از «بوم شاعرانه» تا «هیچ» سفر هنر ایرانی
به بهانه حضور اثری از منوچهر یکتایی در حراج کریستیز دبی ۱۴۰۴
هفت صبح، نوشین آذرنگ| دوبی شهری که در آن سنت و مدرنیته در هم می‌آمیزند، بار دیگر میزبان یکی از مهم‌ترین رویدادهای هنری خاورمیانه است. حراج آنلاین هنر مدرن و معاصر خاورمیانه که توسط حراج‌خانه کریستیز از چهارم تا هجدهم اردیبهشت ۱۴۰۴ (۲۴ آوریل تا ۸ مه ۲۰۲۵) در حال برگزاری است.
آینه‌ای از پویایی و غنای صحنه هنری این منطقه است. این رویداد با ارائه مجموعه‌ای متنوع از آثار هنرمندانی از خلیج‌فارس، شامات، عراق، ایران و شمال آفریقا، داستان‌هایی از هویت، مقاومت و خلاقیت را روایت می‌کند که ریشه در تمدن کهن این خطه از جهان دارد. این حراج نه تنها بستری برای نمایش آثار هنری است، بلکه فضایی است برای گفت‌وگو میان فرهنگ‌ها، جایی که صدای هنرمندان از دل تاریخ و جغرافیای خاورمیانه به گوش جهان می‌رسد.
شاهکارهای زنانه، مبارزه‌ای هنری برای هویت
این حراج با تمرکز ویژه بر خلاقیت زنان هنرمند، آثار درخشانی از زنان هنرمند دارد که اثر مسحورکننده «نیلوفرهای آبی» از سامیه حلبی در آن می‌درخشد. همچنین آثاری از «گزبیه سیری»، «عتل عدنان»، «هوگت کالاند»، «تالا مدنی»، «امیلی جاسر» و «تغرید درغوث» نیز در این حراج به نمایش درآمده‌اند.
این آثار که قدرت و ظرافت هنر زنان خاورمیانه را به نمایش می‌گذارند، روایت‌هایی عمیق از فرهنگ و تجربه‌های زیسته این منطقه را بر بوم آورده‌اند و با رنگ جان بخشیده‌اند. هر یک از این هنرمندان با زبانی منحصربه‌فرد از مبارزه برای هویت گرفته تا بازتاب زیبایی‌های روزمره، داستان‌هایی را روایت می‌کنند که مرزهای جغرافیایی را درمی‌نوردند.
«سعودی حالا!»، نمایشی از تحول فرهنگی عربستان
بخش «سعودی حالا!» نیز با شاهکارهایی از محمد الصلیم و عبدالحلیم ردوی و آثار مدرن و معاصری از احمد ماطر، منال الدویان، ناصر الصلیم و معاذ علوفی، تحول فرهنگی عربستان را به تصویر می‌کشد. این بخش، گویی سفری است به قلب بیابان‌های عربستان، جایی که هنر مدرن با الهام از سنت‌های بومی، آینده‌ای نو را ترسیم می‌کند. از سوی دیگر سه اثر از مجموعه معتبر دلهام در بیروت، شامل اثری نادر از «اینجی افلاطون» و نقاشی‌هایی از «نبیل عنانی» و «کریم ابوشقره»، به میراث فلسطین ادای احترام می‌کنند.
این آثار با رنگ‌ها و فرم‌هایی که از خاک و تاریخ فلسطین سخن می‌گویند، نه تنها زیبایی بصری بلکه پیامی از پایداری و امید را به مخاطب منتقل می‌کنند. آثار نوگرایانی چون «محمد ملهی»، «شاکر حسن السعید»، «ضیاء العزاوی»، «مروان» و «پل گیراگوسیان» نیز در این مجموعه خودنمایی کرده بر غنای آن افزوده‌اند. نمایشگاه گزیده‌های این حراج، از ۱۳ تا ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۴ (۳ تا ۸ مه ۲۰۲۵) در گالری‌های کریستیز در مرکز مالی بین‌المللی دبی (DIFC)، فرصتی برای دیدار نزدیک با این آثار است.
