عطر گرانی در هوای خانه و اتومبیل
معطرهایی که دیگر سوغات خانه نیستند
هفت صبح، طاها حشمتی| یک بسته عود ساده که پارسال با پنجاه هزار تومان می‌شد خرید، حالا در مغازه‌های مرکزی شهر تا سیصد هزار تومان قیمت دارد. اسپری‌های خوشبوکننده‌ای که زمانی یکی از ارزان‌ترین اقلام سوپرمارکتی بودند، حالا از دویست هزار تومان عبور کرده‌اند. نمونه‌های پرفروش به 480 هزار تومان رسیده‌اند. آنچه روزی نماد لطافت و آرامش بود، امروز در قفسه‌های مغازه‌ها با برچسب قیمت‌هایی دیده می‌شود که بیشتر یادآور طلا و جواهر است تا رایحه گل و چوب.
از هوای خوش تا بوی دلار
دستفروش روبه‌روی دانشگاه تهران، عودها را کنار اسپری‌های خودرو چیده و می‌گوید: «همه‌چیز با دلار بالا می‌ره. اینا وارداتیه، از هند و تایلند میاد. قبلاً که ارزون بود، مردم کارتن‌کارتن می‌خریدند، الان یه بسته هم به سختی می‌شه خرید.»در پاساژهای شمال شهر هم، فروشنده‌ها ترجیح می‌دهند کمتر موجودی بیاورند چون فروش پایین آمده است. یکی از آنها توضیح می‌دهد: «عودی که تابستون 250 بود، الان 600 شده. اسپری هم همین‌طور. انگار هوا هم لوکس‌تر شده.»
بررسی قیمت‌ها در بازار نشان می‌دهد که متوسط قیمت اسپری‌های معطر خانگی با حجم ۱۱۰ تا ۱۲۵ میلی‌لیتر، از حدود ۶۰ هزار تومان در ابتدای امسال، حالا به ۱۷۰ تا ۲۰۰ هزار تومان رسیده است. قیمت پایه عودها نیز از محدوده ۷۰ تا ۱۰۰ هزار تومان در سال گذشته به بازه ۱۵۰ تا ۳۰۰ هزار تومان افزایش یافته است. در بعضی فروشگاه‌ها بسته‌های چندتایی حتی بیش از نیم میلیون تومان قیمت دارند. برندهای خوب و پایدار، حدود 3 یا 4 برابر معمولی‌ها قیمت دارند.
معطرهایی که دیگر سوغات خانه نیستند
عود و شمع در سال‌های اخیر به بخشی از دکور خانه‌ها تبدیل شده بودند. مردم از آنها برای آرامش، مدیتیشن یا حتی پوشاندن بوی غذا استفاده می‌کردند. اما حالا بسیاری می‌گویند این اقلام از فهرست خرید خانوار حذف شده‌اند.خانم بهرامی، کارمند بانک، می‌گوید: «قبلاً هر هفته یه بسته عود می‌خریدم. بوی چوب صندل خونه رو پر می‌کرد و حس خوبی می‌داد. الان همون بسته شده دویست‌و‌پنجاه هزار تومن. دیگه صرف نمی‌کنه. نهایتاً پوست پرتقال خشک می‌ذارم روی بخاری!»در میان اقشار جوان‌تر هم گرایش به استفاده از خوشبوکننده‌های دست‌ساز خانگی بیشتر شده است. چند قطره اسانس در دستگاه بخور یا کمی روغن معطر روی پنبه، جایگزین محصولات آماده شده‌اند.
وقتی آرامش بوی گرانی می‌دهد
در بازارچه‌های محلی مانند بازارچه هنر فاطمی، غرفه‌هایی که زمانی پر از شمع و عود بودند، حالا یا تغییر کاربری داده‌اند یا ویترین‌شان خلوت‌تر شده است. فروشنده‌ای در بلوار کشاورز می‌گوید: «مشتری هست ولی پول نیست. الان خرید عود برای خیلیا شده مثل خرید گل؛ دوست دارن، ولی اول باید قبض‌هاشون رو بدن.»افزایش قیمت‌ها فقط به واردات مربوط نیست. هزینه‌های حمل‌ونقل، اجاره مغازه و مالیات هم بالا رفته و فروشندگان را ناچار کرده است حاشیه سودشان را حفظ کنند. به‌گفته فعالان بازار، تقاضا دست‌کم ۴۰ درصد کمتر شده، اما قیمت‌ها همچنان روند صعودی دارند. در نتیجه، فروشنده‌ها با حجم کمتر و قیمت بالاتر کار می‌کنند تا بتوانند هزینه‌ها را جبران کنند.
