اژدهای زرد از سایه برون می‌آید
اهمیت سفر عراقچی به چین در بحبوحه تحولات پساجنگ
هفت صبح، حسین فاطمی| سفر عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران به پکن در ۲۳ تیر ۱۴۰۴ برای شرکت در اجلاس وزرای خارجه سازمان همکاری شانگهای، بیش از یک حضور تشریفاتی است. این سفر در بزنگاه حساسی در میان اخبار از سرگیری مذاکرات هسته‌ای ایران رخ می‌دهد.
تهران که خواستار تضمین‌های امنیتی و به‌رسمیت شناخته شدن حق غنی‌سازی است، برابر تهدید مکانیسم ماشه اروپا و فشارهای غرب ایستاده است. در فضای ملتهب پساجنگ، حضور عراقچی در چین می‌تواند به بازتعریف استراتژی دیپلماتیک ایران، تقویت روابط با شرق و تأثیر آن بر آینده مذاکرات هسته‌ای منجر شود. با این حال باید پرسید که آیا ایران می‌تواند از این فرصت برای ایجاد توازن برابر غرب استفاده کند؟
دیپلماسی در سایه جنگ
تحولات بی‌سابقه اخیر، معادلات دیپلماتیک منطقه را دگرگون کرد. تعلیق همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و کاهش شفافیت هسته‌ای، خطر تشدید تنش‌ها را افزایش داده است. در این میان، سفر عراقچی به پکن فرصتی برای اعلام مواضع ایران برابر فشارهای غرب و تهدید مکانیسم ماشه است.
عراقچی تأکید کرده که بازگشت به مذاکرات هسته‌ای تنها با تضمین‌های عملی برای جلوگیری از حملات نظامی و به‌رسمیت شناختن حق غنی‌سازی ممکن است. این سفر در کنار اجلاس شانگهای، بستری برای رایزنی با متحدان کلیدی مانند چین و روسیه فراهم می‌کند.
سازمان همکاری شانگهای با حضور قدرت‌هایی مانند چین و روسیه، به‌عنوان وزنه‌ای برابر نفوذ غرب عمل می‌کند اما فاقد تعهدات نظامی الزام‌آور مانند ناتو یا اتحادیه اروپا است. این محدودیت، توانایی سازمان را برای حمایت مستقیم از ایران در برابر تجاوزات نظامی کاهش می‌دهد. با این حال، عضویت دائم ایران در این سازمان فرصتی برای تقویت دیپلماسی چندجانبه فراهم کرده است. عراقچی در این سفر سعی داشت که از این تریبون برای جلب حمایت سیاسی و دیپلماتیک چین و روسیه استفاده کند، به‌ویژه در محکومیت حملات اخیر اسرائیل که می‌تواند به اهرمی بازدارنده تبدیل شود.
اتحادی محتاطانه
چین به‌عنوان شریک تجاری کلیدی ایران، از تخفیف‌های نفتی تهران بهره‌مند است اما در جنگ ۱۲ روزه هیچ‌گونه حمایت نظامی ارائه نکرد. این محافظه‌کاری که ریشه در رقابت تجاری پکن با آمریکا دارد، نشان‌دهنده اولویت منافع ملی چین است. با این حال، سفر عراقچی به پکن می‌تواند زمینه‌ساز تقویت همکاری‌های استراتژیک باشد.
چین که در مذاکرات هسته‌ای نقش میانجی را ایفا کرده، می‌تواند تضمین‌های غیرمستقیم برای امنیت ایران فراهم کند، به‌ویژه از طریق پروژه‌های مشترک مانند نیروگاه بوشهر که در جنگ از حملات مصون ماند. همچنین اخیرا از چین به عنوان کشور میزبان و میانجی‌گر در گفت‌وگوهای پیش‌روی تهران و واشنگتن یاد می‌شود.
اما تهدید اروپا (آلمان، فرانسه و بریتانیا) به فعال‌سازی مکانیسم ماشه تا پایان اوت ۲۰۲۵، فشار دیپلماتیک بر ایران را تشدید کرده است. این سازوکار که می‌تواند تحریم‌های شورای امنیت را بازگرداند، چالشی جدی برای تهران است. برخی ناظران بر این بارند که عراقچی در پکن سعی کرده تا از حمایت چین و روسیه برای خنثی‌سازی این تهدید احتمالی استفاده کند.
