بازی تازه مجرمان دیجیتال
اسناد ساختگی، صداهای جعلی و ارزهای درون‌بازی حالا سلاح‌های نوین تطهیر پول شده‌اند
هفت صبح، ناصر غریب‌نژاد| در بسیاری از رهنمودهای مبارزه با پولشویی، بررسی خطر(ریسک) رفتار مجرمانه از مهم‌ترین عوامل شناسایی است. به گونه‌ای که در پرتو آن رفتار مجرمانه می‌توان ارتکاب جرم را حتمی دانست و برای مجرمان دسترسی به آن را ساده تصور کرد. در عصر هوش مصنوعی که بسیاری از رفتارهای شهروندان را فناوری‌های «هوش مصنوعی» هموار می‌سازد، سوء استفاده مجرمان پولشویی دور از ذهن نیست.
هوش مصنوعی و پلتفرم‌های آنلاین در حالی بدل به ابزاری قدرتمند برای تطهیر و جابه‌جایی وجوه نامشروع شده‌اند که نه‌فقط نهادهای مالی، که قانون‌گذاران، پلتفرم‌های فناوری و اجتماع مدنی را نیز در معرض ریسک‌های جدید قرار می‌دهند. در ادامه به شیوه‌هایی که مجرمان از AI و فضای آنلاین برای پولشویی بهره می‌برند، نشانه‌های هشداردهنده، پیامدهای کلیدی و پیشنهادهای کنترلی و عملیاتی برای کاهش آسیب می‌پردازیم اما ابتدا باید تأکید کرد که مشکل فقط در «ابزار» نیست که در همگرایی چند عامل مهم از نتایج این فناوری است:
توانایی بالای تولید محتوای جعلی (متن، تصویر، ویدیو و صوت)، سهولت دسترسی به خدمات دیجیتال (صرافی‌ها، کیف‌پول‌ها، پلتفرم‌های پرداخت) و خلأهای نظارتی که هنوز نتوانسته‌اند با سرعت تحول فناوری همگام شوند. حاصل این همگرایی، خلق «زنجیره‌های شست‌وشوی دیجیتال» است که می‌توانند چند مرحله‌ای، میان‌کشوری و تقریباً خودکار باشند.
یکی از روش‌های اصلی، تولید اسناد جعلی به کمک مدل‌های زبانی و تولید تصویر/ویدیو است. مجرمان می‌توانند فاکتورها، قراردادها، گزارش‌های حسابرسی و مدارک هویتی بسیار واقعی تولید کنند که در بررسی‌های سطحی از دید سیستم‌های سنتی عبور می‌کنند. دیپ‌فیک‌های صوتی یا ویدیویی نیز امکان جعل تأییدات تلفنی، مجوزهای مدیریتی یا مصاحبه‌های ظاهراً رسمی را فراهم می‌کنند تا تراکنش‌های مشکوک «پشت پرده» توجیه شوند.
در حوزه رمزارز و دارایی‌های دیجیتال، سازوکارهای غیرمتمرکز و سرویس‌های ناشناس (مانند برخی میکسرها و پل‌های میان شبکه‌ای) مسیرهای بدون مرز و شبه‌ناپدیدشدنی برای انتقال وجوه ایجاد می‌کنند. افزون بر این، ابزارهای مبتنی بر AI می‌توانند تراکنش‌ها را طوری تقسیم، زمان‌بندی و چندلایه کنند که تشخیص الگوهای غیرطبیعی برای سیستم‌های نظارتی دشوارتر شود.
پلتفرم‌های آنلاین اجتماعی، بازارهای آنلاین و بازی‌های ویدیویی نیز نقش غیرمنتظره‌ای بازی می‌کنند؛ از فروش جعلی کالا و خدمات تا تبدیل منابع نامشروع به ارزهای درون‌بازی که سپس با واسطه‌های مختلف به پول حقیقی تبدیل می‌شوند. هوش مصنوعی می‌تواند پروفایل‌های کاربری ساختگی متقاعدکننده بسازد و تعاملات جعلی‌ای تولید کند که به‌عنوان «تراکنش اقتصادی» قابل استناد جلوه کنند.
نشانه‌های هشدارآمیز در فضای مبتنی بر AI و پلتفرم‌های آنلاین
ناسازگاری مدارک و متادیتا: تصویر یا ویدیویی که از لحاظ محتوایی با متادیتای فایل (تاریخ، GPS، EXIF) مطابقت ندارد یا کیفیت و جزئیات غیرعادی دارد.
الگوهای تراکنش خرد و تکرارشونده: تقسیم وجوه به هزاران تراکنش کوچک به آدرس‌های متعدد در بازه‌های زمانی منظم که با الگوهای خرید یا فروش واقعی سازگار نیست.
افزایش ناگهانی فعالیت حساب‌های جدید: پروفایل‌هایی که به‌سرعت پس از ایجاد، مبالغ کلان دریافت و انتقال می‌دهند.
سرویس‌های میانجی ناشناس: استفاده از «میانجی»هایی که تنها در پلتفرم آنلاین شناسایی می‌شوند و مدارک شفافی ارائه نمی‌دهند.
