نفت و زمستان| بازار نفت جهانی در آستانه تغییرات بنیادین و نوسانات شدید قیمت
چشم‌انداز بازار جهانی نفت که با ایجاد محدودیت برای ایران و روسیه و مقاومت چین و هند روبه‌رو است
هفت صبح| بازار جهانی نفت در ظاهر آرام و باثبات به نظر می‌رسد، زیر پوست این آرامش، کشمکش‌های ژئوپلیتیکی پیچیده‌ای در جریان است که می‌تواند در آینده‌ای نه‌چندان دور، تعادل این بازار را دستخوش تغییرات اساسی کند. ایالات متحده در تلاش است با اعمال فشارهای دیپلماتیک و تحریم‌های هدفمند، صادرات نفت روسیه به هند و اروپا را محدود کند؛ اقدامی که در راستای تضعیف منابع مالی کرملین در ادامه جنگ اوکراین صورت می‌گیرد.
با این حال، هند تاکنون در برابر این فشارها ایستادگی کرده و همچنان به واردات نفت ارزان‌قیمت از روسیه ادامه می‌دهد. دهلی‌نو با تکیه بر منافع اقتصادی و امنیت انرژی خود، حاضر نشده روابط راهبردی‌اش با مسکو را فدای ملاحظات سیاسی واشنگتن کند. این موضع‌گیری نه‌تنها تلاش‌های آمریکا برای انزوای انرژی روسیه در آسیا را با مانع مواجه کرده، بلکه نشان‌دهنده شکاف عمیق‌تری در نظم انرژی جهانی است که دیگر به‌راحتی تحت سلطه یک‌جانبه قدرت‌های غربی قرار نمی‌گیرد.
در سوی دیگر، ایران نیز با وجود تحریم‌های سنگین، همچنان موفق به حفظ صادرات نفت خود به چین شده است. پکن به‌عنوان بزرگ‌ترین مشتری نفت ایران، تاکنون در برابر فشارهای آمریکا مقاومت کرده و همکاری انرژی خود با تهران را ادامه داده است. ایران نیز با بهره‌گیری از شبکه‌های فروش غیررسمی و روش‌های پیچیده دور زدن تحریم‌ها، توانسته جریان صادرات خود را حفظ کرده و درآمدهای نفتی‌اش را تا حدی تثبیت کند.
بازطراحی نقشه انرژی جهان
این تحولات نشان می‌دهد که تلاش‌های آمریکا برای بازطراحی نقشه انرژی جهان، با مقاومت بازیگران مستقل و قدرت‌های نوظهور مواجه شده است. در کوتاه‌مدت، این وضعیت به ثبات نسبی بازار نفت کمک کرده و مانع از نوسانات شدید قیمت شده است. اما در بلندمدت، وابستگی فزاینده کشورهای تحریم‌شده به بازارهای آسیایی، به‌ویژه چین و هند، می‌تواند ساختار سنتی عرضه و تقاضای جهانی نفت را دگرگون کند.
در واقع، آنچه امروز به‌عنوان «ثبات» دیده می‌شود، ممکن است سکوتی پیش از توفان باشد؛ توفانی که در آن، محورهای جدیدی از قدرت انرژی در شرق شکل می‌گیرد و نقش‌آفرینی غرب در بازار جهانی نفت به چالش کشیده می‌شود. این روند، نه‌تنها پیامدهای اقتصادی، بلکه تبعات ژئوپلیتیکی گسترده‌ای در پی خواهد داشت که باید با دقت و آینده‌نگری مورد تحلیل قرار گیرد.
بازار جهانی نفت در آستانه ورود به مرحله‌ای حساس و پرنوسان قرار گرفته است؛ مرحله‌ای که در آن تقابل میان نیازهای فصلی مصرف‌کنندگان و محدودیت‌های سیاسی عرضه‌کنندگان، می‌تواند معادلات انرژی را دستخوش تغییرات جدی کند. کاهش دما در نیم‌کره شمالی، به‌ویژه در مناطق پرمصرفی چون ایالات متحده، اروپا و شرق آسیا، تقاضا برای سوخت‌های گرمایشی نظیر نفت کوره و گاز طبیعی را به‌طور چشمگیری افزایش داده و همین امر، فشار مضاعفی بر بازار وارد کرده است.
