شهر در آستانه خفگی | مازوت‌سوزی، همچنان یکه‌تاز در آلودگی!
آلودگی شدید هوای تهران حاصل خودروهای فرسوده، صنایع نفتی و مازوت‌سوزی است که هر سال هزاران قربانی می‌گیرد و هزینه‌های نجومی بر کشور تحمیل می‌کند
هفت صبح| روز گذشته با وجود تعطیلی مدارس و عدم فعالیت بسیاری از واحدهای صنعتی و تولیدی و دورکاری بخشی از کارمندان اما، باز هم شاخص آلودگی هوا در شرایط «خطرناک برای گروه حساس» قرار داشت. بر این اساس شاخص آلایندگی هوا تا ظهر به حدود 185 رسیده بود و با وجودیکه نسبت به روز دوشنبه که شاخص آلودگی به حدود 200 رسیده بود کمتر شده بود اما باز هم نشان می‌داد هوا آنچنان آلوده و غبار آلود است که هنوز نفس کشیدن در آن خطرناک است!
نقش خودروهای بی‌کیفیت و فرسوده در مرگ تدریجی شهروندان
تازه‌ترین آمارها از مرگ سالانه 35 هزار ایرانی بر اثر آلودگی هوا خبر می‌دهند. در این میان خودروها و صنایع آلاینده دو عامل مهم در آلودگی هوا محسوب می‌شوند. خودروهایی که در تهران و بسیاری از شهرستان‌ها به دلیل نقص فنی، فرسودگی و یا کیفیت پایین تولید، به کانون مهمی برای آلایندگی شهرها و به‌خصوص پایتخت بدل و مرگ صدها و بلکه هزاران شهروند را باعث شده‌اند.
مرگ‌هایی که به گفته معاون وزیر بهداشت و متخصصان آلودگی هوا، «از خودروی بی‌کیفیت تا جرایم غیر بازدارنده و سوخت غیراستاندارد» در شکل‌گیری آن نقشی مستقیم دارند.در تاثیر آلایندگی این خودروها همین بس که در سال ۱۳۹۸ مصرف بنزین میانگین ۹۵ میلیون لیتر در روز بود و امروز این رقم به میانگین 130 تا ۱۲۰ میلیون لیتر رسیده است؛ یعنی طی ۴ سال، مصرف بنزین بیش از ۲۰ تا 30 میلیون لیتر بیشتر شده است. به بیان دیگر هر سال بین ۵ تا 7 میلیون لیتر به مصرف روزانه بنزین افزوده شده است.
براساس گزارش‌های منتشر شده تعداد خودروهای سواری در حال تردد در کشور حدود 22 میلیون دستگاه است که از این تعداد یک میلیون و ۳۰۰ تا 400هزار دستگاه که حدود ۶ درصد این خودروها را تشکیل می‌دهد فرسوده است. البته اگر سن فرسودگی را ۱۵ سال در نظر بگیریم تعداد این خودروها به حدود 3 میلیون دستگاه می‌رسد. همچنین حدود 13 میلیون دستگاه موتورسیکلت در سطح کشور تردد می‌کند که اکثر آنها فرسوده هستند. همین جمع و ضرب و تقسیم ساده کافی است تا به نقش موثر آلایندگی خودروها و به‌خصوص خودروهای فرسوده و بی‌کیفیت پی ببریم!
موضوعی که تاکنون بارها و بارها از سوی مسئولان و دست اندرکاران نسبت به آن هشدار داده شده است. رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی و محیط‌زیست اتاق بازرگانی تهران به عنوان یکی از همین منتقدان، در این خصوص می‌گوید: مهمترین دلیل مصرف بیش از حد سوخت، کیفیت پایین خودروهای داخلی است.
خودروهای خارجی در هر ۱۰۰ کیلومتر ۳ لیتر و خودروهای ایرانی ۱۰ تا ۱۲ لیتر مصرف دارند. ضمن آنکه مصرف بنزین در خودروهای فرسوده بیشتر نیز است به شکلی که هر یک از خودروهای فرسوده نسبت به یک خودروی غیرفرسوده ۱۴.۳ درصد مصرف بنزین بیشتری دارد. طبیعی است که در چنین شرایطی خودروها از مهمترین عوامل آلاینده هوا باشند.
موضوع حالا به حدی جدی شده که حتی چند روز قبل مسعود پزشکیان، رئیس جمهور، در حساب کاربری خود در شبکه ایکس خطاب به خودروسازان اعلام کرد که «اگر در یک بازه زمانی معقول موتور خودروها اصلاح نشود و مصرف سوخت به سطح قابل‌قبول نرسد، دولت ناچار به بازنگری در تخصیص ارز و صدور مجوز تولید خواهد شد.» او تاکید کرده که «در صورت نیاز، فناوری روز دنیا باید خریداری شود و دولت مسیر این تحول را حمایت خواهد کرد.»
سایه‌ای به نام صنایع نفتی بر سر آلودگی هوا
در کنار خودروها عامل دیگری که کمتر به آن پرداخته شده، پتروشیمی‌ها و صنایع نفتی هستند که به‌دلیل ماهیت فعالیتشان، آلاینده‌های مختلفی را به محیط زیست وارد می‌کنند. استفاده زیاد از محصولات وابسته به نفت و گاز، در کنار دیگر تولیدات پتروشیمی‌ها، باعث روشن شدن چراغ خطر در بسیاری مناطق محیط زیست در سراسر کشور شده است.