همیشه پای یک ایرانی در میان است
مگر می‌شود جایی در جهان سخن از هنر باشد و نام یک ایرانی در آن ندرخشد. در میان این مجموعه درخشان اثری از منوچهر یکتایی (۱۳۰۰، تهران - ۱۳۹۸، نیویورک)، ستاره مکتب نیویورک خودنمایی می‌کند. این اثر بدون عنوان در سال ۱۳۴۵ (۱۹۶۶)، با امضای «یکتایی ۶۶» و ابعاد ۶۰ × ۸۰ سانتی‌متر خلق شده است.
برآورد قیمت ۶۶هزار تا ۸۰هزار دلار، نمونه‌ای از توانایی یکتایی در آمیختن رنگ‌های زنده و قلم‌ضرب‌های پویاست. این بوم گویی رقصی است از رنگ‌های گرم و سرد که در آن گل‌ها و اشیای روزمره به شعری بصری بدل شده‌اند. حضور این اثر بهانه‌ای است برای نگاهی به سابقه درخشان هنرمندان ایرانی در کریستیز که با آثارشان تاریخ هنر خاورمیانه را رقم زده‌اند.
یکتایی، از مهاجرت تا نقش روح پارسی بر نیویورک
منوچهر یکتایی، زاده تهران در سال ۱۳۲۷ (۱۹۴۸) به نیویورک مهاجرت کرد و با آموزش‌هایی که در تهران، پاریس و نیویورک فرا گرفته بود به یکی از بنیان‌گذاران مکتب اکسپرسیونیسم انتزاعی نیویورک بدل شد. آثار او که در مرز طبیعت‌گرایی و انتزاع حرکت می‌کنند، سوژه‌های روزمره را با شاعرانگی و رنگ‌های پرشور به تصاویری جاودانه تبدیل می‌کنند.
او با قلم‌موهایش، گویی روح پارسی را در خیابان‌های نیویورک جاری کرد و با هر اثر، داستان مهاجرت و پیوند فرهنگ‌ها را بازگو کرد. یکتایی با نمایشگاه‌های انفرادی در گالری‌های گریس بورگنیکت و کارما در نیویورک، پیکادلی در لندن و گالری زند در تهران و حضور در نمایشگاه‌های گروهی در موزه هنر مدرن نیویورک (MoMA)، موزه بیرمنگام و مرکز هنر واکر جایگاهی جهانی یافت. آثارش در مجموعه‌های معتبری چون موزه هنر مدرن نیویورک، موزه هرشهورن، موسسه هنر دیترویت، موزه هنر یلوستون و موزه هنر مدرن سان‌فرانسیسکو نگهداری می‌شوند.
هویت دوگانه شرقی و غربی در یک اثر
بوم بدون عنوان یکتایی، که در حراج دبی ارائه شده، جهانی از احساس و حرکت را به تصویر می‌کشد. این اثر که امضای هنرمند و تاریخ خلق آن در گوشه پایین راست اثر نقش بسته، پلی میان فرهنگ پارسی و جریان‌های نوگرایانه غرب است.
رنگ‌های غلیظ و قلم‌ضرب‌های جسورانه این اثر، گویی گفت‌وگویی است میان شرق و غرب؛ جایی که یکتایی با زبان هنر هویت دوگانه خود را به نمایش می‌گذارد. حضور یکتایی در این حراج، نه تنها ادای احترامی به میراث اوست، بلکه یادآور پیوند عمیق هنر ایران با صحنه جهانی است. این اثر که در گالری‌های DIFC به نمایش درمی‌آید، دعوتی است برای مخاطبان تا در عمق لایه‌های رنگی آن، داستان زندگی یکتایی را جست‌وجو کنند.
پرویز تناولی از هیچ می‌گوید
پرویز تناولی، پدر مجسمه‌سازی مدرن ایران با پنجاه و پنج اثر فروخته شده در کریستیز، یکی از پرکارترین هنرمندان ایرانی است. اثر دیوار (ای پرسپولیس)، تبلتی برنزی با نشانه‌های میخی، در دهم اردیبهشت ۱۳۸۷ (۳۰ آوریل ۲۰۰۸) با قیمت ۲.۵ میلیون دلار رکورد بهترین نتیجه حراج خاورمیانه را ثبت کرد. کریستیز این اثر را «نقطه عطفی» در بازار هنر منطقه می‌داند و تناولی را «تأثیرگذارترین هنرمند خاورمیانه» معرفی کرده است.
