سالن‌هایی خالی از زائران
در رقابت فیلم‌های روی پرده با پلتفرم‌ها و آثار خارجی قابل دسترس، سینما به حاشیه رفته
هفت صبح، آرتین توکلی | در خیابان‌های پرهیاهوی مشهد، جایی که زائران با دل‌های پر از آرزو و امید به زیارت می‌آیند، سینما روزگاری نه چندان دور، چراغی در دل شب‌های تاریک و حتی مرهمی بر دردهای بی‌شمار مردم بود. اما حالا، این چراغ به کمرنگی گرگ و میش غروب نزدیک شده است.
سینما؛ یادگار روزهای پرشور
در گذشته، به ویژه در روزگاری که فضای مجازی معنایی نداشت، صندلی‌های پر از تماشاگران مشتاق، صدای خنده‌ها و گریه‌ها، همگی نشان از پویایی سینما داشتند. حالا وضع به گونه دیگری است. تصور کنید در یک آخر هفته تابستانی، خانواده‌ای با اشتیاق به یکی از سینماهای مشهد می‌روند، اما در کمال تعجب با صندلی‌های اغلب خالی و سالن‌های سوت و کور مواجه می‌شوند. حتی بدتر؛ مواجهه با تماشاگرانی است که نه به فیلم‌های کمدی می‌خندند و نه فیلم‌های جدی آنقدر که باید، آنها را جذب خود می‌کند. این تصویر تلخ، واقعیتی است که نه تنها سینماهای مشهد بلکه اغلب سینماهای کشور با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.
تماشای میدانی چند سینما در مشهد
در عصر جمعه‌ای گرم، تابستانی و پساجنگ، سینما «اطلس مشهد» به طرز عجیبی، خلوت‌تر از آنچه انتظار می‌رفت بود. سینمایی که باید مملو از تماشاگران باشد، اما حتی نزدیک به واژه شلوغ هم نبود. این روزها دو فیلم مهم گیشه یعنی «صددام» و «پیر پسر» در سانس‌های کلیدی 5 عصر تا 8 شب و کمی بعد از آن روی پرده هستند، اما سینما اطلس همچنان با کمبود تماشاگر مواجه است. وضعیت سینما «پارک بازار» از این هم بدتر و خلوت‌تر است.
سینما «آفریقا» گرچه وضعیت بهتری نسبت به اطلس و پارک‌بازار داشت، اما در مقایسه با تابستان گذشته، تماشاگرش کاهش یافته. سینما «هویزه»، یکی از مهم‌ترین پردیس‌های سینمایی مشهد و حتی کشور، در مقایسه با سینماهای دیگر، شرایط بهتری دارد. استقبال مخاطبان در زمان اوج حضور آنان (ساعات بعد از ظهر و در روزهای آخر هفته) قابل توجه است.
هرچند با گذر از جنگ، ایام محرم، پایان امتحانات مدارس، انتظار می‌رفت سینماها، مثل همین هویزه رونق بیشتری داشته باشند. اما بیشتر سالن‌ها به جز چند استثنا، خلوت و سوت و کورند و خبری از آن شور و شوق قدیمی برای سینما، همهمه‌ها و شلوغی جذابِ سینما نیست. با این شرایط اما از «پیر پسر» بیشتر از فیلم‌های دیگر استقبال شده است.
خراسان رضوی قطب دوم سینمای کشور
امیرحسین دبیرزاده، مدیر سینما «سیمرغ»، اما استقبال از سینما در مشهد را با توجه به شرایط اجتماعی جامعه، بسیار خوب می‌داند: «استان خراسان رضوی قطب دوم سینما در کشور است. در مشهد فروش نسبتا خوبی داریم. به نظر من سینما در مشهد جایگاه بسیار ویژه‌ای دارد و استقبال زیاد است. اگر کاهشی هم وجود دارد به دلیل شرایط زمانی و شیوه اکران فیلم‌هاست. هر زمان هم که جشنواره فیلم فجر در مشهد برگزار شده استقبال بالا بوده است».
سینما به تناسب جمعیت و مخاطب فعال، کافی است
سارا خسروی، مدیر سینما «اطلس» تاکید دارد سینما در مشهد همواره با چالش‌های متعدد مواجه است. او کاهش نسبی تعداد تماشاگران در ماه‌های اخیر را اتفاقات اجتماعی و هم‌زمانی ایام سوگواری می‌داند. «تعداد سینماهای فعال مشهد نسبت به جمعیت شهر و مخاطب فعال کافی است. وضعیت فعلی سینماها در مشهد نیازمند بازنگری جدی در شیوه‌های جذب مخاطب و تعامل فعال‌تر با فضای فرهنگی شهر است». خسروی می‌گوید: «از فیلم‌های کمدی و خانوادگی بیشتر استقبال می‌شد، اما اخیرا فیلم‌هایی با مضامین اجتماعی نیز با اقبال خوبی روبه‌رو شده‌اند. البته این به تبلیغات و معرفی خوب آثارهم بستگی دارد».
