غذا و داروی هر کشوری این است که اطلاعات یک دارو را بگیرد و بررسی کند و بعد بر اساس اطلاعات خام، تحقیقات کمپانی و صلاحدید سیاسی تصمیم میگیرد که آن را وارد کشور خود کند یا نه.
هم نگاههای سیاسی و هم نگاههای علمی میتوانند در این تصمیم تاثیر داشته باشند، ولی باید به روابط بینالمللی کشورها و سرعت تمام شدن تحقیقات هم توجه کرد. یک رقابتی بین کشورها برای ساخت واکسنها وجود داشته، اما توزیع آن به روابط بین کشورها مرتبط است. وقتی آمریکا فایزر را تولید کرده، کانادا دیگر از چین واکسن خودش را خریداری نمیکند.
*** چرا اروپا اسپوتنیک نخریده؟
دو کشور پشت تولید فایزر بودهاند؛ هم فایزر آمریکایی و هم بایونتک اروپایی. اروپا بر اساس سیاستهای خود از بایونتک حمایت میکند. از طرف دیگر وقتی در اروپا واکسن سوئدی وجود دارد، روابط بینالمللی کشورهای اروپایی باعث میشود که آنها فقط از آسترازنکا استفاده کنند. همینطور در آسیا هم چین تحقیقات خود را در امارات انجام داد؛ پس معلوم است که آنها موقع خریداری مستقیما اول از واکسن چین استفاده میکنند.
ایران مثلا میخواهد با کوبا تحقیقات خود را انجام دهد، ولی برخی از کشورها با کوبا ارتباطی ندارند پس قاعدتا ایران در لیست اولویتهای واکسن کوبایی قرار میگیرد. به این ابهامها یک طور دیگر هم میشود جواب داد. همه این داروهایی که پزشکان در ایران برای بیمارانشان مینویسند، سازمان غذا و دارو به آن اعتبار داده است. اگر به این اعتماد میکنند، پس چطور نمیتوان به واکسن اعتماد کرد؟
*** چرا فقط کشورهای توسعهنیافته اسپوتنیک خریدهاند؟
یکی دیگر از این شایعات این بوده که هیچ کشوری با سیستم پزشکی توسعهیافته به واکسن روسی اعتماد نکرده است. خب چند کشور تا امروز این واکسن را خریدهاند؟ ۲۰ کشور. در بین آنها اسامی امارات، ترکمنستان، صربستان، الجزایر، روسیه، بحرین، برزیل و هند وجود داشته است. برزیل و هند نهتنها خریداری کردهاند، بلکه قرار است با همکاری هم آن را بسازند. هیچکدام از آنها توسعهنیافته هم نیستند.
*** سازمان بهداشت جهانی چرا تایید نکرده؟
سازمان جهانی بهداشت نه هیچ اعتباری به واکسن میدهد و نه از آنها میگیرد. این سازمان همه دادهها را از واکسنهای دنیا میگیرد و بررسی میکند. خیلی خوب است که یک واکسن تایید سازمان بهداشت جهانی را داشته باشد، اما در شرایط اورژانسی امروز وظیفه سریع کشورها این است که درمان خود را شروع کنند.
فکر کنید یک جا زلزله بیاید؛ اگر کمکهای جهانی هم برسد که چه بهتر، اما این خود کشور است که سریع باید تصمیم بگیرد که چهکار کند. سازمان بهداشت جهانی، فایزر و اخیرا آسترازنکا را تا امروز تایید کرده است، اما این به معنی بد بودن مدرنا نیست. واکسنهای دیگری در نوبت هستند که باید اینجا بررسی شوند، ولی چون مطالعات در سازمان بهداشت جهانی کندتر است، کشورها واکسیناسیونشان را شروع میکنند تا آنها بعدا نظرشان را اعلام کنند.
*** منتظر آسترازنکا نمانیم؟
خب قرار است که به زودی واکسن آسترازنکا هم برسد. حالا با این اوصاف آن را تزریق کنیم یا واکسن روسی را؟ اثرگذاری آنها همه مثل هم است. واکسن روسی ۹۱٫۶ درصد تاثیر دارد. آسترازنکا هم گفته بالای ۹۰ درصد موثر است و هر دو از مرگومیر جلوگیری میکنند. الان دیگر اثرگذاریها مثل هم شده، اما تفاوت آنها به جهشهاست. به زبان ساده اگر شرکتی بخواهد شاخبازی دربیاورد، میگوید جهشهای ویروس را پوشش میدهد یا نه.
*** اسپوتنیک روی جهش انگلیسی جواب میدهد؟
آسترازنکا درباره جهشهای کرونا شفافسازی کرده، اما واکسن روسی شفافسازی نکرده است. البته حتی فایزر هم به طور واضح دراینباره اطلاعرسانی نکرده. ما وقتی واکسن را میزنیم، داریم نسبت به پروتئینهایی که درست میکند در بدنمان ایمنی درست میکنیم. اما وقتی ویروس جهشدار میشود، گیرندههایمان کمی تغییر میکند، بااینحال هنوز هم گیرنده معمولی در بدنمان داریم. پس واکسیناسیون ما را به طور کلی در امان نگه میدارد، اما نسبت به جهشها نه.
*** پس با اسپوتنیک، کرونای انگلیسی میگیریم؟
حالا که روسیه درباره اثر خود روی ویروس جهشیافته اطلاعرسانی نکرده، باید نگران شویم؟ نه چون این جهشها هنوز در هیچجا به ویروس غالب تبدیل نشدهاند که یک کشور را دستشان بگیرند و کنترل کنند. اگر این واکسن ۹۰ درصد ایمنی به بدن ما میدهد، ممکن است کووید جهشیافته را ۶۰ درصد پوشش دهد. آسترازنکا میگوید که آن را فقط در انگلیس چک کردهاند و تاثیرگذاریاش را نشان داده، اما درباره آفریقایی این اعتبار را به خودش نداده است.
مدرنا میگوید روی جهش آفریقایی خوب جواب داده است، اما روی ویروس انگلیسی توضیحی ندادهاند. حالا با این اوصاف در نظر بگیرید که ۹۰ درصد مبتلایان کشور ما کووید ۱۹ دارند و بقیه ویروس جهشیافته. ما اول باید خودمان را نسبت به آن ۹۰ درصد ایمن کنیم و ایمنی کمی هم نسبت به ویروس جهشیافته به بدنمان بدهیم. این وضعیت خیلی بهتر از صفر درصد ایمنی است که قبل از تزریق واکسن داشتهایم.