پیشگویی جذاب از ایران ۲۰۲۴
اقتصاد کشور در زمستان سال ۱۴۰۳ چه شکلی خواهد بود؟
روزنامه هفت صبح| یک هفته از سال ۲۰۲۴ طی شده و ۵۱ هفته دیگر از این سال باقی مانده است. حدود سه ماه پیش، صندوق بین‌المللی پول چند مورد پیش‌بینی از اقتصاد ایران در سال ۲۰۲۴ ارائه داده بود که در روزهای اخیر به مناسبت آغاز این سال، در کانال‌های تلگرامی فارسی بازتاب پیدا کرد.
نگاهی کردیم به پنج مورد از این پیش‌بینی‌ها تا ببینیم در دی ماه ۱۴۰۳ یعنی روزهایی که حدود ۷ ماه از دولت اول سید ابراهیم رئیسی باقی مانده و حدود ۷ ماه است که مجلس دوازدهم در مملکت تشکیل شده، اقتصاد ایران چه مختصاتی دارد.
یک: تولید ناخالص داخلی به قیمت روز
تولید داخلی یعنی میزان کل تولیدات یا ثروت تولیدشده در یک کشور. کلمه ناخالص به خاطر این است که در مصاحبه تولید ناخالص استهلاک کالاها و دارایی‌های سرمایه‌ای حساب نمی‌شود. با ذکر یک مثال این موضوع را روشن می‌کنیم.
فکر کنید که کشور شبیه یک خانواده است که در آن یکی از اعضای خانواده مثلا پدر با یک اتومبیل، پول در می‌آورد. تولید داخلی این خانواده میزان درآمد به دست آمده در طول سال است ولی در صورتی که استهلاک آن خودرو محاسبه شود، این میزان ناخالص خواهد بود.
اگر استهلاک خودرو را حساب کنند و مثلا بگویند هر سال ۱۰درصد از کل درآمد را باید کنار بگذاریم به عنوان هزینه استهلاک تا در نهایت وسیله کسب درآمد یعنی خودرو را عوض کنیم در این صورت تولید خالص داخلی خواهیم داشت.
عبارت به قیمت روز یعنی محاسبه‌کننده می‌داند که ارزش درآمد تولید شده را با قیمت‌های فعلی حساب کرده که در آن تورم هم موثر است. بنابراین نباید دل خوش کنیم که تولید ناخالص داخلی امسال از سال پیش بیشتر است چون ممکن است این اثر تورم باشد.
صندوق بین‌المللی پول گفته که میزان درآمد و ثروت تولید شده در ایران به قیمت روز، از ۳۶۶میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ به ۳۸۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ خواهد رسید. تولید ناخالص داخلی در ایران از سال ۲۰۱۷ سقوط کرده بود و از ۴۸۶ میلیارد دلار به ۱۹۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ رسید ولی از آن روز به بعد دائما رشد کرده و قرار است به ۳۸۶ میلیارد دلار برسد که البته هنوز ۱۰۰ میلیارد دلار از میزان سال ۲۰۱۷ خودمان کمتر است.
اوضاعمان در منطقه هم خوب نیست. امارات با حدود ۵۳۶ میلیارد دلار جلوی ماست ولی دو رقیب جدی‌مان یعنی ترکیه و عربستان کیلومترها از ما فاصله گرفتند و به ترتیب با هزار و ۳۴ میلیارد دلار و هزار و ۱۱ میلیارد دلار، دو قدرت برتر این منطقه، دست کم فقط از زاویه دید این معیار هستند.
دو: تولید ناخالص داخلی بر اساس ارزش قدرت خرید
به این شاخص PPP هم می‌گویند و در آن طبق معادله‌ای تلاش می‌کنند ارزش متفاوت پول ملی کشورها را حذف و مشخص کنند که اگر کشورها بر اساس یک ارز مشترک تولید خود را می‌سنجیدند؛ چقدر تولید داشتند. میزان تولید ناخالص داخلی در این شاخص از ۱۷۳۰ میلیارد دلار به ۱۸۱۰ میلیارد دلار رسیده ولی در ترکیه و عربستان همین شاخص به ترتیب ۳۸۱۰ میلیارد دلار و ۲۳۹۰ میلیارد دلار است.
سه: رشد اقتصادی
یعنی میزان افزایش تولید درآمد یا ثروت (به طور مشخص میزان افزایش تولید ناخالص داخلی) در یک کشور. به پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول میزان رشد اقتصادی در ایران هم از ۳ درصد در سال ۲۰۲۳ به دو و نیم درصد در سال ۲۰۲۴ کاهش پیدا کرده است. رشد اقتصادی در ایران پس از جنگ یک بار در سال‌های ۱۹۹۰ و ۱۹۹۱ که بیش از ۱۲درصد بوده رکورد زده و یک بار هم در سال ۲۰۱۶ که به رقم ۸/۸ درصد رسیده است. این شاخص در ایران از سال ۲۰۱۷ به بعد هیچگاه بیشتر از ۵ درصد نبوده است.
