فورک در بلاک‌چین: وقتی یک زنجیره، دو راه را در پیش می‌گیرد
فورک‌ها، به‌عنوان مکانیزم به‌روزرسانی در بلاک‌چین، با تغییر قوانین شبکه به دو شکل اصلی رخ می‌دهند: هارد فورک که با ایجاد انشعابی دائمی می‌تواند ارز جدیدی خلق کند، و سافت فورک که به‌روزرسانی سازگارتری را بدون تقسیم زنجیره اعمال می‌کند.
در دنیای پویای ارزهای دیجیتال، «فورک» (Fork) یکی از کلیدی‌ترین مفاهیم برای درک چگونگی تکامل و بروزرسانی شبکه‌های بلاک‌چین است. فورک که به معنای ایجاد یک انشعاب یا شاخه جدید در زنجیره بلوکی است، زمانی رخ می‌دهد که جامعه توسعه‌دهندگان و کاربران یک شبکه تصمیم به تغییر قوانین بنیادین آن می‌گیرند. این رویداد حیاتی به دو شکل اصلی «هارد فورک» (Hard Fork) و «سافت فورک» (Soft Fork) به وقوع می‌پیوندد که هرکدام پیامدها و الزامات فنی کاملاً متفاوتی را برای شبکه به همراه دارند.
فورک به زبان ساده: بروزرسانی در دنیای غیرمتمرکز
یک شبکه بلاک‌چین مانند بیت‌کوین یا اتریوم، بر اساس مجموعه‌ای از قوانین مشخص و مورد توافق همگانی به نام «قوانین اجماع» (Consensus Rules) کار می‌کند. این قوانین نحوه تأیید تراکنش‌ها، ساختار بلاک‌ها و امنیت کلی شبکه را تعریف می‌کنند. اما چه اتفاقی می‌افتد اگر جامعه تصمیم بگیرد این قوانین را بهبود بخشد، یک قابلیت جدید اضافه کند یا یک نقص امنیتی را برطرف نماید؟
در یک سیستم متمرکز، مانند یک اپلیکیشن بانکی، شرکت مادر به سادگی یک بروزرسانی را برای همه کاربران منتشر می‌کند. اما در دنیای غیرمتمرکز بلاک‌چین که هیچ نهاد مرکزی وجود ندارد، این تغییرات باید از طریق یک «فورک» اعمال شود. فورک را می‌توان به بروزرسانی نرم‌افزار تشبیه کرد که در آن، کد شبکه دچار تغییر می‌شود. اینجاست که مسیر شبکه می‌تواند به دو شاخه مجزا تقسیم شود.
هارد فورک (Hard Fork): یک جدایی دائمی و بدون بازگشت
هارد فورک یک تغییر اساسی و ناسازگار با عقب (Non-Backward Compatible) در پروتکل بلاک‌چین است. این بدان معناست که قوانین جدید به قدری با قوانین قدیمی متفاوت هستند که نودها (کامپیوترهای شرکت‌کننده در شبکه) که به نرم‌افزار جدید بروزرسانی شده‌اند، دیگر نمی‌توانند با نودهایی که از نرم‌افزار قدیمی استفاده می‌کنند، ارتباط برقرار کرده و تراکنش‌های آن‌ها را معتبر بدانند.
این رویداد عملاً زنجیره را به دو بخش تقسیم می‌کند:
۱. زنجیره اصلی (قدیمی): که همچنان از قوانین قبلی پیروی می‌کند.
۲. زنجیره جدید: که بر اساس قوانین جدید عمل می‌کند.
اگر هر دو زنجیره توسط ماینرها و کاربران حمایت شوند، یک ارز دیجیتال کاملاً جدید متولد می‌شود. در این حالت، تمام دارندگان ارز دیجیتال اولیه، به همان میزان از ارز دیجیتال جدید نیز در زنجیره انشعابی دریافت می‌کنند.
مثال کلیدی: بیت‌کوین کش (Bitcoin Cash)
در سال ۲۰۱۷، بخشی از جامعه بیت‌کوین معتقد بودند که برای حل مشکل مقیاس‌پذیری و سرعت پایین تراکنش‌ها، باید اندازه بلاک‌ها افزایش یابد. این تغییر پیشنهادی با قوانین اصلی بیت‌کوین سازگار نبود. در نتیجه، یک هارد فورک رخ داد که منجر به تولد «بیت‌کوین کش» (BCH) با بلاک‌های بزرگ‌تر شد، در حالی که بیت‌کوین اصلی (BTC) با قوانین قبلی به کار خود ادامه داد.
سافت فورک (Soft Fork): یک بروزرسانی با رضایت عمومی
سافت فورک یک تغییر سازگار با عقب (Backward Compatible) در پروتکل است. در این نوع بروزرسانی، قوانین جدید به گونه‌ای طراحی می‌شوند که نودهای قدیمی همچنان می‌توانند تراکنش‌های ایجاد شده توسط نودهای بروزرسانی‌شده را معتبر بدانند. سافت فورک را می‌توان به افزودن یک قانون جدید و سخت‌گیرانه‌تر تشبیه کرد.
برای مثال، فرض کنید در ابتدا بلاک‌ها می‌توانستند تا حجم ۲ مگابایت باشند. یک سافت فورک می‌تواند قانونی جدید وضع کند که از این پس، حجم بلاک‌ها نباید از ۱ مگابایت بیشتر شود. نودهای قدیمی که هنوز قانون حداکثر ۲ مگابایت را می‌شناسند، بلاک‌های ۱ مگابایتی را نیز معتبر می‌دانند، زیرا این قانون جدید را نقض نمی‌کنند. در مقابل، نودهای بروزرسانی‌شده، بلاک‌های بزرگ‌تر از ۱ مگابایت را رد خواهند کرد.
در سافت فورک، نیازی نیست که همه نودها به طور همزمان بروزرسانی شوند و این فرآیند به تدریج با پذیرش اکثریت ماینرها عملی می‌شود. به همین دلیل، سافت فورک منجر به ایجاد یک ارز دیجیتال جدید نمی‌شود و زنجیره یکپارچه باقی می‌ماند.
مثال کلیدی: سگویت (SegWit) در بیت‌کوین
بروزرسانی سگویت (Segregated Witness) یک سافت فورک مهم در شبکه بیت‌کوین بود که با تغییر نحوه ذخیره‌سازی داده‌های امضای دیجیتال، فضای بیشتری را در هر بلاک برای تراکنش‌ها آزاد کرد و به بهبود مقیاس‌پذیری شبکه کمک نمود، بدون آنکه زنجیره را دو تکه کند.
نتیجه‌گیری
فورک‌ها بخش جدایی‌ناپذیر و طبیعی از چرخه حیات فناوری بلاک‌چین هستند. آن‌ها مکانیزمی برای نوآوری، حل اختلاف و تکامل شبکه‌های غیرمتمرکز به شمار می‌روند. در حالی که هارد فورک یک تغییر انقلابی و گاهی تفرقه‌انگیز است که می‌تواند منجر به تولد پروژه‌های جدید شود، سافت فورک رویکردی تکاملی و محافظه‌کارانه‌تر برای بهبود عملکرد شبکه بدون برهم زدن یکپارچگی آن ارائه می‌دهد. درک تفاوت میان این دو، برای هر فعال و علاقه‌مند به حوزه ارزهای دیجیتال جهت تحلیل مسیر آینده این فناوری ضروری است.
