صدای ماندگار یک نسل| شصت و دو سال ایستادگی دوبله در برابر فراموشی
حلیلی بر زوال دوبله در ایران و دلایل مهاجرت مخاطبان به تماشای نسخه‌های زیرنویس‌دار
هفت صبح| در روزگاری که مخاطب با یک کلیک نسخه زبان‌اصلی فیلم‌ها را می‌بیند، هنوز صداهایی هستند که در خاطرمان جا خوش کرده‌اند. صداهایی که فیلم‌ها را دوباره برایمان زنده می‌کردند، قصه‌ها را برایمان زمزمه می‌کردند و حالا، در سالروز تولد خانه‌شان، دور هم جمع شده‌اند تا از خاطرات بگویند؛ از حرفه‌ای بی‌چهره، اما پرچهره‌تر از هر ستاره سینما.
صداهایی که در حافظه‌مان مانده‌اند
شصت‌ودو سال از تولد انجمن گویندگان و سرپرستان گفتار فیلم می‌گذرد؛ نهادی که ستون اصلی دوبله حرفه‌ای در ایران بوده است. شامگاه دوشنبه، سالن رسول ملاقلی‌پور در سازمان سینمایی، میزبان بزرگانی بود که شاید نامشان کمتر شنیده شده باشد، اما صداهایشان سال‌ها در گوشمان طنین‌انداز بوده است.
با پخش صدای زنده‌یاد چنگیز جلیلوند، مراسم آغاز شد. مهوش افشاری رئیس هیات مدیره انجمن گویندگان و سرپرستان گفتار فیلم، با یاد درگذشتگان این عرصه به حضار خوش‌آمد گفت. کلیپی از مرحوم منوچهر اسماعیلی پخش شد که این هنرمند فقید در مورد چگونگی تاسیس انجمن گویندگان و سرپرستان گفتار فیلم توضیحاتی ارائه داد.
رائد فریدزاده، رئیس سازمان سینمایی، نیز با اشاره به نقش دوبله در شکل‌دادن به خاطره جمعی مخاطبان، از هنرمندان این عرصه قدردانی کرد. سپس کلیپی از بزرگداشت دوبلورهای پیشکسوت که در سال ۱۳۸۹ در سازمان سینمایی برگزار شده بود پخش شد.
تجلیل در سایه غم و خاطره
تجلیل از پیشکسوتان، با ادای احترام به حادثه‌دیدگان بندر شهید رجایی آغاز شد. علی همت مومیوند به‌عنوان مجری این مراسم از علی دهکردی، مهوش افشاری، علیرضا باشکندی و رائد فریدزاده برای تجلیل از پیشکسوتان دوبله دعوت کرد تا به روی صحنه حاضر شوند و در ابتدا از «ابوالحسن تهامی‌نژاد» تجلیل به عمل آمد. ابوالحسن تهامی‌نژاد با صدای آرام اما محکم، یادآور شد که ما دوبلورها زیر نگاه میلیون‌ها مخاطب هستیم و نباید از رنج‌های مردم غافل باشیم. او به حضار پیشنهاد کرد یک دقیقه به احترام داغ‌دیدگان حادثه بندرعباس سکوت کنند.
تهامی‌نژاد اما از دغدغه‌هایش در هنر دوبله هم گفت:« برخی افراد در دوبله کیفیت را فدای سرعت می‌کنند. چرا یک کار باید با سرعت انجام شود در حالی که سرعت دقت را کم می‌کند. امروز همه در کوچه و خیابان اعتراض دارند که دوبله رو به انتها است و ترجیح می‌دهند فیلم را با زیرنویس ببینند زیرا کار با کیفیت به مخاطب ارائه نمی‌کنیم و باید چاره‌ای برای این امر پیدا کرد.»
سپس نوبت به چهره‌هایی رسید که صدای‌شان بخشی از حافظه تصویری و شنیداری ماست. زهره شکوفنده با صداقت گفت که بعد از ۶۹ سال، این تجلیل برایش خیلی دیر اتفاق افتاده است. او گفت: ممنونم از اینکه این جشن را هرچند دیر برگزار کردید، پس از ۶۹سال کار کردن این تجلیل برای من خیلی دیر بود و ممکن بود من هم الان در کنار مرحوم منوچهر والی‌زاده باشم ولی با همه این رنج‌ها ممنونم که این جشن را برگزار کردید.»
ناصر ممدوح از دوستانی یاد کرد که حالا تنها نامشان در ذهن ما مانده: منوچهر اسماعیلی، چنگیز جلیلوند، ژاله علو و ...
