کوچه دوباره می‌خواند| فستیوال موسیقی «کوچه» لغو شد اما بار دیگر به جریان افتاد
حمایت وزارت ارشاد از فستیوال کوچه منجر به صدور مجدد مجوز و ادامه برگزاری آن شد
هفت صبح| در بهار ۱۴۰۴، درست زمانی که بسیاری از علاقه‌مندان موسیقی در جنوب کشور، خود را برای شرکت در فستیوال مردم نهاد «کوچه» آماده می‌کردند خبر لغو این رویداد، موجی از بهت، خشم و ناامیدی را در میان هنرمندان، مخاطبان و فعالان فرهنگی به دنبال داشت. هر چند که سرانجام مجوزِ این فستیوال صادر شد و تمامِ دوست‌دارانِ آن نفسی به آسودگی کشیدند. این خبرِ خوش را فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت داد و با اشاره به پیگیری موضوع «فستیوال کوچه» از سوی استاندار بوشهر تاکید کرد که دستگاه‌های دولتی در چارچوب قانون و با آگاهی از مسئولیت خود در حفظ ارزش‌ها و توجه به نشاط اجتماعی، تمام تلاش خود را برای حل این موضوع به کار گرفته‌اند.
همه‌چیز از پیامِ معاون هنری شروع شد
در آخرین روزِ فروردین، پیامِ کوتاهِ معاون هنری وزارت ارشاد، به رویاهای بسیاری پایان داد. نادره رضایی، در صفحه اینستاگرام خود بدون هیچ توضیحی نوشت: «به‌رغم دو ماه تلاش، کوچه بن‌بست شد.» این جمله کوتاه، بیانگر آن بود که فستیوال با تصمیمی ناگهانی متوقف شد. تصمیمی که ابعاد آن، تنها به لغو یک کنسرت یا چند اجرا ختم نمی‌شد، بلکه یادآوری دوباره فشار بر فضاهای فرهنگی مستقل بود.
دلایل اعلام شده برای لغو
زمانی که خبرِ لغو رسید، دبیرخانه فستیوال، دلیل اصلی لغو را «عدم صدور مجوزهای لازم» عنوان کرد. در آن ساعاتِ پراضطراب، برخی منابع غیررسمی نیز از فشارهای نهادهای خاص، نگاه امنیتی به تجمعات موسیقایی و چالش‌هایی در تامین بودجه و حمایت‌های اداری سخن گفته‌اند.
در این میان، ایسنا گزارش داد که در خطبه‌های نماز جمعه دشتستان، امام جمعه این شهر، حسن مصلح، انتقادهای شدیدی را علیه این فستیوال مطرح کرده است. او در خطبه ۲۹ فروردین‌ماه گفت: «شعار کاذب خیام‌خوانی و ترویج فرهنگ سنتی و اصیل بوشهر، بهانه‌ای شده برای ترویج اختلاط، رقص، کشف حجاب و شکستن خطوط قرمز شرع و عرف... کاری که اینان مروج آن هستند، انسان را یاد عملکرد بنیاد فرح پهلوی می‌اندازد.»
واکنش‌ها؛ از همدلی تا اعتراض
در فضای مجازی لغو این فستیوال با واکنش گسترده‌ای مواجه شد. هنرمندان نام‌آشنا و فعالان فرهنگی از این تصمیم انتقاد کرده و آن را نشانه‌ای از فضای محدود شونده فرهنگی دانستند. برخی از پست‌ها با هشتگ‌هایی نظیر #کوچه_لغو_شد، #موسیقی_حق_ماست و #فرهنگ_توقیف_نمی‌شود منتشر شدند. در مقابل، عده‌ای از مسئولان فرهنگی محلی مدعی شدند که فرصت بازبینی برنامه‌ها و هماهنگی با نهادهای ذی‌ربط فراهم نشده و نباید این لغو را «سیاسی» تعبیر کرد.