پیامدهای کلان
از دست دادن اعتماد عمومی به سازوکارهای دیجیتال و به خصوص تجارت الکترونیک، افزایش هزینه‌های نظارتی برای بانک‌ها، موسسات مالی و بیمه‌ها و وقوع تحریم‌های بین‌المللی برای کشورها یا نهادهایی که مقررات را رعایت نکنند، بخشی از پیامدها هستند. البته که این روند مجرمانه می‌تواند نتایج گسترده‌تری را در شاخص‌های «اقتصاد رفتاری» ایجاد کند و جریان‌های سالم سرمایه محور را دچار چالش‌های جدی سازد. افزون بر این، هنگامی که پولشویی از مسیر پروژه‌های «سبز» یا خیریه‌ها عبور کند، سرمایه‌گذاری مشروع و کمک‌های بشردوستانه نیز در معرض آسیب قرار می‌گیرد.
پیشنهادهای سیاستی و عملیاتی (سطح کلان و بنگاهی)
تقویت شناسایی هویت دیجیتال (Digital ID) با تضمین حریم خصوصی: ایجاد چارچوب‌های هویتی امن که قابلیت تأیید آفلاین/آنلاین را داشته باشند و از فناوری‌هایی مانند امضاهای رمزنگاری‌شده برای اصالت‌سنجی مدارک استفاده کنند.
الزام پلتفرم‌ها به شفافیت و همکاری با نهادهای ناظر: قوانین باید پلتفرم‌های بزرگ و ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت و کیف‌پول را ملزم به نگهداری لاگ تراکنش، گزارش‌دهی خودکار و همکاری در تحقیقات کند.
پیاده‌سازی ابزارهای مقابله با دیپ‌فیک و جعل مبتنی بر AI: سرمایه‌گذاری روی تکنیک‌های تشخیص دیپ‌فیک (مثل بررسی عدم انطباق نور، متادیتا، نمونه‌برداری صوتی و تحلیل امضای دیجیتال) و الزام به استانداردهای تأیید چندعاملی در تراکنش‌های حساس.
الگوریتم‌های نظارتی پیشرفته و اشتراک‌گذاری داده بین‌المللی: استفاده از مدل‌های یادگیری ماشین که برای شناسایی الگوهای پیچیده طراحی شده‌اند و ایجاد پروتکل‌های اشتراک‌گذاری داده امن بین بانک‌ها، صرافی‌ها و نهادهای بین‌المللی.
مقررات برای دارایی‌های دیجیتال و ارائه‌دهندگان زیرساخت: وضع قواعد صریح برای KYC/AML در صرافی‌ها، ارائه‌دهندگان پل‌های میان‌شبکه‌ای و سرویس‌های میکسینگ، همراه با الزام به ذخیره‌سازی سوابق و پاسخگویی قانونی.
آموزش و ظرفیت‌سازی نیروی انسانی: تقویت توانایی‌های کارشناسی در بانک‌ها و نهادهای نظارتی برای درک و بررسی مدارک تولید شده توسط AI؛ از جمله دوره‌های تخصصی تحلیل دیجیتال فورنزیک، تحلیل شبکه تراکنش و شناسایی دیپ‌فیک.
فضای هماهنگ نظارتی (Regulatory Sandbox): ایجاد محیط‌های کنترل‌شده که در آن فناوری‌های نوظهور می‌توانند تحت نظارت آزمایش شوند تا سیاست‌گذاران پیش از تصویب مقررات، آثار عملی را بسنجند.
مشوق‌های گزارش‌دهی و حفاظت از افشاگران: تسهیل گزارش‌های محرمانه درباره سوءاستفاده‌های پلتفرمی و ارائه امتیازاتی برای شرکت‌هایی که آسیب‌پذیری‌ها را گزارش می‌کنند.
پیشنهادات فنی برای بنگاه‌ها و پلتفرم‌ها
پیاده‌سازی کنترل‌های فنی چندلایه: شناسایی مشتری پیشرفته، تحلیل رفتار مشتری (CBA)، و مانیتورینگ بلادرنگ تراکنش‌ها. استفاده از «استاندارد امضای دیجیتال» برای تمام اسناد تجاری و قراردادی که از طریق پلتفرم مبادله می‌شوند. به‌کارگیری سامانه‌های تشخیص دیپ‌فیک و ابزارهای پروفایلینگ رفتاری برای کارمندان و مشتریان کلیدی. نگهداری و رمزنگاری لاگ‌های تراکنشی برای حداقل دوره‌های لازم قانونی و فراهم‌سازی دسترسی منظم برای ممیزی‌های مستقل.
هوش مصنوعی و پلتفرم‌های آنلاین امکانات بی‌سابقه‌ای برای رشد اقتصادی و تسهیل خدمات فراهم کرده‌اند و می‌توانند از طریق این ظرفیت توسعه بنگاه‌های خود را در دستور کار قرار دهند. البته که اگر همان امکانات در دست نهادهای ناظر و شرکت‌های امن نباشند و به درستی بر شیوه اجرایی مسلط نباشند، می‌توانند «ابزارهای نوین پولشویی» شوند.
به گونه چالش متعددی را بر آن‌ها و جریان اقتصادی ایجاد کند. مهار این ریسک نیازمند ترکیب سیاست‌گذاری هوشمند، سرمایه‌گذاری فنی، همکاری بین‌بخشی و آمادگی قانونی است. اقدام تأخیری هزینه‌بر خواهد بود و خسارت آمیز؛ بنابراین هم قانون‌گذاران و هم بازیگران خصوصی باید اکنون با سرعت و دقت وارد عمل شوند تا از تبدیل شدن فناوری‌های نو به پوششی برای جرم سازمان‌یافته جلوگیری کنند.