مینو غزنوی با طنز از روزهای ابتدایی‌اش در استودیو گفت، وقتی آنقدر کوچک بود که برای رسیدن به میکروفن روی چهارپایه می‌ایستاد. غزنوی سخنانی طنزگونه به چهارپایه زیر پایش اشاره کرد و گفت: این چهارپایه‌ای که اینجا گذاشته‌اید تا سخنران پایشان به میکروفن برسد من را یاد استودیو شهاب انداخت، جایی که من برای اولین بار برای کار به آنجا رفتم و آنقدر کوچیک بودم که قدم به میکروفن نمی‌رسید.
در ادامه مراسم تجلیل از پیشکسوتان نوبت به «امیرهوشنگ زند» رسید که در این مراسم حضور نداشت اما پیام او به این جشن پخش شد. امیرهوشنگ زند، با ویدیویی از راه دور، هم از تاسیس انجمن گفت و هم از داغ فرزند ازدست‌رفته‌اش که دیگر صدایش شنیده نمی‌شود. او گفت: متاسفانه در چندسال اخیر خیلی از هنرمندان دوبله را از دست داده‌ایم، حتی آقای محمد عبادی و حسین عرفانی به فاصله کوتاهی از میان ما رفتند و این خیلی اتفاق تلخی است. زند از فرزندش مرحوم سینا زند یاد کرد و گفت: فقدان فرزندم کمر من را شکست.
با این وجود اگر کسالت نداشتم دوست داشتم در این جشن کنار شما خانواده دوبله باشم. در ادامه از «نصرالله مدقالچی» تجلیل به عمل آمد که این هنرمند هم در مراسم حضور نداشت و کلیپی از آثار او برای حضار پخش شد.
پس از یک وقفه کوتاه و برنامه موسیقی نوبت به بخش دوم تجلیل‌ها رسید که مجری برنامه از فرشید شکیبا، داریوش کاردان، علی کمالی، اسفندیار مهرتاش و مهوش افشاری برای این بخش دعوت کرد تا به روی صحنه بیایند.
وقتی اکبر منانی روی صحنه آمد، انگار تاریخ دوبله به زبان آمد. گفت که اصلا قرار نبود دوبلور شود، اما حالا، بعد از دهه‌ها صداپیشگی، افتخار می‌کند که حتی نخستین کتاب آموزش گویندگی را نوشته است. او گویندگی را هنری چندوجهی دانست که باید در هر لحظه در قالب چند شخصیت فرو رفت. منانی تاکید کرد: شاید بیشتر از سایر هنرمندان، دوبله و گویندگی کرده باشم اما جالب اینکه من قرار نبود هیچ‌وقت دوبلور بشوم و خیلی اتفاقی به دوبله آمدم، درواقع من دوبله را مدیون منوچهر نوذری هستم که من را به این حرفه آورد. منانی ابراز کرد: امیدوارم جوانانی که تازه وارد عرصه دوبله شدند وارث‌های خوبی برای این هنر باشند.
سپس نوبت به تجلیل از «سعید مظفری» رسید که در این جشن حضور نداشت و کلیپی از کارهای دوبله این پیشکسوت هنر دوبله پخش شد. پس از آن «جواد پزشکیان» پیشکسوت دیگری بود که در ادامه از او تجلیل شد. وی در سخنانی کوتاه تاکید کرد: قدم همه شما را به روی چشم‌مان می‌گذارم، ممنون که در این جشن‌حضور پیدا کردید. این سالگرد را به همه دوبلورها و هنرمندان دوبله تبریک می‌گویم. هنر به طور کلی عشق است و هرگز نمی‌میرد.
در ادامه از «محمد یاراحمدی» تجلیل به عمل آمد که این هنرمند به دلیل کسالت و بستری بودن در بیمارستان در این مراسم حضور نداشت و علیرضا باشکندی (دامادش) برای دریافت لوح تقدیر به روی صحنه آمد. سپس از «ناهید امیریان» تجلیل به عمل آمد و این هنرمند دوبله هم در مراسم حضور نداشت.پس از آن با پخش کلیپی از دوبله‌های «تورج نصر» از او دعوت شد تا به روی صحنه بیاید.
در ادامه نوبت به تجلیل «عباس نباتی» پیشکسوت دوبله رسید. نباتی پس از تجلیل از برگزارکنندگان این جشن گفت: واقعا از برپایی این جشن سپاسگذارم زیرا برپایی چنین مراسمی بسیار دشوار است، شما وقتی خودتان دوتا مهمان به خانه‌تان دعوت می‌کنید از صبح درگیر هستید حالا تصور کنید چنین جشنی با حضور تمام هنرمندان دوبله برگزار شده است و واقعا دست مریزاد دارد. در ادامه مراسم از محمدعلی دیباج، یکی از چهره‌های باسابقه و خوش‌نام دوبله ایران با اهدای لوحی تقدیر شد. دیباج در سخنانی کوتاه، از برگزارکنندگان مراسم تشکر کرد و ابراز امیدواری کرد که این‌گونه برنامه‌ها در سال‌های آینده نیز تکرار شود.
