مکانیسم ماشه؛ تفنگی خالی که دو طرف را می‌ترساند؟
اروپا با تأکید بر نقض تعهدات ایران از ۲۰۱۹، عملا زمینه‌سازی حقوقی برای ماشه را دنبال می‌کند
هفت صبح| نامه اخیر تروئیکای اروپا (فرانسه، آلمان و بریتانیا) به سازمان ملل که در آن تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه در صورت عدم بازگشت ایران به مذاکرات هسته‌ای تا پایان اوت ۲۰۲۵ دوباره تکرار شده، به نظر می‌رسد بیش از آنکه یک اقدام حقوقی قاطع باشد، مانوری سیاسی-دیپلماتیک برای اعمال فشار روانی بر تهران باشد.
این نامه که به امضای وزرای خارجه سه کشور رسیده و به آنتونیو گوترش و شورای امنیت ارسال شده، در فاصله ۱۵ روزه تا ضرب‌الاجل اعلام‌شده، می‌تواند یادآور استراتژیک بودن این مهلت باشد. با توجه به گزارش‌هایی مبنی بر احتمال موافقت ایران با تمدید شش‌ماهه مهلت، می‌توان استدلال کرد که اقدام تروئیکا ترکیبی از تاکتیک فشار و حفظ اهرم دیپلماتیک است، در حالی‌که ایران با اتخاذ موضعی سخت اما انعطاف‌پذیر، می‌تواند این بازی را به نفع خود هدایت کند.
فشار روانی در سایه ضرب‌الاجل اوت ۲۰۲۵
ارسال پیشاپیش این نامه، دو ماه پس از حملات نظامی آمریکا و اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران، بیش از آنکه نشانه عزم قطعی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه باشد، تلاشی برای ایجاد فشار روانی بر تهران است. تروئیکا با تأکید بر «حق حقوقی روشن» خود برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل طبق قطعنامه ۲۲۳۱، سعی در ترسیم خطوط قرمز دارد.
این اقدام، به‌ویژه در شرایطی که مذاکرات استانبول در ژوئیه ۲۰۲۵ «دشوار» توصیف شده و پیشنهاد تمدید مهلت از سوی ایران بی‌پاسخ مانده، می‌تواند به‌عنوان هشداری برای تسریع تصمیم‌گیری تهران تفسیر شود. با این حال، لحن نامه که همچنان بر دیپلماسی و پیشنهاد تمدید محدود قطعنامه تأکید دارد، نشان‌دهنده تمایل به حفظ کانال‌های گفت‌وگو است.
این دوگانگی تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه و همزمان دعوت به مذاکره، حاکی از استراتژی چندلایه‌ای است که هدف آن، نه لزوماً اجرای تحریم‌ها، بلکه وادار کردن ایران به انعطاف در مذاکرات پیش از انقضای تحریم‌ها در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ است. گزارش‌های مبنی بر احتمال موافقت ایران با تمدید شش‌ماهه، این فرضیه را تقویت می‌کند که تهران ممکن است در روزهای پایانی ضرب‌الاجل، با هدف خرید زمان و کاهش فشار، به این پیشنهاد پاسخ مثبت دهد.
اتهامات یک‌جانبه و تناقضات دیپلماتیک تروئیکا
تروئیکا در نامه خود، ایران را به نقض تعهدات برجامی، ازجمله غنی‌سازی ۶۰درصدی اورانیوم، انباشت ۸۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده و توقف پروتکل الحاقی متهم کرده اما به خروج یک‌جانبه آمریکا در ۲۰۱۸ و ناکامی اروپا در جبران خسارات ناشی از آن اشاره‌ای نمی‌کند.
این رویکرد یک‌جانبه که «عباس عراقچی» آن را فاقد «پایه حقوقی و اخلاقی» خوانده، نشان‌دهنده تناقض در موضع‌گیری تروئیکاست. اروپا با تأکید بر نقض تعهدات ایران از ۲۰۱۹، عملاً زمینه‌سازی حقوقی برای ماشه را دنبال می‌کند اما نادیده گرفتن قصور خود در اجرای تعهدات اقتصادی برجام، اعتبار این موضع را تضعیف می‌کند.
ایران که کاهش تعهداتش را به‌عنوان حقی مشروع تحت بندهای برجام و در پاسخ به خروج آمریکا توجیه می‌کند، با موضع‌گیری سخت عراقچی که تهدید به حذف اروپا از مذاکرات آینده کرده، نشان داده که حاضر به پذیرش فشار یک‌جانبه نیست. این تنش دیپلماتیک، در کنار حملات اخیر به تأسیسات هسته‌ای ایران، فضای مذاکراتی را پیچیده‌تر کرده اما اظهارات تهران مبنی بر آمادگی برای گفت‌وگو با دولت جدید آمریکا، نشانه‌ای از انعطاف استراتژیک است که می‌تواند به توافقی موقت منجر شود.
بازی قدرت در آستانه انقضای تحریم‌ها
از منظر ژئواستراتژیک، نامه تروئیکا تلاشی برای حفظ اهرم فشار در برابر ایران پیش از انقضای تحریم‌های سازمان ملل در اکتبر ۲۰۲۵ است. فعال‌سازی مکانیسم ماشه که تحریم‌های گسترده‌ای ازجمله ممنوعیت غنی‌سازی را بازمی‌گرداند، می‌تواند ایران را در تنگنای اقتصادی و سیاسی قرار دهد اما این اقدام برای اروپا نیز هزینه‌زاست. حذف احتمالی اروپا از مذاکرات آینده، همان‌طور که عراقچی هشدار داده، می‌تواند نفوذ دیپلماتیک تروئیکا را در منطقه کاهش دهد.
از سوی دیگر، ایران با تأکید بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای خود و درخواست تضمین عدم حمله آمریکا و جبران خسارات جنگی، به دنبال ایجاد توازن در مذاکرات است. تجاوز اسرائیل که به آتش‌بس منجر شد، نشان داد ایران توانایی پاسخ نظامی و تحمیل هزینه به رقبا را دارد که این امر می‌تواند اهرمی در مذاکرات باشد. احتمال موافقت تهران با تمدید شش‌ماهه، به‌ویژه در روزهای پایانی اوت، می‌تواند نشانه‌ای از استراتژی خرید زمان برای تقویت جایگاه خود در گفت‌وگوهای آتی باشد.
در این میان، اروپا با این نامه، ضمن حفظ ژست دیپلماتیک، به دنبال حفظ ساختار تحریم‌ها به‌عنوان اهرم فشار است اما موفقیت این استراتژی به توانایی تهران در مدیریت فشارهای داخلی و خارجی بستگی دارد. تغییر ریل‌گذاری دیپلماتیک ایران به سمت مذاکره مستقیم با آمریکا، می‌تواند مسیر را برای توافقی جدید هموار کند، مشروط بر آنکه اروپا از موضع تهدید به مشارکت عملیاتی شیفت کند.
ارسال نامه کشورهای اروپایی به آنتونیو گوترش بیش از آنکه نشانه عزم قطعی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه باشد، تلاشی برای ایجاد فشار روانی بر تهران است
ایران با تأکید بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای خود و درخواست تضمین عدم حمله آمریکا و جبران خسارات جنگی، به دنبال ایجاد توازن در مذاکرات است