آلودگی‌هایی در حوزه‌های آب و خاک و هوا. گرچه در این میان آلودگی هوا به خاطر آنکه سلامت شهروندان را به صورت مستقیم هدف قرار می‌دهد، بیشتر زیر ذره‌بین است. گزارش‌های منتشر شده در این زمینه حکایت از آن دارند که ذرات معلقی مانند اکسیدهای گوگرد، ترکیبات آلی فرار و نیتروژن در کنار گازهای گلخانه‌ای مانند دی اکسید کربن، از مهمترین آلاینده‌های هوا هستند که توسط پتروشیمی‌ها و واحدهای تولید کننده محصولات نفتی در هوا آزاد می‌شوند.
مازوت‌سوزی، همچنان یکه تاز در آلودگی!
در کنار نقش خودروها و صنایع نفتی در آلودگی هوا عامل سومی هم وجود دارد که نمی‌توان به سادگی از کنار آن گذشت. عاملی به نام «مازوت» سوزی. مازوت یا نفت کوره از چند سال قبل و به دنبال ناترازی‌های انرژی به یکی از مهمترین منابع سوختی نیروگاه‌های کشور بدل شده است. این در حالی است که به گفته کارشناسان محیط زیست مصرف آن به شدت روی آلودگی هوای شهرهای بزرگ تاثیر دارد. با این حال همین سازمان به تازگی اعلام کرده که قرار است مازوت سوزی در زمستان امسال هم ادامه داشته باشد.
البته با این تفاوت که بنابر ادعای محیط زیست، مازوت مصرفی امسال از نوع کم گوگرد است که اثر آلایندگی آن را به شدت کاهش می‌دهد. احمد طاهری، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست درباره اخبار منتشرشده پیرامون آغازمجدد مازوت‌سوزی در کشور گفته، این موضوع چیز جدیدی در کشور نیست و قابل انکار نیست. هر ساله با افزایش مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری، نیروگاه‌ها بخشی از نیاز خود را از طریق سوخت‌های جایگزین مانند مازوت تامین می‌کنند.
وی تصریح کرده؛ اتفاق مهمی که در دولت چهاردهم رخ داد، این بود که سال گذشته برای نخستین‌بار در تاریخ صنعت نیروگاهی کشور، به نیروگاه شازند دو محموله مازوت کم‌گوگرد اختصاص داده شد. این اقدام تاثیر قابل‌توجهی بر کاهش آلودگی هوای اراک داشت به‌طوری‌که تعداد روز‌های ناسالم ناشی از اکسید گوگرد در این شهر از حدود ۲۷ روز در سال ۱۴۰۲ به تقریبا ۵ روز در سال ۱۴۰۳ کاهش یافت.
طاهری با ذکر اینکه امسال حدود ۳۰۰ میلیون لیتر مازوت کم‌گوگرد در نیروگاه‌ها ذخیره شده است گفته؛ با افزایش سرما و نیاز بیشتر نیروگاه‌ها به سوخت، این نوع مازوت مورد استفاده قرار می‌گیرد که میزان آلودگی آن به‌مراتب کمتر از مازوت معمولی است. بنا بر ادعای وی، مازوت معمولی دارای میزان گوگردی بین ۳.۵ تا ۵ درصد است، در حالی‌که مازوت کم‌گوگرد دارای محتوای گوگرد زیر نیم درصد است.
این تفاوت می‌تواند به کاهش قابل‌توجه آلودگی هوا منجر شود. تاثیر این نوع سوخت در شهر‌هایی مانند اراک که مستقیما تحت تاثیر آلودگی نیروگاه‌ها هستند، بسیار محسوس است. اما در شهر‌هایی مانند اصفهان یا تهران، به دلیل سهم بالای ناوگان حمل‌ونقل در آلودگی هوا، این تاثیر کمتر خواهد بود.
مرگ‌ومیر و هزینه‌های نجومی
اما همانطور که گفته شد هر ساله آلودگی هوا جان صدها نفر از شهروندان ایرانی را می گیرد کمااینکه دکتر عباس شاهسونی - عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز آلودگی هوا را «دومین عامل خطر مرگ در جهان پس از فشار خون» دانسته و پیش از این اعلام کرد:«در جهان از هر ۸ مرگ، یک مرگ منتسب به آلودگی هواست.» به گفته شاهسونی، بر اساس مطالعه سال ۱۴۰۳، بیش از ۳۵ هزار مورد مرگ در ایران تنها در شهرهای مورد بررسی که جمعیتی بالغ بر ۵۷ میلیون نفر را شامل می‌شود، به مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق PM۲.۵ مربوط بوده است.
از سویی دیگر هزینه اقتصادی این مرگ‌ها نیز تکان‌دهنده است؛ به طوری که تنها در سال ۱۴۰۳ بیش از ۱۳.۹ میلیارد دلار - معادل بیش از ۱۰۰۰ همت -خسارت اقتصادی به کشور وارد شده است و در تهران این عدد به ۲.۸ میلیارد دلار می‌رسد. از طرفی کارشناسان اعلام کرده‌اند که بیماری‌های ایسکمیک قلبی، سکته مغزی، بیماری‌های مزمن انسداد ریوی و سرطان ریه بیشترین ارتباط را با آلودگی هوا را دارند.
