بگذارید تهران روشن بماند
چراغ روشن کافه‌های سیار در شب‌های تاریک تهران به افزایش امنیت شهروندان کمک می‌کند
هفت صبح، شیما باقری | شب‌های تهران با روزهای آن، زمین تا آسمان فرق دارد. وقتی چراغ مغازه‌ها خاموش می‌شود، بعضی خیابان‌ها و کسب و کارها تازه جان می‌گیرند. در لابه‌لای تاریکی، ون‌های کوچک و رنگارنگی ظاهر می‌شوند که بوی قهوه‌شان، صدای موزیک ملایمشان و نور چراغ‌هایشان، شهر را دوباره بیدار می‌کند.
ون‌کافه‌ها پدیده تقریباً نوظهوری هستند که در دل همین شب‌های خلوت جوانه زده‌اند و حالا به بخشی از فرهنگ شهری تبدیل شده‌اند. اما درست همان‌جایی که شهر جان می‌گیرد، دعوای قدیمی میان نوآوری و نظام اداری آغاز می‌شود؛ کافه‌های سیاری که برخی آنها را فرصتی برای نفس کشیدن شب‌های شهر می‌دانند و گروهی دیگر به آنها به چشم مزاحمانی بی‌مجوز نگاه می‌کنند، پدیده‌ای که نه فقط از منظر قهوه و چراغ و مشتری، که باید آن را به عنوان جزئی از کالبد زنده شهرها نگریست.
مورد اقبال مردم
اینجا در پایتخت، دیدگاه مردم درباره ون‌کافه‌ها یک‌دست نیست. برای بعضی‌ها، این کافه‌های سیار، بخشی از دل‌خوشی‌های کوچک شهری‌اند؛ نقطه‌هایی روشن در دل تاریکی شب. جوانی که هر شب به یکی از ون‌ها در عباس‌آباد سر می‌زند، به «هفت‌صبح» می‌گوید: «قهوه اینجا شاید بهترین نباشد ولی حس بودن کنار آدم‌ها، توی خیابون، آن هم وقتی همه‌جا تعطیل باشد، چیز دیگری است».
زوجی که کنارِ ون‌کافه‌ای زیبا و قهوه‌ای رنگ در ولنجک روی جدول نشسته‌اند هم به خبرنگار ما می‌گویند: «این فضاها، جای خلوت امنی برای معاشرت شده‌اند؛ جایی بین شلوغی شهر و گرانی کافه‌های لوکس». اما آن‌سوتر، راننده‌ای بوق ممتد می‌زند؛ ظاهراً در اعتراض به یک مشتری که دوبله پارک کرده. زیر لب غر می‌زند و می‌گوید: «این خیابان قبلاً آرامش بیشتری داشت اما حالا به خاطر همین ون‌ها، پر از مشتری و سروصدا شده و ترافیک هم آرامش را از اهالی سلب کرده است».
مرز باریک سرزندگی و بی‌نظمی
شاید مهم‌ترین کارکرد ون‌کافه‌ها، نقش آنها در ارتقای امنیت شبانه باشد. حضور پیوسته مشتریان، نورپردازی ون‌ها، موسیقی ملایم و فعالیت اجتماعی در اطراف این فضاها، به افزایش حس امنیت در محیط کمک می‌کند. خیابان‌های روشن و پررفت‌وآمد، احتمال بروز بزهکاری را کاهش می‌دهد و فضایی «زنده و دیده‌شده» ایجاد می‌کند. این همان مفهومی است که متخصصان شهرسازی آن را «حضور چشم‌های ناظر در خیابان» می‌نامند؛ یعنی مردم، به‌جای دوربین‌ها یا نیروهای امنیتی، خود ضامن امنیت در فضاهای شهری می‌شوند.
با این حال، تحقق این ظرفیت‌ها تنها زمانی ممکن است که فعالیت ون‌کافه‌ها در قالبی روشن، قانون‌مند و برنامه‌ریزی‌شده انجام شود. رهاشدگی، بی‌نظمی و فقدان نظارت، به‌راحتی فرصت‌ها را به تهدید تبدیل می‌کند. یک ون‌کافه می‌تواند به پاتوقی امن و دل‌پذیر برای شب‌های شهر بدل شود یا بالعکس، به منبعی برای مزاحمت و بی‌نظمی و این کاملا وابسته به نوع مدیریت شهری است.
ورود شهرداری به موضوع ون‌کافه‌ها
نه تنها در تهران، بلکه در بسیاری از شهرهای کشور نیز ون‌کافه‌ها با شتابی نه چندان قاعده‌مند و منظم در حال گسترش‌اند. رشدی که در کنار جذابیت‌های ظاهری، سایه‌هایی از نگرانی را در حوزه‌هایی چون سلامت عمومی، نظم اجتماعی بر چهره شهر بر جای گذاشته است. همین گسترش بی‌سامان، مدیریت شهری را ناگزیر کرده تا برای ساماندهی این پدیده، وارد عمل شود و چارچوبی برای حضور آن در فضاهای عمومی تعریف کند.