جیب‌های خالی، سینماهای خالی
خلوتی سینماها چه در مشهد، چه در پایتخت یا در هر شهر دیگر ایران قطعا دلایل گوناگونی دارد و اقتصاد از مهم‌ترین آن‌هاست. گرانی بلیت سینما، بسیاری از خانواده‌ها را مجبور به اولویت‌بندی هزینه‌ها کرده. در شرایطی که نیازهای اساسی مانند خوراک و مسکن در اولویت قرار دارند، تفریحات غیرضروری مانند تماشای فیلم به حاشیه رانده می‌شوند. کاهش قدرت خرید مردم به‌ویژه در طبقات متوسط و پایین، باعث می‌شود سینما با گزینه‌های ارزان‌تر مثل پلتفرم‌های آنلاین جایگزین شود. به عبارتی «جیب‌های خالی و سینماهای خالی‌تر».
بحران اقتصادی؛ سینما دیگر تفریح نیست
اگرچه نمی‌توان از تاثیر اتفاقات اجتماعی هفته‌های گذشته به‌خصوص جنگ در این موضوع چشم‌پوشی کرد. محمد مداححسینی، منتقد و کارشناس سینما در این‌باره می‌گوید: «به شخصه معتقدم بسیاری از مسائل روز جامعه ایران ریشه در مسائل اقتصادی دارند. یکی از دلایل خلوتی سینماها چه در مشهد و چه در کل کشور هم مربوط به همین مسئله است.
الان اگر یک خانواده 4 نفره بخواهند به سینما بروند باید حداقل یک میلیون تومان برای بلیت و مخلفات فیلم دیدن هزینه کنند. خب، خانواده‌ها با این بحران اقتصادی، چندبار در ماه می‌توانند این هزینه‌ها را تقبل کنند؟ البته که کیفیت فیلم‌ها هم در این موضوع موثر است. با توجه به گران بودن هزینه ساخت فیلم، سازندگان باید از بازگشت سرمایه خودشان مطمئن باشند؛ در نتیجه به کلیشه‌های رایج و آزمون پس‌داده روی می‌آورند».
اقتصاد تنها علت خالی ماندن سینماها؟
مردم اما نظر دیگری درخصوص تاثیر اقتصاد بر سینما دارند. یکی از جوانان مشهدی، دلیل کم‌رمق بودن سینماهای مشهد نسبت به سال‌های گذشته را این‌گونه تعبیر می‌کند: «وقتی یوتیوب و اینستاگرام هست، مردم کمتر به سینما می‌روند». دیگری می‌گوید: «ترجیح می‌دهم در خانه‌ام، یک فیلم از نولان ببینم تا بروم سینما و پولم را دور بریزم».
پدر خانواده 4 نفره، سینماهای سوت و کور مشهد را این‌طور توصیف می‌کند: «سینما دیگر مثل قدیم نیست که مردم برای یک فیلم صف بکشند. با این وضعیت اقتصادی نهایتا هر چند ماه یک‌بار می‌توانیم به سینما برویم. آن هم سه‌شنبه‌ها که نصف قیمت است. چند وقت پیش جنگ هم به این‌ها اضافه شد و اوضاع را بدتر کرد». در میان گفت‌وگوهایی که با مردم درباره وضعیت سینماهای مشهد داشتم، برخی معتقد بودند شرایط سینماها عادی است. اما اکثر نظرات با آنچه به صورت عینی مشاهده شد، خالی بودن سینماها و ارتباط مستقیم آن با اقتصاد کوچک شده خانواده‌ها بود.
جای خالی سهم زائران در فروش سینماها
مشهد 10 پردیس سینمایی و تعداد قابل‌توجهی سالن، اکثرا با کیفیت خوب دارد که می‌تواند نیاز مخاطبان را پاسخ دهد. با وجود معضلات و کاهش نسبی تماشاگران، طبق آمارهای سامانه سمفا، سینماهای مشهد همچنان سهم قابل‌توجهی در فروش و گردش مالی سینمای کشور دارند. تا جایی که برخی سالن‌های مطرح مشهد توانسته‌اند با سینماهای پایتخت رقابت کنند.
