بازگشت صداهای توقیفی به عرصه رسمی هنر
محسن چاوشی، یاس و فرزاد فرزین، خوانندگانی که دلیل توقیف فیلم‌ها بودند حالا انتخابی برای حضور ثابت در تیتراژ سریال‌های تلویزیونی شدند
هفت صبح| در سپهر متغیر و پرآشوب هنر معاصر ایران، نام‌هایی هستند که نه صرفا به سبب آفرینش آثارشان بلکه به‌واسطه کیفیت خاص حضورشان در ذهن و ضمیر مخاطب ماندگار می‌شوند. شروین حاجی‌پور خواننده جوان موسیقی ایران، بی‌تردید یکی از این نام‌هاست. هنرمندی از نسلی نوخاسته که موسیقی را چون زبانِ بیان درونیات، احساسات جمعی و تجربه‌های زیسته می‌داند.
همچون او، تعداد زیادی از هنرمندان بودند که مدتی در افکارِ عمومی بر صدر نشستند و خیلی زود ستاره بخت‌شان افول کرد؛ هرچند که شهرت و مکنتِ بسیار یافتند. حالا حاجی‌پور بدل به صدایی معتبر در منظومه موسیقی معاصر ایران شده است. صدایی که به ویژه نزد مخاطبان جوان، اعتبار و نفوذی فراتر از چارچوب‌های رسمی و مجاز یافته است. او با بیانی آمیخته از نوگرایی و احساس، توانسته صدایی منحصربه‌فرد، گویا و انسانی باشد. بی‌آن‌‌که به دام اغراق یا تصنع بیفتد.
نوای یک پرولوگ دراماتیک بر بستر درام ملتهب
بازگشت حاجی‌پور به فضای رسمی هنر تصویری از خلال تیتراژ سریال «وحشی» به کارگردانی هومن سیدی، یک انتخاب حرفه‌ای از سوی تیم تولید این اثر نمایشی است. مهم‌تر از آن اما کنشی تأمل‌برانگیز نسبت با ساحت عمومی هنر در ایران تلقی می‌شود. حضور او در مقام خواننده تیتراژ، در دل اثری با ساختاری ملتهب، دراماتیک و سرشار از پیچیدگی‌های روانی، انتخابی هوشمندانه و حساب شده است که بیانگر تلاقی دو جهان خلاقانه است.
یکی از آنِ فیلمساز جسور و دیگری از آنِ صدایی که هنوز در ذهن مخاطب تداعی‌گر شور، لطافت و اندوهی شاعرانه است. سریال «وحشی» با لحن گزنده و فضای تیره روشنش، نیازمند تیتراژی بود که نه تنها در خدمت روایت باشد، بلکه خودش آغازگر حس و حال اثر تلقی شود.
انتخاب صدای شروین حاجی‌پور در این نقطه، گویی نوای یک پرولوگ دراماتیک است که پیش از ورود به داستان مخاطب را درگیر خود می‌کند. این تلاقی میان موسیقی و تصویر، میان صدا و ساحت دراماتیک، تجربه‌ای منحصر به فرد را رقم می‌زند که شاید از مهم‌ترین لحظات شنیداری و دیداری آثار نمایشی سالیان اخیر باشد.
جایزه گرمی شهرت جهانی، تیتراژ انیمیشن!
شروین در سال ۲۰۲۳، جایزه گرمی را دریافت کرد و در همان سال به عنوان یکی از صد فردِ تاثیرگذار جهان معرفی شد. با این حال شهرت جهانی او نه به معنای گشایش مسیر که به نحوی تناقض‌آلود، آغاز محدودیت‌هایی خاموش برای او بود. حاجی‌پور در این مدت، نه مجالی برای اجرای زنده یافت، نه مجوزی برای آلبومی رسمی. در چنین شرایطی، نخستین زمزمه‌های بازگشت او به ساحت عمومی، نه در قالب کنسرت یا آلبوم، که از راه تیتراژ یک انیمیشن پدیدار شد.
«پسر دلفینی ۲». شایعاتی مبنی بر همکاری شروین حاجی‌پور با این پروژه بر سر زبان‌ها افتاد اما حضورش در نسخه اولیه نمایش داده شده در جشنواره تایید نشد. تهیه‌کننده در پاسخ به پرسشی درباره غیبت نام حاجی‌پور اشاره کرد که تیتراژ نهایی با صدای او در حال دریافت مجوز است و در اکران نوروزی منتشر خواهد شد. وعده‌ای که درنهایت محقق شد و نسخه سینمایی اثر با صدای حاجی‌پور روی پرده رفت. این نخستین گام رسمیِ بازگشت صدایی بود که تا پیش از آن، مدتی در سایه مانده بود.