کوچه باخته بود، برنده شد
اما در صفحه اینستاگرام فستیوال موسیقی کوچه نوشته شده است: «ما باختیم. بی‌‌هیچ خشم و طعنه‌ای تبریک می‌گیم به سمت برنده. تو کی بابت تبعات تصمیم‌هات تنبیه شدی مرد؟ تو کِی یکی برات نوشت خواستم از پل کریم‌خان بپرم تموم کنم، گفتم تا بیام فستیوالِ شما هم ببینم شاید تو سرم یه چیزی تغییر کرد؟ هر چی گفتن پذیرفتیم، کما که تیم راگبی رو ببرند تو زمین بسکتبال و بگن یالله بازی کن!»
لغو پشت لغو و موسیقیِ همیشه قربانی
«کوچه» شانس آورد که پای مسئولانِ دولتی به آن باز شد و از لغو نجات یافت، چرا که لغو پشت لغو، تهدید پشت تهدید، بولتن پشت بولتن، سال‌هاست حکایت بخشی از موسیقی ایران. حکایت مجوزهایی که در تهران صادر می‌شوند اما در مسیر پرپیچ و خم‌شان تا شهرستان‌ها، بی‌اثر می‌شوند؛ چنان بی‌اثر که گاه یک تهدید شفاهی یا تذکر غیررسمی، کافی است تا کل رویدادی که ماه‌ها برایش زحمت کشیده شده، حذف کند.
موسیقی بدون شأن مانده است
مشکل موسیقی در ایران فقط محدودیت‌های این هنر نیست؛ نبود ساختاری منسجم برای حمایت از فعالیت‌های هنری است. موسیقی در ایران هیچ‌گاه شان یک هنر ملیِ رسمی را به‌طور کامل نداشته است. میان سلیقه مراجع فرهنگی رسمی، فشار نهادهای موازی و خواسته‌های مردم، همیشه خلأیی وجود داشته که با سکوت، سانسور یا سازوکارهای اداری پر شده است نه با سیاست‌گذاری روشن.
تکرارِ یک روندِ همیشگی
آنچه در روزهای باقی مانده فستیوال «کوچه» رخ داد و البته خوشبختانه مرتفع شد، نمونه‌ای تکرارشونده از یک روند فرسایشی‌ست؛ روندی که نه‌فقط هنرمندان را خسته و دل‌سرد می‌کند، بلکه نشان می‌دهد که موسیقی، هنوز در چشم بسیاری از نهادها، نه یک زبان فرهنگی، که مسئله‌ای امنیتی است. در چنین فضایی، جشنواره‌های مستقل، کنسرت‌های منطقه‌ای و حتی کلاس‌های آموزش موسیقی، همه در خطرند، نه به‌دلیل محتوایشان، بلکه چون سلیقه‌ای بالادستی ممکن است آنها را «مصلحتی» نداند.
کوچه اصلا نیاز به مجوز رسمی نداشت!
در این میان «محسن شریفیان»، آهنگساز و نوازنده موسیقی نواحی جنوب و بنیان‌گذار گروه «لیان»، به این مسئله اشاره کرد که فستیوال کوچه از اساس نیاز به مجوز رسمی نداشته، چراکه یک رویداد مردمی است: «از استاندار تا وزیر با برگزاری این فستیوال موافق بودند. کوچه تعطیل نمی‌شود. من با گروه لیان و دوستان دیگر از پنجم اردیبهشت در بوشهر خواهیم بود و به مردم احترام می‌گذاریم.»
فراتر از بوشهر؛ مسئله فستیوال‌های مستقل است
اجرای فستیوال موسیقی کوچه، با وجود خبرهای بدی که از آن رسید، قطعا اتفاقِ خوشایندِ این روزهاست. چرا که این فستیوال در سال‌های گذشته، صرفا یک رویداد موسیقایی نبوده، بلکه به محفلی برای گفت‌وگو میان فرهنگ‌ها، تبادل تجربیات هنری میان مناطق مختلف کشور و احیای اصوات فراموش شده بومی بدل شده بود. لغو فستیوال کوچه نه تنها می‌توانست یک رویداد فرهنگی را از تقویم مردمی بوشهر حذف کند، بلکه ضربه‌ای دیگر به امید و انگیزه جوانانی وارد می‌کرد که خواهان مشارکت در سرنوشت فرهنگی خود هستند.
