بازگشت لبنان به دهه ۹۰ میلادی| از جنبش امل چه می‌دانیم؟

هفت صبح| جنبش امل پس از دهه‌ها سپردن بار فعالیت‌های سیاسی و غیرسیاسی به حزب‌الله در لبنان، در حال بازپس‌گیری جایگاه سابق خود است. نواف سلام، نخست‌وزیر لبنان که دل خوشی از حزب‌الله ندارد، ترجیح می‌دهد تا حضور شیعیان در قدرت را که بر اساس قوانین کشورش، سهمیه دارند به جنبش امل محدود کند. از سوی دیگر، برخی از دیدگاه‌ها در حزب‌الله هم بر بازگشت این گروه به عرصه سیاسی تاکید دارند.

اوضاع در لبنان برای احزاب شیعه از چه قرار است؟

به‌اعتقاد بسیاری از ناظران، شباهت وضعیت در لبنان این روزها به دهه 90 میلادی کم نیست. با پایان جنگ داخلی، اقبال زیادی نسبت به شراکت جنبش امل در عرصه سیاسی لبنان وجود داشت. در آن زمان لبنان با مشکلات اقتصادی، شکاف‌های سیاسی و بحران‌های اجتماعی فراوانی روبه‌رو بود. بیروت جنگ‌زده، در دهه 90 تصور می‌کرد که با سهم‌بندی‌های سیاسی و ترمیم زخم‌های قومی و دینی می‌تواند یک جنگ طولانی داخلی را جبران کند.

این اتفاق البته هرگز به‌صورت کامل رخ نداد. اما از دهه 90 تا امروز، شکاف‌ها در لبنان تا حدود زیادی ترمیم شده‌اند. اما اقتصاد و بحران‌های سیاسی، با شدت تمام هنوز هم ادامه دارد. با ترور سیدحسن‌نصرالله و برخی دیگر از سران حزب‌الله، دولت در لبنان درصدد کاهش نقش این گروه برآمده است. در عوض حزب امل و نبیه بری که مدت‌ها در زمینه‌های سیاسی از گفت‌وگو امساک داشتند، میدان را در دست گرفته و وارد عرصه شده‌اند. این ماجرا را می‌توان یک ظهور دوباره برای امل دانست. در مقابل نداهایی از درون حزب‌الله وجود دارد که می‌گویند این گروه بهتر است بار دیگر مسئله نفوذ در سیاست را جدی بگیرد و در حقیقت برای به‌دست گرفتن کرسی‌های سیاسی در پارلمان و کابینه، با امل و دیگران رقابت کند.

از جنبش امل چه می‌دانیم؟

جنبش امل 51 سال پیش با ابتکار امام موسی‌صدر در لبنان تشکیل شد. جنبش امل که نامش برگرفته از «افواج المقاومه اللبنانیه» یا گردان‌های مقاومت لبنانی است، داستانی پر فراز و نشیب را در تاریخ معاصر لبنان رقم زده است. در سال 1975، زمانی که لبنان در آستانه یک جنگ داخلی ویرانگر قرار داشت، امام موسی صدر، روحانی شیعه و متفکر سیاسی، با همکاری دکتر مصطفی چمران، جنبش امل را بنیان گذاشت.

این جنبش با هدف احیای هویت و ارتقای موقعیت شیعیان لبنان که سال‌ها در حاشیه قرار داشتند، شکل گرفت. در واقع از ابتدای دهه 30 در زمانی که اولین انتخابات لبنان با حمایت فرانسوی‌ها آغاز شد، به مدت بیش از 40 سال، شیعیان نقشی در سیاست لبنان نداشتند و امل در اعتراض به همین مسئله تشکیل شد.

امل در زمانی پا به عرصه گذاشت که دو جریان عمده فکری بر منطقه حاکم بود: چپ مارکسیستی و پان‌عربیسم. اما امل، راهی متفاوت را در پیش گرفت و روی احیای هویت شیعی تمرکز کرد. مخالفت با اشغال‌گری اسرائیل، بحث دیگری بود که از سوی املی‌ها به صورت جدی دنبال می‌شد. اوج قدرت این جنبش را می‌توان در دهه 1980 دانست، زمانی که در مقابله با تجاوز اسرائیل به لبنان در سال 1982، نقشی کلیدی ایفا کرد.

این جنبش با چالش‌هایی هم روبه‌رو شد. ناپدید شدن امام موسی‌صدر در سال 1978، ضربه‌ای جدی به امل وارد کرد. همچنین، ظهور حزب‌الله در اواسط دهه 1980، رقیبی قدرتمند برای امل ایجاد کرد که بخشی از پایگاه اجتماعی آن را به سمت خود کشید.

درحال‌حاضر نبیه بری، رهبر کنونی جنبش امل است  که از سال 1980 این سمت را بر عهده دارد و همچنین ریاست مجلس لبنان در دست اوست. با توجه به سن بالای او، بحث‌هایی درباره جانشینی‌اش در جریان است اما مشخص نیست که امل که در سال‌های اخیر در مقابل تغییرات به‌شدت مقاومت می‌کرده است، چه افرادی را برای آینده در نظر دارد.

آینده جنبش عمل در لبنان

 جنبش امل در سال‌های اخیر تلاش کرده تا خود را با چالش‌های جدید لبنان، از جمله بحران‌های اقتصادی و سیاسی، وفق دهد. یکی از چالش‌های اصلی امل در سال 2025، حفظ جایگاه خود در میان نسل جوان است. در حالی که این جنبش همچنان بر ارزش‌های سنتی خود تأکید دارد، تلاش می‌کند تا با مسائل روز مانند اصلاحات اقتصادی و مبارزه با فساد نیز همراهی کند. روابط امل با حزب‌الله هم همچنان پیچیده است. اگرچه این دو گروه در بسیاری از مسائل همکاری می‌کنند، اما رقابت پنهانی برای نفوذ در جامعه شیعی لبنان همچنان ادامه دارد.

این جنبش باید خود را با واقعیت‌های جدید لبنان و منطقه تطبیق دهد. مسائلی مانند بحران اقتصادی، فساد سیستماتیک، و تنش‌های فرقه‌ای، چالش‌هایی هستند که امل باید به آن‌ها پاسخ دهد اما تاکنون اقدام ویژه‌ای برای آن انجام نداده است. جنبش امل در سال‌های اخیر تلاش کرده بخشی از ساختار قدرت در لبنان باقی بماند. بسیاری معتقدند که این تلاش در شرایطی که این جنبش برای مقابله با تبعیض، ظلم و فقر ایجاد شده، معنایی ندارد و در عوض گروهی معتقدند، امل یا حزب‌الله فقط در صورتی می‌توانند اهداف خود را دنبال کنند که در بافت شلوغ سیاسی در لبنان، نقشی برای خود داشته باشند.

در صورتی که آنها فقط بخواهند به آموزش دیدگاه‌های خود دست بزنند، عرصه سیاسی در این کشور بر شیعیان لبنان تنگ خواهد شد. از سوی دیگر، به‌هر حال در قانون اساسی لبنان جایگاهی سیاسی برای شیعیان در نظر گرفته شده که نیروهای سازمان‌یافته بهتر از اشخاص تک‌رو می‌توانند نقش‌آفرینی کنند.