این دو کشور با حق وتوی خود در شورای امنیت، می‌توانند از تشدید تحریم‌ها یا اقدامات نظامی تحت ماده ۴۲ منشور ملل متحد جلوگیری کنند. موفقیت ایران در این زمینه به توانایی دیپلمات‌هایش در جلب حمایت این قدرت‌ها بستگی دارد.
چالش‌های مذاکرات هسته‌ای و اعتماد شکسته
جنگ اعتماد ایران به مذاکرات هسته‌ای را به شدت تضعیف کرد. حملات در میانه رایزنی‌های مسقط که عراقچی آن را «خیانت به دیپلماسی» خواند، مذاکرات را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است. آمریکا تحت رهبری دونالد ترامپ بر ممنوعیت کامل غنی‌سازی اصرار دارد، در حالی‌که ایران آن را خط قرمز خود می‌داند. سفر عراقچی به چین فرصتی است برای هماهنگی با پکن و مسکو جهت فشار بر واشنگتن برای پذیرش غنی‌سازی محدود تحت نظارت بین‌المللی که می‌تواند به مصالحه‌ای منجر شود.
روسیه به‌رغم روابط نزدیک با ایران، به دلیل درگیری در جنگ اوکراین و فشارهای بین‌المللی، بازیگری با نفوذ محدود است. با این حال، مواضع مسکو در حمایت از حق ایران برای برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز، اهرمی کلیدی در دیپلماسی تهران است. دیدار عراقچی با سرگئی لاوروف در حاشیه اجلاس شانگهای خواهد توانست به تقویت این حمایت منجر شود. ایران می‌تواند از روسیه بخواهد که در شورای امنیت و مذاکرات هسته‌ای، مواضع قاطع‌تری علیه فشارهای غرب اتخاذ کند، به‌ویژه در برابر تهدید مکانیسم ماشه.
البته کارشناسان معتقدند تأخیرهای پیشین در مذاکرات مسقط به تشدید تنش‌ها و وقوع جنگ منجر شد. عراقچی در پکن باید از این تجربه درس بگیرد و با رویکردی فعال، از فرصت اجلاس برای پیشبرد دیپلماسی چندجانبه استفاده کند. جلب حمایت چین و روسیه برای محکومیت اقدامات اسرائیل و فشار بر اروپا برای عقب‌نشینی از مکانیسم ماشه، می‌تواند مسیر مذاکرات را هموار کند. دیپلماسی هوشمند ایران باید بر اجتناب از تعلل و استفاده از اهرم‌های منطقه‌ای متمرکز باشد.
نقش چین در دور زدن تحریم‌ها
چین به‌عنوان بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران، نقش حیاتی در کاهش فشار تحریم‌ها دارد. با وجود تهدید مکانیسم ماشه، بعید است پکن به دلیل منافع اقتصادی و رقابت با آمریکا، با تحریم‌های جدید همراهی کند. عراقچی می‌تواند در پکن مذاکراتی برای گسترش همکاری‌های اقتصادی و تضمین ادامه تجارت نفتی انجام دهد. این همکاری‌ها که در چارچوب ابتکار کمربند و جاده تقویت شده‌اند، می‌توانند اهرمی برای مقاومت ایران در برابر فشارهای غرب باشند.
سفر عراقچی به پکن، در حالی‌که ایران در معرض تهدیدات نظامی و دیپلماتیک قرار دارد، فرصتی برای بازتعریف استراتژی تهران است. اجلاس شانگهای بستری برای تقویت اتحاد با چین و روسیه و خنثی‌سازی فشارهای غرب فراهم می‌کند. موفقیت ایران به توانایی دیپلمات‌هایش در استفاده از این فرصت برای جلب حمایت سیاسی، جلوگیری از مکانیسم ماشه و پیشبرد مذاکرات هسته‌ای بستگی دارد. دیپلماسی فعال و هوشمند می‌تواند ایران را از چرخه بحران خارج کرده و به سوی ثبات منطقه‌ای هدایت کند.