از طرفی، سینما در مشهد با توجه به موقعیت مذهبی این شهر و حضور مداوم زائران، می‌تواند پلی بین هنر، جامعه و ارزش‌های فرهنگی باشد و مسافران به ویژه در ایام خاص می‌توانند تأثیر مهمی در فروش سینما داشته باشند. به گفته مدیر سینما «اطلس»، این ظرفیت بالایی برای استفاده است و در شرایطی که سینماها کمتر برای زائران برنامه‌ریزی کنند و کمتر به این ظرفیت توجه داشته باشند، سالن‌ها همین‌قدر سرد و خالی باقی خواهد ماند.
محمد مداححسینی، مدیر انجمن سینمای جوان نیز با اشاره به کیفیت بالای سینماهای مشهد نسبت به دیگر شهرستان‌ها، بیان می‌کند: « توجهی به ظرفیت حضور پرشور زائران در مشهد وجود ندارد. شاید دلیل این باشد که زائر تنها برای زیارت می‌آید و نباید وقتش را برای تماشای فیلم بگذارد. در حالی که اگر سینما در بحث گردشگری مذهبی بگنجد، هم به نفع زائر است، هم به نفع سینمادار و هم به نفع سینمای کشور است.»
سمبه سینما دیگر پر زور نیست
اغلب کسانی که با آنها صحبت کردم، اعتقاد داشتند بیشتر فیلم‌هایی که روی پرده می‌آیند، آش دهن‌سوزی نیستند که تماشاگر وقت و هزینه خودش را صرف آن کند. رقابت فیلم‌های روی پرده با آثاری منتشر شده در پلتفرم‌ها و آثار خارجی قابل دسترس هم دلیل محکم دیگری بود که سینما را برای افراد به حاشیه رانده است. سینما باید تجربه‌ای خاص و جذاب نسبت به قبل داشته باشد. سینما از دوران اوج خود فاصله گرفته و برای مبارزه با رقبای خود آن‌قدرها پرزور نیست.
نسل Z هم سینما می‌رود، اگر سینما متحول شود
این موضوع را مدیران سینماهای اطلس و سیمرغ نیز مطرح می‌کنند. یکی از راه‌های موثر در بهبود وضعیت سینماها از نظر این سینماداران، افزودن برنامه‌های جنبی است. برنامه‌هایی مانند پخش مسابقات ورزشی مهم به ویژه بازی‌های فوتبال. فراهم کردن امکان اکران فیلم‌های خارجی برای پاسخگویی به سلیقه مخاطبانی که به دنبال تنوع محتوایی هستند.
آنان عقیده دارند این اقدامات نه تنها به جذب مخاطب جدید به ویژه نسل Z کمک می‌کند، بلکه باعث بازگشت تدریجی مخاطبان قدیمی و وفادار سینما می‌شود که از یکنواختی تولیدات تا وضع اقتصادی از آن فاصله گرفته‌اند. یک نوجوان 16 ساله مشهدی نیز همین راهکارها را تایید می‌کند. نوجوانی که به اصرار دوستش برای تماشای فیلمی کمدی (و به قول خودش «آشغال») به سینما مهر کوهسنگی آمده، از خلوتی سالن نسبت به آخرین باری که سینما رفته متعجب است. او تجربه تماشای یک اثر خارجی و معروف در سینما را هم داشته، نمایشی که مخاطبان زیادی را به سینما کشانده بود. به گفته این نوجوان، برنامه (یا به قول او ایونت) اکران یک اثر خارجی محبوب که در یکی از سینماهای سطح شهر برگزار شده، بیشتر از حدمعمول مورد استقبال هم‌نسلی‌هایش قرار گرفته بود.
نیاز داریم به تحول، نوآوری و پیشرفت
در مجموع، ارائه بسته‌های فرهنگی، ایجاد تخفیف‌های مناسبتی، اکران فیلم‌های خارجی، پخش مسابقات فوتبال در سینماها، افزایش کیفیت فیلم‌ها، برگزاری جشنواره‌ها و نشست‌های مفید، توسعه زیرساختی و امکانات سینماها، توجه بیشتر رسانه‌های محلی و مسئولان به سینما و فرهنگ در این شهر؛ شاید حتی سپری شدن روزهای بیشتری از جنگ و تابستان، بتواند به جان گرفتن دوباره سینما در مشهد کمک کند. اما سوالی که دوباره در ذهن ما شکل می‌گیرد این است که آیا سینما می‌تواند دوباره به قلب تپنده فرهنگی مشهد (و در سطحی وسیع‌تر، کشور) بدل شود؟ این سوال بیش از هر چیز، مستلزم اقداماتی فراتر از وعدهها و برنامه‌های بی‌ثمر است.