سپس سعید شیخ‌زاده از دوبلورهای شناخته‌شده نسل جدید روی صحنه آمد و با احساسی صمیمی گفت: «پیشکسوتان دوبله مثل پدر و مادرهای خوبی هستند که با صداهایشان برای ما خاطره ساخته‌اند. اگر امشب در این جمع هستیم، به‌خاطر آنهاست. پیشکسوتان ما هویت سینمای ایران را شکل دادند. کافی‌ست فیلم «قیصر» را با چشم‌های بسته ببینید تا بفهمید دوبله یعنی چه!»
او ادامه داد: «برخلاف برخی تصورها دوبله امروز زنده‌تر از همیشه است. ترکیب تجربه پیشکسوتان با انرژی نسل تازه ترکیبی کم‌نظیر پدید آورده. نسل ما همگی شاگرد بزرگان این حرفه‌ایم.»شیخ‌زاده با احترام به استادان گذشته به سختی‌های کار در دوران حاضر اشاره کرد و گفت:«گویندگی امروز ساده نیست. دیالوگ‌ها تندتر شده‌اند، بازیگران جهانی با حس‌های پیچیده‌تری بازی می‌کنند و دوبله امروز نیاز به واکنش‌هایی ظریف‌تر و دقیق‌تر دارد.»
او در ادامه به تجربه‌های شخصی‌اش اشاره کرد: «بارها انیمیشن‌هایی را دوبله کرده‌ام که تهیه‌کنندگان خواستند صداپیشگی نقش اصلی را به بازیگران چهره بسپارم. اما در ۹۰ درصد موارد بعد از ضبط از من خواستند کار را با دوبلور حرفه‌ای از نو انجام دهم. این یعنی هنوز مخاطب ایرانی صدای اصیل دوبله را می‌پسندد.»
سعید شیخ‌زاده در پایان، اسامی تعدادی از هنرمندان نسل جدید دوبله را خواند که با تشویق حضار همراه شد. در ادامه، از سام قریبیان، نرگس فولادوند، مریم رادپور و حسین بیگی دعوت شد تا روی صحنه بیایند و پیام تبریکی به مناسبت شصت‌ودومین سالگرد تاسیس انجمن گویندگان و سرپرستان گفتار فیلم ارائه دهند.
سام قریبیان با یادی از نوجوانی‌اش گفت: «وقتی ما نوجوان بودیم، صدایی برای نوجوانان وجود نداشت. اساتید دوبله بودند که من را تشویق کردند وارد این عرصه شوم. خوشحالم که در این جمع پذیرفته شدم.»در ادامه مراسم از علی‌همت مومیوند، پیشکسوت عرصه دوبله، تجلیل شد. پس از آن، با حضور مهوش افشاری و عباس نباتی از علی دهکردی، مدیرعامل خانه سینما بابت حمایت‌هایش از انجمن تقدیر به‌عمل آمد.
علی دهکردی در سخنانی کوتاه با اشاره به تهدیدهای نوظهور برای هنر صدا، گفت: «امیدواریم با همکاری خانه سینما، دولت، سازمان سینمایی و قوه قضاییه بتوانیم سازوکاری قانونی طراحی کنیم که در برابر هجوم هوش مصنوعی به دوبله و دیگر هنرها بایستیم و از هنرمندان این عرصه دفاع کنیم.» در ادامه از فرشید شکیبا نیز به‌عنوان مدیری موفق در حوزه دوبلاژ تقدیر شد. شکیبا با قدردانی از دست‌اندرکاران مراسم، به‌ویژه آقای فریدزاده به‌عنوان طراح اصلی این برنامه، از علی دهکردی برای حمایت‌هایش و از مهوش افشاری برای تلاش‌هایش در حوزه مدیریت صنفی دوبله، صمیمانه تشکر کرد.
مراسم در حالی به پایان رسید که کیک شصت‌ودومین سالگرد تاسیس انجمن گویندگان و سرپرستان گفتار فیلم بریده شد و صدای تشویق حاضران آخرین صحنه این شب پرخاطره را رقم زد. اما این گردهمایی نه صرفا جشنی برای تجلیل از افراد، بلکه نوعی مقاومت فرهنگی بود. یادآوری این نکته که دوبله بیش از یک فن، بخشی از هویت شنیداری ماست. صداهایی که فیلم‌ها را برایمان معنا کردند و حالا در مواجهه با هجوم زیرنویس‌ها و مصرف‌گرایی تصویری نیازمند توجه بیشتر هستند.
