تهران و کوچه‌هایش - قسمت بیست و نهم؛ کوشک امیرسلیمانی
کمی از باغات شمیران و کوه‌های شمال تهران دور شویم و به جنوب شرق پایتخت برسیم؛ جایی حوالی مشیریه، از محله‌های قدیمی تهران. در آنجا، کمی دورتر از هیاهوی شهر، بوستان پامچال، میزبان یکی از عمارت‌های قاجاری است؛ ساختمان سیمانی سفیدی به نام کوشک امیرسلیمانی.
هفت صبح| کمی از باغات شمیران و کوه‌های شمال تهران دور شویم و به جنوب شرق پایتخت برسیم؛ جایی حوالی مشیریه، از محله‌های قدیمی تهران. در آنجا، کمی دورتر از هیاهوی شهر، بوستان پامچال، میزبان یکی از عمارت‌های قاجاری است؛ ساختمان سیمانی سفیدی به نام کوشک امیرسلیمانی. علیرضا خان قوانلوی قاجار، ملقب به عضدالملک، برادرزاده مهد اولیا بود و از کودکی، در دربار قاجار مشغول به کار. بعدها که به ریش‌سفید معروف شد، محمدعلی شاه را در سفرهای فرنگ همراهی می‌کرد و همان او بود که صندوق عدالت را تأسیس کرد تا هرکه شکایتی از مقامات دارد، بتواند در آن بیندازد. عضدالملک، پس از محمدعلی شاه، پرستار و وکیل احمدشاه کوچک می‌شود.
در آن زمان، عضدالملک، اراضی‌ای متعلق به روستای اصفهانک در جنوب شرقی تهران را خریداری کرد و به پسرش، مصطفی‌خان مشیرالسلطنه هدیه کرد. مصطفی خان که نام خانوادگی امیرسلیمانی را برگزید، از رجال صوفی‌مسلک قاجار و پهلوی، و نماینده مجلس سنای ایران بود. مشیرالسلطنه در داخل این اراضی، عمارتی ایرانی ساخت که به کوشک امیرسلیمانی مشهور شد. نام سلیمانیه هم از همین زمان به اراضی روستای اصفهانک اطلاق شد. شواهد نشان می‌دهد که مظهر قنات هاشم‌آباد و محمودآباد در داخل این کوشک بوده و همین باعث شده که امیرسلیمانی، در این باغ 10هکتاری که شامل شهرک رضویه، مشیریه، کیانشهر و میدان خراسان امروزی می‌شود و از جنوب شرق تهران هم تا نزدیک کوه بی‌بی‌شهربانو می‌رسد، زراعت راه بیندازد. 40 باغبان در این باغ خدمت می‌کردند و میوه و زعفران و برنج در آن کشت می‌شد.
تقارن در عمارت سفید باغ امیرسلیمانی
عمارتی که امیرسلیمانی در باغش ساخت، دو طبقه و معماری‌اش هم بسیار چشم‌نواز بود و هنوز، بعد از گذشت بیش از صد سال، چیزی از زیبایی این بنا کم نشده است. این بنا چندین ورودی دارد که با توجه به مشاهدات، ورودی اصلی در ضلع جنوبی بنا قرار دارد. در این ضلع چند درِ دیگر هم وجود دارد که یکی از این ورودی‌ها، یعنی در میانی، دولنگه بزرگ‌تر و شاخص‌تر از بقیه درهاست.
اولین موضوعی که در بنا درک می‌شود حس تقارن است. این تقارن هم در فضای داخلی و هم در نمای بیرونی ساختمان رعایت شده به‌گونه‌ای که حس یکنواختی و خستگی را در بیننده تداعی نمی‌کند.