در چنین شرایطی، قیمت نفت خام با روندی صعودی مواجه شده است؛ نفت برنت از مرز ۸۱ دلار عبور کرده و WTI نیز به حدود ۷۷ دلار در هر بشکه رسیده است. این افزایش قیمت، نه‌تنها ناشی از تقاضای فصلی، بلکه حاصل واکنش بازار به تحریم‌های جدید آمریکا علیه صادرات نفت روسیه و نگرانی‌های فزاینده نسبت به اختلال در زنجیره تامین جهانی است.
اثر محدودسازی صادرات نفت روسیه
از سوی دیگر، تلاش‌های واشنگتن برای محدودسازی صادرات نفت روسیه به اروپا در آستانه فصل سرما، کشورهای اروپایی را با چالش‌های جدی در تامین انرژی مواجه کرده است. این وضعیت، وابستگی اروپا به منابع جایگزین مانند نفت خاورمیانه و LNG آمریکا را افزایش داده و فشار مضاعفی بر زیرساخت‌های صادراتی و قیمت‌ها وارد کرده است. در واقع، اروپا اکنون در موقعیتی قرار دارد که هرگونه اختلال در عرضه می‌تواند به بحران انرژی زمستانی منجر شود.
ادامه صادرات نفت ایران به چین و مقاومت هند در برابر فشارهای غرب، نشان‌دهنده شکل‌گیری مسیرهای موازی و غیررسمی در تجارت انرژی است. این مسیرها، به‌ویژه در شرایط اضطراری فصل سرما، نقش حیاتی در پایداری عرضه ایفا می‌کنند و نشان می‌دهند که نظم سنتی بازار انرژی جهانی در حال بازتعریف است.
با ورود به فصل زمستان، بازار جهانی نفت در برابر مجموعه‌ای از عوامل فصلی و ژئوپلیتیکی قرار گرفته که می‌توانند مسیر قیمت‌گذاری و الگوی عرضه را به‌طور قابل‌توجهی تحت تاثیر قرار دهند. نخست، افزایش تقاضا برای سوخت‌های گرمایشی در اروپا و آمریکا به‌عنوان محرک اصلی رشد قیمت‌ها عمل می‌کند. سرمای هوا، نیاز به مصرف بیشتر نفت کوره و گاز طبیعی را افزایش داده و همین امر فشار مضاعفی بر منابع موجود وارد کرده است.
در کنار این تقاضای فصلی، محدودیت‌های عرضه ناشی از تحریم‌های گسترده علیه روسیه و ادامه جنگ اوکراین، شکنندگی بازار را تشدید کرده‌اند. اختلال در مسیرهای سنتی تامین انرژی، به‌ویژه در اروپا، باعث شده که کشورها به‌دنبال منابع جایگزین باشند؛ منابعی که خود نیز تحت فشارهای سیاسی و اقتصادی قرار دارند.
وابستگی فزاینده به منابع آسیایی مانند ایران و روسیه، ساختار سنتی عرضه جهانی را به چالش کشیده است. کشورهایی مانند چین و هند با حفظ روابط انرژی با این دو کشور، مسیرهای موازی و غیررسمی را تقویت کرده‌اند؛ مسیری که از نظم غرب‌محور بازار انرژی فاصله می‌گیرد و به‌نوعی بازتعریف روابط ژئوپلیتیکی در حوزه نفت محسوب می‌شود. هم‌زمان، احتمال مداخلات سیاسی و اقتصادی برای کنترل قیمت‌ها و تامین انرژی در ماه‌های سرد پیش‌رو افزایش یافته است. دولت‌ها ممکن است با استفاده از ذخایر استراتژیک، تنظیم تعرفه‌ها یا اعمال محدودیت‌های صادراتی، تلاش کنند از نوسانات شدید جلوگیری و امنیت انرژی داخلی را حفظ کنند.