و این بار وحشی
گام دوم اما جدی‌تر و پررنگ‌تر در قالب همکاری با سریال «وحشی» به کارگردانی هومن سیدی رقم خورد. این سریال که از ۲۵ فروردین آغاز به کار کرده در همین قسمت‌های معدود پخش شده مخاطب را با اثری متفاوت روبه‌رو کرد. انتخاب حاجی‌پور برای خواندن تیتراژ این سریال تصمیمی جسارت‌گونه و هوشمندانه به نظر می‌رسد. سیدی حتما با علم به حساسیت‌های موجود، ریسک چنین همکاری‌ای را پذیرفته، یا شاید از تغییرات لایه‌های پنهان سیاست‌گذاری فرهنگی باخبر بوده است.
تغییراتی که نوید گشایش نسبی و بازگشت تدریجی چهره‌های رانده شده از صحنه را می‌دهند. حضوری که اگرچه بدون هیاهو و بدون اعلان صریح رخ داد اما بی‌گمان پیام‌آور تغییری هرچند شکننده است. تغییری که می‌توان آن را نه بازگشت تمام‌عیار که گشودن روزنه‌ای تازه دانست. برخی ناظران، این روند را «سیاست آشتی نرم» نامیده‌اند، رویکردی که هدف آن بازگرداندن تدریجی هنرمندانی است که در بزنگاه‌های اجتماعی کنار مردم ایستادند اما از مدار رسمی کنار گذاشته شدند.
قصه بحث‌برانگیز حضور رسمی یا غیررسمی
در سال‌های اخیر استفاده از صدای خوانندگان ممنوع‌الکار در تیتراژ سریال‌ها و فیلم‌ها به یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در عرصه هنر ایران تبدیل شده است. این پدیده که گاه به صورت رسمی و گاه به صورت غیررسمی و بدون مجوز رخ داده، نشان‌دهنده تلاش برخی از سازندگان آثار هنری برای بهره‌گیری از محبوبیت این هنرمندان و همچنین مقاومت در برابر محدودیت‌های اعمال شده بر آن‌هاست.
فرزین دلیل توقیف شد، ممنوع شد، برگشت
فرزاد فرزین در تیتراژ سریال «میدان سرخ» منجر به توقیف این سریال توسط ساترا شد. این سازمان اعلام کرد تا زمانی که صدای فرزین از سریال حذف نشود مجوز انتشار صادر نخواهد شد. همچنین حضور فرزین به صورت دائمی در تمامی پلتفرم‌های شبکه نمایش خانگی ممنوع شد. اتفاقی که البته دیری نپایید و ملغی شد.
یاس خواند اما حذف شد
سالِ 1397 صدای یاس در تیتراژ سریال «رقص روی شیشه» به کارگردانی مهدی گلستانه استفاده شد. با این حال، پس از پخش قسمت اول نسخه‌های توزیع شده در تهران بدون صدای او منتشر شدند. در حالی که در شهرستان‌ها نسخه‌هایی با صدای یاس پخش شد. مدیرکل دفتر نمایش خانگی اعلام کرد که هیچ درخواستی برای تیتراژخوانی یاس ارائه نشده بود و نسخه ارسالی برای دریافت مجوز فاقد صدای او بود.
بعد از توقیف سنتوریِ چاوشی، او تیتراژخوان شد!
صدای «محسن چاوشی» در فیلم «سنتوری» به کارگردانی داریوش مهرجویی، یکی از پرسروصداترین آثاری است که اثر را تحت‌تاثیر خواننده قرار داده است. سنتوری هیچ‌گاه مجوز پخش دریافت نکرد. یکی از دلایلی که برای این ممنوعیت ذکر شده صدای چاوشی بود. حالا دیگر همه این اثر را شنیده‌اند و صدای چاوشی یکی از پرتکرارترین صداها در تیتراژ فیلم‌ها و سریال‌هاست.
نامجو جایگزین پیدا کرد
سال ۱۳۸۶ سریال طنز «چارخونه» با تیتراژی از محسن نامجو روی آنتن شبکه سه سیما رفت اما پس از مدتی به دستور مسئولان پخش شبکه، صدای او از تیتراژ حذف و با خواننده دیگری جایگزین شد. پیش از آن نیز نامجو در تیتراژ سریال «ترش و شیرین» به کارگردانی رضا عطاران حضور داشت که در بازپخش‌های بعدی سکانس‌هایی که تصویر او را نشان می‌دادند، حذف شدند.