این مجسمه که گویی از دل تخت‌جمشید برخاسته، نه تنها اثری هنری بلکه سندی است از شکوه تاریخی ایران که در بازار جهانی هنر طنین‌انداز شد. دیگر آثار او مانند «شاعر و قفس» و «شیرین و فرهاد» که کریستیز آن را «نادر» توصیف کرده، عمق خلاقیت او را نشان می‌دهند. تناولی درباره مجموعه «هیچ» خود می‌گوید: «شاعرانی چون مولانا قرن‌ها پیش به «هیچ» توجه کردند. چیزها و هیچ‌چیز یکدیگر را متعادل می‌کنند.» این دیدگاه عرفانی، آثار او را به تأملاتی فلسفی بدل کرده که فراتر از زمان و مکان، با مخاطب سخن می‌گویند.
هنرمند تحسین‌شده ایرانی در کریستی
فرهاد مشیری با شصت و هشت اثر فروخته شده، رکورددار تعداد آثار در کریستیز است. «اثر عشق» (۲۰۰۷) او در دوازدهم اسفند ۱۳۸۶ در بونامز دبی به قیمت ۹۰۰هزار دلار فروخته شد، اما حضور مداوم او در کریستیز او را به «تحسین شده‌ترین» هنرمند معاصر ایران بدل کرده است.
مشیری که سال ۱۹۹۱ به ایران بازگشت با آثاری که مصرف‌گرایی و فرهنگ عامه را با خوشنویسی پارسی درهم می‌آمیزند، می‌گوید: «کارم مانند بوفه‌ای است که همه‌چیز را یک‌جا در خود دارد.» کریستیز او را به خاطر «نوآوری در تکنیک‌های هنری» و بررسی «هنجارهای فرهنگی ایران» ستوده است. آثار مشیری با ترکیب طنز و نقد اجتماعی، گویی آینه‌ای است که جامعه معاصر ایران را با زبانی جهانی بازتاب می‌دهد.
خط و نقش حسین زنده‌رودی
حسین زنده‌رودی با اثر «چهارباغ» (۱۹۸۱)، که دهم اردیبهشت ۱۳۸۷ به قیمت ۱.۴ میلیون دلار فروخته شد و محمد احصایی با اثر «هوالرحیم» که در همان حراج به قیمت یک میلیون دلار چکش خورد، نشان دادند که خط نقاشی پارسی می‌تواند در صحنه جهانی بدرخشد. این آثار که ریشه در خوشنویسی سنتی ایران دارند با زبانی مدرن، زیبایی و معنویت فرهنگ پارسی را به نمایش گذاشتند.
آیدین آغداشلو و سهراب سپهری
آیدین آغداشلو با دو اثر در کریستیز حضور دارد. یکی پرتره‌ای به سبک رنسانس ایتالیایی با قیمت 500/68دلار، که کریستیز آن را یادآور شاهکارهای بوتیچلی می‌داند. این اثر با ترکیب عناصر کلاسیک ایرانی و غربی، گویی گفت‌وگویی است میان دو تمدن که آغداشلو با مهارت آن را به تصویر کشیده است. بهمن محصص و سهراب سپهری با چندین اثر نیز در کریستی درخشیده‌اند.
آثار انتزاعی سپهری، به ویژه مجموعه «درختان» که در موزه هنرهای معاصر تهران نگهداری می‌شوند، شهرت جهانی دارند. کریستیز درباره او می‌نویسد: «سپهری، شاعر و نقاش گرانقدر، با نقاشی‌های گیرا از درختان محروم از شاخه، الهام‌بخش بود.» بوم‌های سپهری، با سادگی و عمق شاعرانه‌شان، گویی باغچه‌ای هستند که طبیعت و روح انسانی را در خود جای داده‌اند.
