سیل معکوس | بازگرداندن بیش از یک میلیون تبعه غیرمجاز از ایران به کشورهایشان در سال ۱۴۰۳
ساخت شهرک‌های مسکونی برای اسکان بازگشت‌کنندگان
هفت صبح| روز گذشته سخنگوی فراجا، آماری درباره بازگرداندن اتباع خارجی غیرمجاز از ایران به کشورشان در سال 1403 اعلام کرد که توجه‌ها را جلب کرد. چرا؟ چون تعداد این اتباع به شکل عجیب و غیرمنتظره‌ای بالا بود. سردار سعید منتظرالمهدی، از شناسایی و بازگرداندن بیش از یک میلیون و ۱۲۰ هزار تبعه غیرمجاز به کشورهایشان خبر داد. به گفته او ، در این مدت هزار و ۹۰ مرحله طرح در سراسر کشور برای استرداد اتباع خارجی غیرمجاز اجرا شده که طی آن بیش از یک میلیون و ۱۲۰ هزار نفر شناسایی و از کشور اخراج شده‌اند.
ناگفته پیداست که بخش قابل توجه این اتباع، افغانستانی هستند. طبق آمار وزارت کشور چیزی حدود ۵ میلیون نفر اتباع خارجی در ایران زندگی می‌کنند که ۹۰ درصد آنها را اتباع افغانستانی تشکیل می‌دهند. اخراج اتباع غیرمجاز افغان، مطالبه‌ای است که در سال‌های اخیر به شکل پررنگی ابتدا در فضای مجازی و سپس رسانه‌ها مطرح شد و در نهایت به کف خیابان رسید.
تجمع و راهپیمایی و درگیری‌های خونین، جلوه عیان مخالفان با حضور مهاجران بود. جنجالی‌ترین این رویارویی‌ها سال 1402 در اقبالیه قزوین رخ داد؛ جایی که ده‌ها شهروند ایرانی معترض به حضور مهاجران افغان، در خیابان‌های شهر اقبالیه تظاهرات کردند و شعارهای تندی دادند. ویدیویی که آن روزها دست به دست شد، نشان می‌داد جوانان محلی با سنگ و چوب به در و پنجره خانه‌های مهاجران حمله می‌کنند. پلیس هم بلافاصله دست به کار شد و 19 متهم را در این باره شناسایی و بازداشت کرد.
کلید واژه مخالفت‌ها و اعتراض‌ها یک چیز بود؛ از دست رفتن «امنیت» با افزایش تعداد مهاجران. از سوی دیگر درگیری‌های لفظی در آن زمان میان مقامات ایران و طالبان بر سر حقابه ایران از هیرمند و مخالفت طرف افغانستانی در به رسمیت شناختن این حق، هم مثل هیزمی بود بر آتش خشم مردم. نسخه ویژه پزشکیان برای حل بحران اخراج اتباع غیرمجاز با گذشت زمان به قدری اهمیت یافت که پای آن به انتخابات 1403 ریاست جمهوری هم باز شد. نامزدهای مختلف تلاش کردند با وعده‌های مختلف در این خصوص رای مخالفان حضور اتباع غیرمجاز در کشور را به سبد خود بریزند.
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور هم در کارزار انتخاباتی‌اش چندین بار به این موضوع اشاره کرد و حتی نسخه ویژه‌اش را برای حل این موضوع رونمایی کرد. او گفت:«دولت من ان‌شاءالله سه اقدام همزمان را در رابطه با مهاجرین افغانستانی پیش می‌برد.» حالا این سه اقدام چه بود؟
اول؛ انسداد کامل مرزها و جلوگیری از مهاجرت بیشتر که مسئولین محوری با وزارت کشور خواهد بود.
دوم؛ ساماندهی مهاجرین موجود. نباید انکار کرد که تعداد زیادی از برادران افغان نقش موثری در اقتصاد ایران دارند یا در جنگ تحمیلی و ... فداکاری کرده‌اند ولی حضور آنها در ایران باید ساماندهی شده و با انضباط باشد. (وظیفه وزارت کشور و وزارت اطلاعات)
و سوم؛ مذاکره با کشورهای اروپایی برای پذیرش بخشی از مهاجرین (و یا حداقل تقبل هزینه‌های حضور آنها در ایران). غرب باید مسئولیت آنچه در افغانستان انجام داده و منجر به مهاجرت میلیون‌ها افغانستانی شده است را بپذیرد. دلیلی ندارد که مردم ایران هزینه سیاست‌های غلط دیگران را بپردازند.با پیروزی پزشکیان در انتخابات ریاست جمهوری ساماندهی مهاجران به سرعت در دستور کار دولت جدید قرار گرفت. معاون امور مجلس رئیس‌جمهور، از تقدیم لایحه ساختار، وظایف و اختیارات سازمان ملی مهاجرت به مجلس شورای اسلامی خبر داد.
