دیپلماسی در دقیقه نود
مذاکرات با آژانس و سناریوی تمدید مکانیسم ماشه
هفت صبح| در آستانه ضرب‌الاجل تعیین‌شده توسط تروئیکای اروپایی (آلمان، فرانسه و بریتانیا) برای ارسال نامه فعال‌سازی مکانیسم ماشه تا پایان اوت ۲۰۲۵ (نهم شهریور ۱۴۰۴) ایران بار دیگر به دیپلماسی دقیقه نود روی آورده است. این استراتژی، که در گذشته نیز در مذاکرات هسته‌ای بارها به کار گرفته شده، به نظر می‌رسد با هدف خرید زمان، تلطیف فضای بین‌المللی و جلوگیری از بازگشت خودکار تحریم‌های سازمان ملل (اسنپ‌بک) طراحی شده است.
اظهارات اخیر اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در نشست خبری روز دوشنبه ۲۷ مرداد ۱۴۰۴ مبنی بر ادامه مذاکرات با آژانس بین‌المللی انرژی اتمیIAEA در روزهای آتی، نشان‌دهنده تلاش تهران برای مدیریت بحران کنونی است.
ضربه‌گیر دیپلماتیک
ایران پس از حملات نظامی آمریکا و اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای خود در جریان جنگ ۱۲روزه ژوئن ۲۰۲۵، دست به تغییر رفتار و موازنه جدی در روابط با آژانس و تروئیکای اروپایی زده است. این حملات که به گفته منابع غربی به دلیل گزارش‌های آژانس درباره نقض تعهدات ایران در چارچوب معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ایNPT توجیه شد، روابط تهران با این نهاد بین‌المللی را به تیرگی کشانده است.
با این حال، سخنان بقایی مبنی بر ادامه گفت‌وگوها و سفر اخیر معاون مدیرکل آژانس به تهران، نشانه‌ای از تلاش ایران برای بازتعریف همکاری‌ها و جلوگیری از تشدید تنش‌هاست. این اقدامات می‌تواند به‌عنوان یک ضربه‌گیر دیپلماتیک برای مدیریت فضای کنونی تا پایان ضرب‌الاجل اروپا عمل کند.
مذاکرات اخیر ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به‌ویژه پس از سفر معاون مدیرکل این نهاد به تهران، به نظر می‌رسد بخشی از استراتژی تهران برای کاهش فشارهای بین‌المللی باشد. بقایی تاکید کرده که این گفت‌وگوها با هدف تدوین شیوه‌نامه‌ای جدید برای تعامل با آژانس انجام شده و دور بعدی مذاکرات به‌زودی برگزار خواهد شد.
این رویکرد در کنار اظهارات رافائل گروسی مدیرکل آژانس که نسبت به بازگشت بازرسان به ایران تا پایان سال جاری خوش‌بین است، نشان‌دهنده تمایل دو طرف به حفظ کانال‌های دیپلماتیک است. این مذاکرات می‌تواند به تهران فرصت دهد تا با ارائه تضمین‌هایی درباره شفافیت برنامه هسته‌ای خود، ازجمله توضیح درباره ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده با غنای بالا، از فعال‌سازی مکانیسم ماشه جلوگیری کند.
مذاکرات با آژانس و سناریوی تمدید مکانیسم ماشه
تروئیکای اروپایی در نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل در ۱۲ اوت ۲۰۲۵، تهدید کرده‌اند که در صورت عدم پیشرفت در مذاکرات، مکانیسم ماشه را تا پایان اوت فعال خواهند کرد. با این حال، گزارش‌ها حاکی از پیشنهاد این سه کشور برای تمدید شش‌ماهه مهلت مکانیسم ماشه در ازای همکاری کامل ایران با آژانس و ازسرگیری مذاکرات با آمریکاست. این پیشنهاد که به گفته منابع غربی مشروط به شفاف‌سازی درباره ذخایر اورانیوم و بازگشت بازرسان است، می‌تواند به ایران فرصت بیشتری برای مذاکره و کاهش تنش‌ها بدهد.
تهران که پیش‌تر تهدید به خروج از NPT و ایجاد ناامنی در منطقه (ازجمله بستن تنگه هرمز) کرده، به نظر می‌رسد با ادامه گفت‌وگوها به دنبال تلطیف فضا و ایجاد زمینه برای پذیرش این تمدید است. این استراتژی می‌تواند از بازگشت فوری تحریم‌های سازمان ملل جلوگیری کرده و به ایران امکان دهد تا با دونالد ترامپ، مذاکرات غیرمستقیم را از سر بگیرد.
تردید یا خوش‌بینی!
دیپلماسی دقیقه نود ایران، هرچند در کوتاه‌مدت می‌تواند به کاهش فشارها و تمدید مهلت مکانیسم ماشه منجر شود اما با چالش‌های متعددی روبه‌روست. نخست، فقدان اعتماد متقابل بین ایران و آژانس، به‌ویژه پس از اتهامات تهران مبنی بر جانبداری گروسی در گزارش‌هایش، مذاکرات را شکننده کرده است.
دوم، فشارهای سیاسی آمریکا، به‌ویژه در دوره ترامپ، ممکن است آژانس را به سمت اتخاذ مواضع سخت‌گیرانه‌تر سوق دهد. با این حال، حمایت احتمالی روسیه و چین از ایران در شورای امنیت می‌تواند فعال‌سازی مکانیسم ماشه را با وتوی این دو کشور بی‌اثر کند.
در نهایت، ادامه همکاری با آژانس و پذیرش شروط محدود، مانند بازگشت بازرسان یا ارائه گزارش درباره ذخایر اورانیوم، می‌تواند به ایران کمک کند تا سناریوی تمدید شش‌ماهه مکانیسم ماشه را محقق کند. این امر نه‌تنها به تهران فرصت می‌دهد تا در برابر فشارهای اروپا و آمریکا مقاومت کند، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز مذاکرات جامع‌تری برای لغو تحریم‌ها باشد.
با این حال، موفقیت این استراتژی به توانایی ایران در ارائه تضمین‌های معتبر و مدیریت تنش‌های منطقه‌ای، به‌ویژه در خلیج فارس، بستگی دارد. در غیر این صورت، خطر بازگشت تحریم‌های سازمان ملل و انزوای بیشتر ایران همچنان پابرجاست. لذا فضای پیش رو در روزها و هفته‌های آتی ترکیبی از تردید یا خوش‌بینی است و بابد منتظر ماند و دید که آینده، آبستن چه اتفاقاتی خواهد بود.