چهار: تراز تجاری
تراز تجاری حاصل تفریق یا منها کردن میزان صادرات از واردات است و مشخص می‌کند که مملکت بیشتر کالا صادر کرده یا وارد کرده است. صندوق بی‌المللی پول پیش‌بینی کرده که رشد صادرات از ۲ درصد در سال ۲۰۲۳ به ۷ درصد در سال ۲۰۲۴ خواهد رسید و ولی واردات که در سال ۲۰۲۳ ۱۵ درصد رشد کرده بود، ۸ درصد افت خواهد داشت و در نهایت تراز حساب تجاری از ۱۲ و نیم میلیارد دلار به ۱۴ میلیارد دلار یعنی 3/7 درصد از کل تولید ناخالص داخلی خواهد رسید.
معنای مثبت این موضوع می‌تواند این باشد که کالای ایرانی در جهان مرغوب شده (یا از نظر کیفیت و یا از نظر ارزانی) و مورد توجه قرار گرفته و به همین دلیل میزان صادرات از واردات بیشتر هم شده است (و تراز تجاری بهبود پیدا کرده است).
پنج: نرخ تورم و بیکاری
میزان نرخ تورم در سال آینده به روایت صندوق بین‌المللی پول به 9/6 (نه و شش دهم) درصد خواهد رسید. این میزان بالاترین رقم از سال ۲۰۲۰ است. البته نرخ بیکاری در ایران مدت‌هاست دیگر زیر ۱۰ درصد آمده ولی برخی از این موضوع خرسند نیستند زیرا تصور می‌کنند که این کاهش نرخ بیکاری به دلیل عدم فعالیت اقتصادی بخش بزرگی از جامعه، تغییر تعریف‌های کار و بیکاری و افزایش اشتغال ناقص ناشی از مشاغل اینترنتی است. می‌دانم که این عوامل برایتان ناآشنا هستند پس هر کدام را توضیح می‌دهیم.
عدم فعالیت اقتصادی
نرخ بیکاری را چطور حساب می‌کنند. همه جمعیت بالای ۱۰ یا ۱۵ سال کشور را در نظر می‌گیرند و می‌بینند آیا فرد اساسا دنبال شغل هست یا نه. اگر نباشد او اصلا یک فرد فعال اقتصادی محسوب نمی‌شود. (در ایران نزدیک به ۶۰ درصد جمعیت فعال اقتصادی نیستند). بعد از میان کسانی که دنبال شغل هستند؛
به دنبال این موضوع می‌گردند که آیا توانسته شغلی پیدا کند یا نه و در صورتی که نتوانسته باشد او بیکار است. هر چه میزان جامعه غیرفعال اقتصادی بیشتر شود طبیعتا میزان بیکاری هم کمتر می‌شود ولی نباید از این ماجرا خوشحال شد چون احتمالا افرادی به کل از پیدا کردن شغل ناامید شدند و وارد گروه افرادی شدند که اساسا دنبال شغل هم نیستند.
تغییر تعریف کار و بیکاری
این همیشه یکی از اتهامات به آمار کار در ایران بوده که با درنظر گرفتن تعاریفی بسیار وسیع از کار، در پی کمتر نشان دادن آمار بیکاری است. البته مرکز آمار همیشه می‌گوید که از تعاریف بین‌المللی استفاده می‌کنند ولی مثلا اخیرا این اتهام مطرح شده که دولت با محاسبه آمار رانندگان تاکسی‌های اینترنتی به عنوان کارگر، میزان بیکاری را کاهش داده است. همین طور است استفاده از آمار اشتغال ناقص یعنی زیر ۴۴ ساعت در هفته.
اما شاید بتوان گفت بهترین بخش این آمار میزان تورم است که از قله ۵۴ درصد در سال ۲۰۲۲ به ۴۰ درصد در سال ۲۰۲۳ رسیده و حالا به پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول به ۲۵ درصد در سال آینده خواهد رسید. البته ۲۵ درصد تورم هم گرانی قابل توجهی است و یعنی اینکه پول یک چهارم ارزش خود را در یک سال از دست بدهد و همه چیز به قدر یک چهارم قیمتش گران شود
ولی به هر حال میزان تورم نصف دو سال پیش است. طبق آمار صندوق بین‌المللی پول میزان تورم ایران در سال آینده، هشتمین میزان بالای تورم در جهان خواهد بود ولی مصر با تورم ۲۶ درصدی و ترکیه با تورم ۵۴ درصدی در همین منطقه اطراف ما در رده‌های بالاتری از ما در این رده‌بندی قرار دارند.
