سریال و ریال و لیر | تفاوت صنعت سریال‌سازی ایران و ترکیه از زاویه عدد و رقم
دنیای تولید، در یکی از بزرگ‌ترین صادرکننده‌های سریال‌های درام جهان با ایران چه فرقی می‌کند؟
هفت صبح| وقتی زمزمه ساخت نسخه ترکیه‌ای سریال شهرزاد شنیده شد ایرانی‌ها آماده می‌شدند که با بازیگران و روند ساخت این سریال و سناریوی ترکیه‌ای شده آشنا شوند که ناگهان خبر رسید قسمت اول آن آماده پخش است. در کمال ناباوری از شروع پیش تولید تا تولید و انتشار قسمت اول این سریال چیزی حدود یک ماه و نیم بیشتر فاصله نبود و حالا در حالی موضوع هنوز برای ایرانی‌ها به خوبی جا نیفتاده می‌بینیم که چهار قسمت از این سریال پخش شده است. همین سرعت عمل بهانه‌ای شده برای مقایسه مدل و سیستم سریال سازی در ترکیه با ایران. اینکه دنیای تولید، در یکی از بزرگ‌ترین صادرکننده‌های سریال‌های درام جهان با ایران چه فرقی می‌کند؟ سرعت ساخت، کیفیت، دستمزدها، هزینه ساخت سریال‌ها و... چگونه است؟
از تولید به مصرف
همانطور که گفتیم یکی از نکته‌های مهم که سریال‌های ترکیه و ایران را از هم متمایز می‌کند سرعت ساخت است، مراحل پیش تولید در ایران گاهی تا دو ماه طول می‌کشد و یک سریال 12 قسمتی در بهترین حالت شش تا هشت ماه فیلم برداری خواهد داشت. تازه این همه ماجرا نیست. سریال‌های ایرانی بعد از تمام شدن فیلمبرداری هم به صورت میانگین دو ماه کار دارند تا به مرحله پخش برسند.
صبر کنید هنوز تمام نشده. تازه وقتی همه این مراحل طی شد، سرمایه گذاران و پلتفرم تهیه کننده و... باید در مورد زمان انتشار سریال با هم به تفاهم برسند. یعنی اینطور نیست که تا کارهای ساخت یک سریال تمام شد آماده انتشار باشد. دست اندرکاران سریال سازی در ایران می‌گویند که خیلی از سریال‌ها معطل زمان شروع مناسب می‌شوند چون به اعتقاد خیلی سرمایه گذاران هر زمانی برای انتشار موفق یک سریال پر هزینه مناسب نیست و باید منتظر زمان مناسب ماند. همه اینها که گفتیم در مورد سریال‌های پلتفرم‌های اینترنتی است و وضعیت در صدا و سیما آنقدر بدتر است که خیلی از سریال‌ها حین ساخت مشمول مرور زمان می‌شوند و آرزوی انتشار آنها به دل سازنده‌ها می‌ماند.
یکی دیگر از عوامل طولانی شدن مدت تولید هم این است که بسیاری از عوامل از جمله بازیگران سریال‌های ایرانی ماهانه دستمزد می‌گیرند پس به نفع همه است که مدت ساخت سریال طول بکشد اما آنسوی ماجرا یعنی در دنیای سریال سازی ترکیه سرعت یکی از اصلی‌ترین پارامترها است. تولیدات صنعت سریال سازی در ترکیه آنقدر انبوه هستند که عوامل تولید ثانیه‌ای وقت برای تلف کردن ندارند وگرنه هزینه بر فایده غلبه نمی‌کند و آنها از سرعت این صنعت عقب می‌مانند.
اینطور که گفته می‌شود متوسط ساخت سه قسمت اول یک سریال در ترکیه از پیش تولید تا انتشار کمتر از دو ماه است. چرا می‌گوییم سه قسمت چون معمولا قسمت‌های اول که ساخته شوند انتشار شروع می‌شود. جالب اینکه خیلی از سریال‌ها اگر همان چند قسمت اول نتیجه دلخواه سرمایه گذار را به همراه نداشته باشند با توقف تولید مواجه می‌شوند و پرونده شان بسته می‌شود تا زمان برای تولید سریال بعدی که موفق‌تر و بفروش‌تر باشد هدر نرود.
به صرفه مثل سریال ترکیه‌ای
در مورد هزینه ساخت هم تفاوت زیادی بین سریال‌های ترکیه‌ای و ایرانی وجود دارد اما مهم‌تر از هزینه ساخت، تفاوت بزرگی است که از نظر سودآوری بین تولیدات سریالی دو کشور دیده می‌شود. مدتی پیش شکیب آوداگیچ، رئیس اتاق بازرگانی ترکیه در حالی که مشغول توضیح دادن بزرگی صنعت سریال سازی ترکیه بود گفت که ساخت هر قسمت سریال ترکیه‌ای چیزی حدود 5 میلیون لیر ترکیه هزینه دارد که این به پول ما می‌شود چیزی حدود 11 میلیارد تومان می‌شود.