فصل سرما تقاضا را تحریک می‌کند
فصل سرما تقاضا را تحریک می‌کند و به‌عنوان یک عامل ژئوپلیتیکی عمل کرده و بازار نفت را به سمت بازتعریف وابستگی‌ها، مسیرهای جدید عرضه و تغییر در توازن قدرت انرژی جهانی سوق می‌دهد. این تحولات، اگرچه در کوتاه‌مدت منجر به افزایش قیمت و فشار بر مصرف‌کنندگان می‌شوند، در بلندمدت می‌توانند نقشه انرژی جهان را به‌طور بنیادین دگرگون سازند و زمینه‌ساز شکل‌گیری بلوک‌های جدید در تجارت نفت باشند.
در صورت توقف صادرات نفت ایران، بازار جهانی انرژی با یک خلأ جدی در عرضه مواجه خواهد شد؛ به‌ویژه در مناطقی از آسیا که ایران نقش تامین‌کننده کلیدی را ایفا می‌کند. ایران روزانه بین ۱.۵ تا ۲ میلیون بشکه نفت صادر می‌کند که بخش عمده‌ای از آن به چین، هند و برخی کشورهای منطقه اختصاص دارد. حذف این حجم از بازار، نه‌تنها فشار صعودی بر قیمت‌ها وارد می‌کند، بلکه رقابت میان مصرف‌کنندگان برای دسترسی به منابع جایگزین را نیز تشدید خواهد کرد.
در این موقعیت کشورهای تولیدکننده نفت با ظرفیت‌های مازاد می‌توانند نقش جایگزین را ایفا کنند، هرچند این جایگزینی با محدودیت‌ها و پیچیدگی‌های خاص خود همراه است. عربستان سعودی به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان، دارای ظرفیت تولید اضافی است و می‌تواند بخشی از خلأ ناشی از توقف صادرات ایران را جبران کند. با این حال، استفاده از این ظرفیت به تصمیمات سیاسی داخلی و توافقات درون اوپک وابسته است و نمی‌توان آن را راه‌حلی فوری و کامل دانست.
کدام تولیدکننده‌ها آماده جایگزینی نفت ایران هستند؟
امارات متحده عربی و کویت نیز با برخورداری از تولید پایدار، توانایی پوشش بخشی از تقاضای منطقه‌ای را دارند، اما ظرفیت آن‌ها برای جایگزینی کامل نفت ایران محدود است. عراق، با وجود چالش‌های امنیتی و زیرساختی، یکی از تولیدکنندگان بزرگ منطقه محسوب می‌شود و می‌تواند بخشی از بازار ایران را در آسیا و اروپا جذب کند، به‌ویژه اگر ثبات داخلی آن حفظ شود. البته روسیه نیز ممکن است در بازارهای آسیایی مانند چین و هند نقش جایگزین نسبی ایفا کند. با وجود تحریم‌های غرب، مسکو همچنان روابط انرژی فعالی با این کشورها دارد. البته جایگزینی نفت ایران با نفت روسیه با چالش‌های لجستیکی، سیاسی و ریسک‌های تحریمی همراه خواهد بود.
توقف صادرات نفت ایران تاثیرات گسترده‌ای بر بازار جهانی خواهد داشت. نخست، حذف روزانه بیش از یک میلیون بشکه از عرضه جهانی، به‌ویژه در فصل زمستان، می‌تواند قیمت‌ها را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهد. دوم، مصرف‌کنندگان آسیایی مانند چین و هند با افزایش هزینه واردات و رقابت شدید برای منابع جایگزین مواجه خواهند شد. سوم، این وضعیت می‌تواند به تشدید تنش‌های ژئوپلیتیکی در خلیج فارس و درون اوپک منجر شود، به‌ویژه اگر کشورهای تولیدکننده نتوانند به توافقی برای جبران کمبود برسند.