شهرداری تهران از سال ۱۳۹۹ به‌طور جدی به‌دنبال ضابطه‌مند کردن فعالیت ون‌کافه‌ها برآمده و با فعالیت‌های غیرمجاز برخورد کرد. از سال 1400 شهرداری طرح شناسنامه‌دار کردن و ساماندهی این کسب‌وکارها را آغاز کرد. طبق این طرح، ون‌کافه‌ها برای ادامه فعالیت موظف شدند از شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران مجوز بگیرند و همچنین مجوزهای بهداشتی لازم را از وزارت بهداشت اخذ کند.
ساماندهی به شرط ثبت‌نام
الزام ثبت‌نام در «درگاه ملی مجوزها» یکی از شروط اصلی آغاز فعالیت ون‌کافه‌ها بود. در سال‌های گذشته، بسیاری از صاحبان ون‌کافه‌های فاقد مجوز، هنگام بازدیدهای میدانی شهرداری با اخطارهایی برای توقف فعالیت یا الزام به دریافت مجوز روبه‌رو شدند. حاصل این روند، دریافت مجوز رسمی توسط تنها بخشی از متقاضیان بود.
به گفته «مجتبی اقوامی‌پناه» مدیرعامل فعلی شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر، در حال حاضر حدود ۶۰۰ ون‌کافه در سطح تهران فعال هستند اما تنها ۵۰ تا ۸۰ مورد آنها موفق به اخذ مجوز شده‌اند؛ آن‌هم با اعتبار سه‌ماهه. او تاکید کرده که تهران تنها ظرفیت استقرار ۵۰۰ ون‌کافه را دارد و فراتر رفتن از این تعداد، می‌تواند موجب سد معبر، ازدحام و اختلال در ترافیک شهری شود.
به گفته اقوامی‌پناه، شهرداری هیچ مشکلی با فعالیت قانونی ون‌کافه‌ها ندارد اما تنها در صورتی‌که مجوزهای لازم اخذ شده باشد. با این حال «سعید» که صاحب یک ون‌کافه در جمشیدیه است، به «هفت‌صبح» می‌گوید: «بیش از یک سال است که در اینجا همبرگر و ساندویچ می‌فروشم. چند ماه قبل از شهرداری آمدند و گفتند که باید مجوز داشته باشیم.
دوندگی کردیم و مجوز گرفتیم. حالا ولی با وجود معتبر بودن مجوز، کافه‌مان را جمع کردند». سری به عصبانیت تکان می‌دهد و ادامه می‌دهد: «شاید کمتر این موضوع به چشم بیاید اما ما هم برای این کسب‌وکار هزینه کردیم. ماشین، تجهیزات داخل آن و اجاره‌ای که به شهرداری می‌دهیم همه برای ما هزینه است اما اجازه کار به ما نمی‌دهند. مدت‌هاست اینجا فعالیت قانونی داشتیم و مشتری پیدا کردیم».
«احمد» یکی دیگر از مالکان ون‌کافه‌های معروف در غرب تهران است. وی نیز تقریباً مشکل سعید را دارد. احمد در مورد چالش‌های این روزهای کاری به «هفت‌صبح» می‌گوید: «با وجود این‌که مجوز برای همین محله داشتیم اما دیگر اجازه فعالیت در منطقه را نمی‌دهند و می‌گویند باید به منطقه ۱۱ بروید! در حالی‌که آن منطقه شب‌ها مشتریان چشم‌گیری ندارد و از محل قبلی ما خیلی دور است». کاسب‌هایی که قرار بود پس از اخذ مجوز شهرداری، فعالیت قانونی داشته و خودشان اشتغالزایی داشته باشند!
مدیران شهرداری تاکید می‌کنند که با ادامه فعالیت ون‌کافه با رعایت ضوابط بهداشتی، اماکن و اصناف و پس از ثبت‌نام در درگاه ملی مجوزها مشکلی ندارند در حالی‌که سازوکارهای مشخصی برای کنترل و نظارت مربوط به بهداشت و... ندارند و به نظر می‌رسد در عمل چیزی بیش از یک تشریفات اداری نیست.
حواسمان به ون‌کافه‌دارها باشد
سلامت و کیفیت محصولات ون‌کافه‌ها، نظارت بر عملکرد آنها، جلوگیری از بروز مشکلات ترافیکی در محل استقرار و رعایت حقوق شهروندان، همه در کنار فرصت ظهور کسب‌وکارهای جدید و نقش آن در اشتغالزایی، پویایی جامعه و سرزندگی شهر اهمیت دارد ولی نباید فراموش کرد که ورود برای ساماندهی باید در چارچوبی قانونی و با تعریف ضوابط و سازوکارهای تعریف‌شده باشد؛
بنابراین برخورد سلیقه‌ای و جمع‌آوری بدون پشتوانه قانونی، صرفا نمایشی از مدیریت منضبط است و مسائل را به شکل واقعی حل نمی‌کند. باید بدانیم اگر قرار است ون‌کافه‌ها بخشی از شب‌های تهران باشند، باید برای آنها جا باز کرد، نه فقط از نظر فیزیکی، بلکه در ذهن مدیران شهری. قانون لازم است اما قانون مبهم، فقط مانعی دیگر است.