کوشک امیرسلیمانی، به سیاق عمارت‌های قاجاری پنج در چوبی دارد. هندسه اصلی درها و پنجره‌ها مربع و دایره است و از شیشه‌هایی به رنگ سبز، زرد، قرمز و آبی که هر کدام از این رنگ‌ها خصوصیات خاص داشتند، در بین پنجره‌ها استفاده شده است. این شیشه‌های رنگی، در زمان تابش آفتاب، زیبایی اتاق‌های طبقه اول را دو چندان می‌کند.
تزئینات این بنا، چه در داخل و چه در نما، اندک است و فقط در برخی قسمت‌ها، گچبری‌هایی به چشم می‌خورد که ظرافت چندانی هم ندارد. به نظر می‌رسد دلیل اینکه این بنا تزیینات کمی دارد، این است که به‌عنوان خانه ییلاقی و در فصول برداشت محصول مورد استفاده قرار می‌گرفته است. گچبری‌هایی در طبقه اول مشاهده می‌شود اما در طبقه همکف تزییناتی به چشم نمی‌خورد؛ چراکه مورد استفاده خدمه بوده. نمونه گچبری دیگری که در این بنا دیده می‌شود، ستون‌ها و سر ستون‌ها هستند که به شیوه آیونیک کار شده‌اند.
شاه‌نشینِ خالی اما باشکوه
بعد از عبور از ورودی به فضای تقسیم می‌رسیم که با یک حوض هشت‌ضلعی تعریف می‌شود که در شبستان عمارت قرار دارد و با سرامیک‌های رنگارنگ تزئین شده است. دور تا دور این حوضچه هم، اتاق‌های روبه‌روی هم و قرینه قرار گرفته‌اند که امروز به کتابخانه‌ای با صدها کتاب تاریخی تبدیل شده است. در واقع، فضایی که امروز به‌عنوان کتابخانه مورد استفاده قرار گرفته، به نظر می‌رسد برای خدمه و افرادی بوده که در باغ مشغول به کار بودند؛ نحوه قرارگیری فضاها در کنار هم ابعاد فضاها، راهروهای کم‌عرض و باریک، کاملاً نشانگر این موضوع است.
در کنار حوضچه، دو راه‌پله، با پله‌های کوتاهی قرار دارد که از میان شبستان گذشته و به طبقه دوم می‌رود؛ همان طبقه شاه‌نشین که سالنی بزرگ است و با اینکه امروز خالی و بدون‌وسیله است اما شکوه روزهای پررفت‌وآمد آن را هنوز می‌توان تصور کرد. مقابل این شاه‌نشین هم دو بالکن در ضلع‌های شمال و جنوب عمارت قرار دارد که چشم‌انداز زیبایی را ایجاد کرده است.
امیرسلیمانی، در این اراضی کشت و کار می‌کرد و این نوع کاربری، تا سال‌های اخیر رایج بود. عمارت امیرسلیمانی، تا سال یک‌هزاروسیصدوشصت‌ودو، همچنان در مالکیت خاندان امیرسلیمانی بود تا اینکه بنیاد مستضعفان این ملک را خریداری کرد و به‌منظور استفاده عامه مردم، در اختیار شهرداری تهران قرار داد.
ساختمان کوشک، پس از مرمت به کتابخانه تخصصی در فضای سبز و عمومی بوستان آزادگان تبدیل شده و به دو طبقه منفک مخازن کتاب در طبقه اول و سالن‌های مطالعه و اتاق رایانه در طبقه دوم تغییرکاربری داده است. ساختمان اداری هم در دو طبقه به مساحت تقریبی 700 متر مربع در شمال پارک وکتابخانه واقع شده است. کتابخانه عمارت، مکان مناسبی برای بهره‌مندی از لذت مطالعه و گذران اوقات فراغت است که 17هزار جلد کتاب تاریخی و کهن دارد و علاقه‌مندان می‌توانند برخی از کتاب‌های این مجموعه را نیز امانت بگیرند. این مجموعه تاریخی و فرهنگی در محله مشیریه و در ضلع غربی بوستان پامچال قرار دارد.