کالایی کوچک، بازاری چند میلیاردی
شاید بازار خوشبوکننده‌ها در نگاه اول کوچک به نظر برسد، اما برآورد فعالان صنف لوازم آرایشی و بهداشتی نشان می‌دهد که این بازار در ایران گردش مالی چندصدمیلیارد تومانی دارد. از اسپری‌های خوشبوکننده خودرو تا عودهای تزئینی و شمع‌های معطر، هرکدام سهمی از این سبد دارند. برآورد می‌شود که طی یک سال گذشته، واردات خوشبوکننده‌ها بیش از ۴۰ درصد کاهش یافته است. البته بسیاری از کالاهای موجود، یا از مسیرهای غیررسمی وارد کشور می‌شوند یا به صورت قاچاق از کشورهای همسایه می‌رسند و به همین دلیل، حجم بازار را باید تخمین زد. همین محدودیت عرضه، به رشد قیمت‌ها دامن زده است.
غیبت تولیدکننده داخلی
برخلاف بسیاری از کالاهای مصرفی، در بازار خوشبوکننده‌ها تقریباً تولید داخلی قابل‌توجهی وجود ندارد. کارخانه‌های محدودی در ایران فعالیت می‌کنند، اما عمدتاً در زمینه بسته‌بندی یا پر کردن اسپری‌های وارداتی‌اند، نه تولید واقعی اسانس و مواد معطر.یکی از فروشندگان عمده می‌گوید: «عود ایرانی نداریم. چند نفر تلاش کردن بسازن، ولی کیفیت پایین بود. بوش یا تند می‌شد یا زود خاموش می‌شد. مردم دنبال رایحه‌های خاص‌ان، مثل چوب صندل، مشک یا گل یاس هندی. اینا همه وارداتیه.»نبود تولید داخلی باعث شده وابستگی به ارز مطلق باشد. هر نوسان دلاری مستقیماً به قیمت روی قفسه منتقل می‌شود و مصرف‌کننده هیچ گزینه جایگزینی ندارد.
میان دو طبقه مصرف‌کننده
بازار امروز دو گروه مشخص دارد؛ خریداران لوکس‌پسند و مصرف‌کنندگان محتاط. گروه اول همان‌هایی هستند که هنوز در خانه‌های بزرگ‌شان شمع‌های معطر و اسانس‌های گران‌قیمت روشن می‌کنند. برایشان مهم نیست که هر شمع دویست هزار تومان یا دو میلیون تومان باشد؛ مهم، حس و ظاهر ماجراست.اما گروه دوم همان اکثریت جامعه‌اند که یا مصرف را محدود کرده‌اند یا به کلی کنار گذاشته‌اند. حمید شفیعی معلم دبیرستان، می‌گوید: «خوشبوکننده برای ما دیگه جزو اولویت نیست. حقوقمون فقط کفاف اجاره و خوراک رو می‌ده. چه برسه به اسپری خوشبوکننده.»
در همین حال، فروشگاه‌های لوکس شمال شهر مشتری‌های خود را دارند. عودهای بسته‌بندی‌شده در جعبه‌های چوبی با روبان، یا شمع‌هایی با درپوش فلزی براق، هنوز طرفدار دارند؛ اما نه در حجم گذشته. فروشنده‌ای می‌گوید: «تعداد خریدها کم شده ولی مبلغ هر خرید بیشتره. یعنی یکی که قبلاً سه تا شمع متوسط می‌خرید، الان یکی بزرگ‌تر می‌خره تا وقتی پول بیشتری می‌دهد، خاص‌تر باشه.»
بوی آینده از چه طرفی می‌آید؟
کارشناسان صنف معتقدند اگر نرخ ارز تثبیت شود و مسیر واردات رسمی و انبوه هموار، ممکن است قیمت‌ها تثبیت شود. اما فعلاً چشم‌انداز مثبتی دیده نمی‌شود. بازار جهانی عطر و اسانس هم با افزایش هزینه مواد خام روبه‌روست و قیمت‌های جهانی اسانس‌های پایه حدود ۲۰ درصد بالا رفته است.در این شرایط، فروشندگان کوچک تنها به امید مناسبت‌هایی مثل شب یلدا یا نوروز هستند تا شاید موجی از خرید هدیه، رونقی موقت به بازار کارشان بدهد.
داستان بازار خوشبوکننده‌ها چیزی فراتر از گرانی است. این بازار آینه‌ای کوچک از تغییر الگوی مصرف در ایران امروز است. مردم نه از بوی خوب خسته شده‌اند و نه از زیبایی شمع و عود؛ فقط اولویت‌ها عوض شده. وقتی دخل و خرج نمی‌خواند، عطر خوش هم به چشم کالای غیرضروری دیده می‌شود.