شهرام دبیری در توضیح ضرورت تقدیم این لایحه گفت که مطابق بند (الف) ماده (۸۶) قانون برنامه پنج‌ساله هفتم توسعه جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۴۰۲ و به منظور ساماندهی مهاجرین و اتباع بیگانه و مدیریت چالش‌های این موضوع ازجمله ورود غیرقانونی، آموزش، اشتغال و نبود نهاد متمرکز در این حوزه، دولت لایحه ساختار، وظایف و اختیارات سازمان ملی مهاجرت را برای انجام تشریفات قانونی مربوط تقدیم مجلس شورای اسلامی کرده است.
معاون امور مجلس ریاست‌جمهوری اضافه کرده که «به موجب این لایحه و برای ساماندهی امور مهاجرین و اتباع خارجی، هماهنگی و هم‌افزایی میان دستگاه‌های ذی‌ربط، راهبری، برنامه‌ریزی و تعامل موثر با نهادها و سازمان‌های ذی‌ربط، سازمان ملی مهاجرت با شخصیت حقوقی مستقل و وابسته به وزارت کشور تشکیل خواهد شد.»
در نهایت هم خبر وصول لایحه ساختار، وظایف و اختیارات سازمان ملی مهاجرت به مجلس شورای اسلامی نیمه اسفندماه سال گذشته از سوی یکی از دبیران هیأت رئیسه مجلس اعلام شد.براساس این طرح اتباع خارجی که در ایران زندگی می‌کنند باید انگشت‌‌نگاری و چهره‌نگاری شوند و اطلاعات مربوط به محل زندگی، مالکیت و کارفرمایان آنها در سامانه‌ای درج شود. در جزئیات این طرح تشکیل سازمان ملی مهاجرت امتیازاتی نظیر اعطای کارت ملی مختص اتباع خارجی در نظر گرفته شده که می‌توانند از مزایای آن بهره‌مند شوند.
به نظر می‌رسد دولت چهاردهم عزمش را جزم کرده که با انسداد مرزها، شناسایی و ساماندهی اتباع خارجی، طرد اتباع غیر مجاز و ...بالاخره گره چندین و چند ساله حضور مهاجران را باز کند و وعده انتخاباتی پزشکیان هم جامه عمل پوشانده شود. در اراده دولت چهاردهم برای برخورد با اتباع غیرمجاز همین بس که اسکندر مؤمنی، وزیر کشور دولت پزشکیان در یک برنامه تلویزیونی به صراحت اعلام کرد: «افغانستانی‌ها به کشور خودشان برگردند، محل زندگی و وطن آنها آنجاست. تلاش کنند تا وطن خودشان را بسازند.»
ساخت شهرک‌های مسکونی برای اسکان بازگشت‌کنندگان
در تازه‌ترین تحولات در زمینه برخورد با اتباع خارجی غیرمجاز، طالبان خواستار برگزاری نشست‌های مشترک با تهران در رابطه با مهاجران افغان شده است.
مولوی عبدالکبیر، سرپرست وزارت امور مهاجرین افغانستان در دیدار با محمدرضا بهرامی، مدیرکل آسیای جنوبی وزارت امور خارجه به روابط تاریخی دو کشور اشاره و از میزبانی چند دهه‌ای ایران (از مهاجران افغان) تقدیر کرده و برخورد اسلامی با مهاجران را خواستار شده است.
او از برنامه‌های کابل برای بازگشت داوطلبانه مهاجران افغان به کشورشان خبر داده و از یک طرح ویژه هم پرده برداشته: طرح ساخت ۴۶ شهرک مسکونی برای اسکان بازگشت‌کنندگان.این در حالی است که پس از قدرت‌گیری مجدد طالبان در افغانستان، موج جدید مهاجرت افغانستانی‌ها از کشورشان به راه افتاده و همچنان هم ادامه دارد و مشخص نیست این مشوق‌ها تا چه اندازه باعث مهاجرت معکوس افغان‌ها می‌شود.
