تهران و کوچه‌هایش - قسمت سی‌ام؛ بیمارستان دادگستری
سرگذشت بیمارستان دادگستری؛ از خانه‌ای وقفی تا تجهیزات پزشکی به‌روز
اگر روزی گذرتان به میدان فردوسی افتاد، سری به بیمارستان دادگستری بزنید؛ نه اینکه خدایی‌نکرده برای درمان بیماری و ناخوشی ، بلکه برای دیدن بنایی که بر کتیبه‌های آن، نمادهای دوران کیانی و هخامنشی نقش بسته. این بیمارستان در دل شلوغی شهر، و رفت‌وآمد بی‌وقفه عابران یادگار دوران قاجار و موقوفه میرزا معصوم فاضل عراقی است؛ مردی که از مؤسسان کانون وکلای دادگستری و مستشار قاجاری بود و پس از آنکه پای منبر ملک‌المتکلمین نشست، خانه‌اش را برای درمان نیازمندان وقف کرد؛ چرا که شنیده بود بیمارستان دادگستری ساختمانی کوچک است که تعداد محدودی تخت جهت بستری و مداوای مجروحان دارد.
در ابتدا، در سال 1334، به خواست فاضل عراقی این خانه به‌عنوان بیمارستان زنان دادگستری وقف شد. از سال 1337 بیمارستان دادگستری با 35 تخت در منزل موقوفه فاضل عراقی آغاز به کار کرد و حوالی سال 1344، ساختمان‌های دیگری هم به آن افزودند.
سربازان هخامنشی در میان آجرهای سرخ
در همان بدو ورود، وقتی از راه‌بندی که در مقابل در نگهبانی این بناست، عبور کنید، سربازان هخامنشی که روی کتیبه‌های سردر بنا و ستون‌ها ایستاده‌اند، چشمتان را خیره می‌کند. کمی پایین‌تر از این کتیبه‌ها، درهای چوبی کوچکی به چشم می‌خورد و سپس حاشیه ظریفی از کاشی نقش‌برجسته به رنگ فیروزه‌ای که درون قاب باریکی از سفال دور درگاه‌ها، پنجره ها و سطوح مختلف نما حرکت می‌کند.
هرچند که از تاریخ دقیق ساخت این خانه اطلاعاتی در دست نیست اما شواهد و نشانه‌های معماری می‌گویند که این عمارت متعلق به اواخر دوران قاجار است؛ مانند آجرهای سرخی که سراسر عمارت را پوشانده‌اند.
این بنا که در پلانی مستطیل‌شکل ساخته شده، پیش‌رفتگی و فرورفتگی‌هایی در نما دارد که ظاهراً از خلاقیت معمارش در ایجاد تنوع بوده. بخش مرکزی نما با در شیشه‌ای در قسمت همکف و پنجره‌ای تمام‌شیشه‌ای در طبقه اول، پیش‌آمده‌ترین قسمت این بنا به‌شمار می‌آید. در قسمت بالای عمارت، درست همان‌جا که به شیروانی منتهی می‌شود کتیبه دیگری قرار دارد که تقریباً پهن است با آجر، که نقوش هندسی برجسته‌ای روی آن کار شده و حاشیه‌ای پهن در بالا و حاشیه‌ای باریک‌تر در پایین دارد. در داخل این عمارت هم، اتاق کاشیکاری بزرگی قرار دارد که دورتادور آن اسطوره‌های ایرانی نقش بسته است.
این بنا با اینکه به بیمارستان دادگستری تبدیل شده بود اما تا سال 1352، بدون تغییر باقی ماند. در این سال اما دکتر حسن حکمت ریاست این بیمارستان را بر عهده داشت و دستور داد تغییراتی در بنا و ساختمان موقوفه فاضل عراقی ایجاد کنند.
بازسازی موقوفه مؤسس کانون وکلای دادگستری
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، شورای عالی قضایی تلاش‌های بسیاری کرد تا با حفظ رعایت منویات مرحوم واقف؛ اداره بیمارستان به قوه قضائیه محول شود. بر اساس گفته‌ها، در دوره‌ای وزارت دادگستری تصمیم گرفت که به‌کلی این ساختمان را تخریب و به‌جای آن بیمارستان 5طبقه بسازد که با مخالفت شدید سازمان میراث فرهنگی روبه‌رو شد. سرانجام این عمارت در سال 1370 زیرنظر کارشناسان میراث فرهنگی مرمت و بازسازی شد.
این خانه قاجاری در حوالی میدان فردوسی، در کوچه پارس، در یازدهم بهمن 1378 با شماره ثبت 2568، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. پس از آن، در سال 1396، بازسازی ابنیه و زیرساخت‌های بیمارستان تکمیل شد و درحال‌حاضر با تجهیزات پزشکی به‌روز، امکانات کلینیکی و پاراکلینیکی، بخش‌های تخصصی و بستری مشغول به کار است.
نامی جاودان بر روی یک کتیبه کوچک
فاضل عراقی، پس از آنکه خانه‌اش را برای درمان نیازمندان وقف کرد، سال‌ها بعد در اواسط دهه 30 خورشیدی، پس از ابتلا به بیماری، راهی آلمان شد و در مونیخ درگذشت. پیکرش اما به تهران بازگردانده شد و در آستان امامزاده عبداله شهر ری به خاک سپرده شد.
امروز، هرچند که این عمارت به‌جامانده از مستشار قاجاری تغییر کاربری داده اما چراغش روشن است و همان نام فاضل عراقی که روی سردر یکی از ورودی‌های عمارت قدیمی و زیر پنجره چوبی باقی‌ست، واقف این بیمارستان را به مراجعه‌کنندگان معرفی می‌کند؛ حتی اگر کمتر کسی او را بشناسد و پیشینه‌اش را بداند، باز چیزی از انسان‌دوستی فاضل عراقی کم نمی‌کند.