هزینه زیادی است اما او در بخش بعدی حرف‌هایش می‌گوید که چنین سریالی در سطح ترکیه و بین‌المللی می‌تواند تا 400 هزار دلار بفروشد، یعنی حدود 28 میلیارد تومان. این در حالی است که به گفته مدیر یکی از پلتفرم‌های پخش اینترنتی سریال، هزینه ساخت هر قسمت سریال ایرانی در کلاس A، چیزی حدود هشت میلیارد تومان است، البته شنیده‌ها می‌گویند که پروژه‌های بسیار گران‌تر هم داریم مثل سریال تازه هومن سیدی شایعه است که نزدیک به 11 و نیم میلیارد تومان هزینه داشته است.
از نظر بازگشت سرمایه هم معمولا این سریال‌ها کمی‌بیشتر از سطح بازگشت سرمایه آورده مالی خواهند داشت و پرسر و صداترین و پربیننده‌ترین‌هایشان چیزی حدود 50 درصد سود عاید سرمایه‌گذاران می‌کنند آن هم به هزار و یک دلیل از جمله نبود قوانین مناسب در رابطه با کپی رایت.
اینطور که فعالان حوزه سریال سازی می‌گویند، بیشترین درآمد پلتفرم‌های ایرانی که سریال می‌سازند از دو حوزه تامین می‌شود یکی «واچ تایم» یعنی مدتی زمانی که این سریال در پلتفرم آنها دیده می‌شود و دوم تبلیغاتی که ابتدا، انتها و بعضا در میانه‌های سریال پخش می‌شوند و اتفاقا خیلی هم روی اعصاب کسانی هستند که اشتراک می‌خرند و توقع دارند بدون آگهی سریال ببینند.
جالب اینکه پلتفرم‌های ایرانی به یک الگوی سودده در فعالیتشان رسیده‌اند می‌گویند حالتی که می‌تواند سود آنها را تضمین کند داشتن همزمان دو سریال و یک برنامه ترکیبی در دست انتشار است. فرمولی که به نظر می‌رسد فعلا فقط فیلیمو توانسته آن را اجرا کند و پلتفرم‌هایی مانند نماوا و فیلم نت از آن عقب مانده و در نتیجه از نظر سودآوری با مشکل مواجه شده‌اند. بنابراین هرطور حساب کنید، با احتساب میزان فروش و مدت زمان ساخت، سودده بودن سریال سازی در ترکیه قابل مقایسه با سریال سازی در ایران نیست.
موفق باشی تمام نمی‌شوی
یکی دیگر از نکته‌های مهم در مورد سریال سازی ترکیه‌ای‌ها تعداد بالای اپیزودهای سریال‌های موفق است. همانطور که اگر سریالی همان ابتدای انتشار بازخورد مورد نظر سرمایه گذاران را نشان ندهد ممکن است ساختش به کلی متوقف شده و جایش را به پروژه بعدی بدهد، اگر سریالی موفق از آب در بیاید حالا حالاها تمام نخواهد شد.
به این صورت که سرمایه گذاران دائم پول به پروژه تزریق می‌کنند و نویسنده‌ها و بقیه عوامل تولید هم بی وقفه به تولید ادامه می‌دهند به این ترتیب اصلا عجیب نیست که یک سریال موفق ترکیه ای از نظر تعداد اپیزود سه رقمی‌شده باشد اما در روند ساخت سریال‌های ایرانی نه آنقدر سریع است، نه آنقدر پولساز که خیلی طولانی شود پس اغلب سریال‌های موفق و کلاس A ایرانی در کمتر از 20 قسمت جمع می‌شوند. این وسط استثناهایی هم وجود دارد مثل سریال زخم کاری که سه فصل اول آن در مجموع 42 قسمت بود و حالا فصل چهارم هم در حال پخش است.
سودآوری کم اما امان از دستمزدها
نمی‌شود که همه چیز سریال سازی در ایران و ترکیه را مقایسه کنیم اما سراغ بخش جذاب آن یعنی دستمزد ستاره‌ها نرویم. گفته می‌شود که متوسط پرداخت به ستاره‌های سریال‌های ترکیه‌ای برای قسمت چیزی بین 80 تا 100 هزار لیر است که می‌شود حدود 176 تا 220 میلیون تومان که برای یک سریال نه چندان بلند 60 قسمتی می‌شود چیزی حدود 11 میلیارد تومان. در مورد ستاره‌های ایرانی اما دستمزدها ماهانه پرداخت می‌شود.
برای اینکه معیاری برای مقایسه داشته باشید بد نیست بدانید که گفته می‌شود ستاره اصلی سریال افعی ماهانه بالای دو میلیارد تومان گرفته است که اگر مدت زمان فیلم برداری این سریال را شش ماه در نظر بگیریم می‌توان گفت او دست کم 12 میلیارد تومان دستمزد گرفته. همچنین بعضی‌ها می‌گویند که نوید محمدزاده برای سریال تازه‌اش ماهانه 3میلیارد تومان دستمزد گرفته که با همان فرمول می‌شود در مجموع حدود 18 میلیارد تومان. بنابراین در مقایسه با سرعت تولید سریال‌ها در ترکیه می‌توان گفت که تقریبا دستمزد بازیگران با هم تفاوت معناداری ندارد مگر در مورد ستاره‌های خاص و پروژه‌های خاص‌تر.