رازهایی که قلم‌مو نگفت| رمزگشایی از یک اسرار تاریخی
هوش مصنوعی پرده از چهره‌ای ناشناس در یکی از آثار رافائل برداشت
هفت صبح| هوش مصنوعی بار دیگر قدرت خود را در رمزگشایی از اسرار تاریخی به رخ کشید. این‌بار نوبت یکی از نقاشی‌های مشهور رافائل سانتی، استاد بلندآوازه رنسانس بود تا زیر ذره‌بین فناوری برود. نقاشی «مدونا دلا رزا» که قدمتی بیش از ۵۰۰ سال دارد، سال‌هاست که توجه منتقدان و مورخان هنر را به خود جلب کرده؛ به‌ویژه به‌خاطر چهره‌ای خاص در گوشه سمت چپ تابلو: سنت جوزف.
از قرن نوزدهم تاکنون بسیاری از کارشناسان بر این باور بودند که این چهره با دیگر اجزای نقاشی همخوانی ندارد و به‌نوعی «وصله ناجور» تابلوی رافائل است. اکنون الگوریتم‌های یادگیری ماشین نیز این گمانه را تقویت کرده‌اند. پژوهشی تازه به رهبری دکتر حسن اوگیل با بهره‌گیری از مدل پیشرفته ResNet50 و ابزارهای تحلیلی شرکت مایکروسافت، این نقاشی را با دقتی بی‌سابقه بررسی کرده است.
محققان با آموزش الگوریتم بر پایه مشخصه‌های منحصر‌به‌فرد آثار رافائل، ازجمله ترکیب رنگ، سایه‌پردازی و ظرافت خطوط چهره، توانستند با دقت ۹۸ درصد، سبک این هنرمند را از دیگران تمییز دهند. نتیجه شگفت‌آور بود: چهره‌های مدونا، کودک و سنت جان به‌وضوح به قلم رافائل تعلق دارند؛ اما چهره سنت جوزف از این الگو پیروی نمی‌کند. گمان می‌رود این بخش توسط یکی از شاگردان او، به احتمال فراوان جولیو رومانو، اجرا شده باشد.
این نخستین بار نیست که هوش مصنوعی رد پای خود را در دنیای هنر بر‌جا می‌گذارد. در سال ۲۰۱۹، پژوهشگران موزه فان‌گوگ با استفاده از الگوریتم‌های پردازش تصویر، موفق شدند طرحی را از زیر لایه‌های رنگ یکی از تابلوهای وینسنت ون‌گوگ بازیابی کنند؛ طرحی که نشان داد نقاش، پیش از رسیدن به ترکیب نهایی، ایده‌ای به کلی متفاوت در سر داشته است.
در پرونده‌ای دیگر، محققان دانشگاه آکسفورد با استفاده از هوش مصنوعی و تحلیل الگوهای نوری و سایه‌پردازی، اصالت یکی از تابلوهای منتسب به داوینچی را تأیید کردند؛ الگوریتم‌ها توانستند ویژگی‌هایی چون نحوه لایه‌گذاری رنگ و مسیر حرکت قلم‌مو را با دقت بی‌سابقه‌ای به سبک شخصی داوینچی نسبت دهند.
کاربرد این فناوری به همین‌جا محدود نمی‌شود. ابزارهای یادگیری ماشین اکنون به کمک موزه‌ها و مرمتگران آمده‌اند تا تابلوهای آسیب‌دیده را با وفاداری به سبک اصلی بازسازی کنند، بدون آنکه خطی از خود به‌جا بگذارند. به‌گفته پژوهشگران، هدف این فناوری نه داوری که درک عمیق‌تر از میراث بصری بشر است. هوش مصنوعی شاید روح هنر را نشناسد اما گاهی می‌تواند رازهایی را برملا کند که قرن‌ها از نگاه انسان پنهان مانده‌اند.
