تشکیل صندوق مشترک خزر نا کام ماند
نخستین اجلاس استانداران خزر بدون حضور رئیس سازمان محیط‌زیست برگزار شد
هفت صبح| نخستین اجلاس استانداران استان‌های ساحلی حاشیه دریای خزر بدون حضور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در حالی برگزار شد که پیشنهاد ایران برای تشکیل صندوق مشترک مدیریت مالی پروژه‌های زیست محیطی از سوی حاضران مورد توجه قرار نگرفت و به بندهای بیانیه پایانی همایش راه نیافت اما آیا تشکیل چنین صندوقی می‌توانست در حفاظت از محیط زیست دریای شمال ایران مفید باشد؟
حال خزر خوب نیست و آمارها نشان می‌دهد که طی پنج سال تراز آب این دریا یک متر افت کرده است. هر روز در سواحل کاسپین، لاشه فوک‌های خزری به‌عنوان تنها پستاندار ساکن آب‌های شمالی ایران پیدا می‌شود و از مرگ آنها هنوز رمز گشایی نشده است. تلاش‌ها برای اکتشاف معادن نفت و گاز در خزر رو به افزایش و قرار است کریدورهای دریایی با محور خزر شکل بگیرند. شاید زیان‌های اقتصادی ناشی از پسروی آب خزر، استانداران کشورهای ساحلی این دریا را به یاد محیط زیست انداخته باشد اما به گفته عباس عراقچی وزیر امور خارجه، محیط زیست یکی از محورهای مهم نخستین اجلاس کشورهای حاشیه خزر بود که 27 آبان در رشت کار خود را آغاز کرد.
عجیب آنکه وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هم در مراسم افتتاحیه این همایش حضور داشت اما اثری از شینا انصاری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نبود. فقط احمد لاهیجان‌زاده معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست در پنل تخصصی محیط زیست و شیلات این اجلاس حضور یافت. حاصل این حضور هم ارائه بسته پیشنهادی ایران برای مدیریت بحران‌های زیست‌محیطی خزر بود.
ایجاد کارگروه علمی مشترک برای پایش آب دریا و پیش‌بینی‌های ۲۵ ساله، اجرای برنامه اقدام منطقه‌ای نجات خزر، مدیریت یکپارچه و عادلانه منابع آب ورودی به دریا، حفاظت از ذخایر آبزی، اجرای پروتکل مسکو برای کنترل آلودگی‌ها و تشکیل صندوق مشترک کشورهای ساحلی برای مدیریت مالی پروژه‌های زیست‌محیطی، موارد پیشنهادی ایران به اجلاس بود اما آیا تشکیل صندوق مشترک مدیریت مالی پروژه‌های زیست محیطی می‌تواند به حل مشکلات این دریا کمک کند؟
اهمیت توجه به پژوهشگران مستقل
صابر وطن‌دوست رئیس انجمن ماهی‌شناسی در گفت‌وگو با «هفت صبح» با اشاره به ارائه پیشنهاد تشکیل یک صندوق مالی در ایران، در همایش روز کاسپین که چند ماه قبل در مازندران برگزار شده بود، بر لزوم حمایت از پژوهشگران حوزه دریای خزر تاکید کرده و بر این باور است که اگر این صندوق در سطح منطقه‌ای تشکیل شود، اثرگذاری مطلوب‌تری خواهد داشت.
به گفته او، مطالعات پژوهشی در حوزه کاسپین توسط چند موسسه دولتی انجام می‌شود. حداقل سه تا چهار پژوهشکده در استان‌های شمالی داریم که مستقیم روی خزر کار می‌کنند که همه دولتی هستند. دو مرکز دانشگاهی هم داریم. اگر یک صندوقی باشد که بتواند از محققان مستقل حمایت کند، چنین ساختاری می‌تواند مفید باشد. به اعتقاد رئیس انجمن ماهی‌شناسی، وقتی پژوهشکده‌ها بودجه‌ای از یک مرکز می‌گیرند، به نوعی دیدگاه آن مرکز روی تحقیقات‌شان حکمفرما می‌شود یعنی فرد می‌خواهد نظر کارفرما را تامین کند.
در حالی که پژوهشگران مستقل خیلی به این سمت نمی‌روند و استقلال خود را حفظ می‌کنند. اگر استقلال وجود داشته باشد، می‌توان پژوهش‌های اصیل‌تری را انجام داد. پژوهشگران مستقلی که دسترسی به منابع مالی ندارند، اگر حمایت شوند و راهکارهای خوبی ارائه دهند، می‌تواند نتایج مثبتی روی کاسپین داشته باشد. البته او به نکته دیگری هم اشاره می‌کند. از نظر وطن‌دوست ایجاد الزام برای اجرایی شدن پژوهش‌ها هم مسئله مهمی است و باید به نحوی سیاستگزاران را ملزم کرد که از پژوهش‌های مستقل در تصمیم‌گیری‌های خود استفاده کنند اما فعلا تضمینی نیست که از این تحقیقات استفاده شود.
تخصیص اعتبارات به افراد تریبون‌دار
صندوقی که بتواند از پژوهشگران مستقل حمایت کند، مورد تایید کارشناسان است. سید حامد موسوی ثابت عضو هیات علمی دانشگاه گیلان نیز بر این باور است که شرط مفید بودن صندوق پیشنهادی ایران آن است که کارشناسان مستقل بتوانند از این منابع استفاده کنند.
او درباره صندوق پیشنهادی ایران به «هفت صبح» می‌گوید: باید دید در این صندوق مدیریت منابع چگونه انجام می‌شود. در حوزه خزر در زمان توزیع و اختصاص بودجه‌های تحقیقاتی دولتی، معمولا می‌بینند که چه کسی آشناست. کسی دنبال کار تحقیقاتی واقعی در زمان تخصیص بودجه‌ها نیست. وقتی بودجه‌های دولتی می‌آید، اولویت تخصیص‌ها مشخص نیست و عموما طرح‌ها به افرادی داده می‌شود که مطالعات مرتبط نداشته‌اند.
به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه گیلان، اگر بودجه‌هایی در صندوق مشترک کشورهای حاشیه خزر وجود داشته باشد، نحوه تخصیص منابع آن بسیار مهم است زیرا به‌طور معمول اعتبارات در ایران به محققان واقعی داده نمی‌شود و در زمان تخصیص اعتبار، رزومه سال‌های گذشته افراد را بررسی نمی‌کنند و معمولا به افرادی که تریبون دارند، این اعتبارات داده می‌شود که خودش معضلی برای چنین صندوقی به حساب می‌آید.
موسوی ثابت معتقد است که چنین صندوقی باید خیلی قبل‌تر از این شکل می‌گرفت و اگر این پیشنهاد فقط در حد زیبا کردن مجلس‌ها مطرح نشده باشد و واقعا اجرایی شود، می‌تواند بر حفظ اکوسیستم خزر تاثیرگذار باشد و قدم بسیار خوبی است. اما اگر صرفا دور هم نشسته‌اند و یک بندی را به تفاهمنامه‌ها اضافه کرده‌اند و بیشتر شکل ظاهری داشته باشد، شرایط مثل گذشته پیش می‌رود و به نتیجه‌ای نمی‌رسد.
او می‌گوید: اگرچه خیلی قبل‌تر باید چنین صندوقی تشکیل می‌شد اما اکنون هم دیر نشده و امیدواریم که به این تصمیم جامه عمل پوشانده شود. نخستین اجلاس استانداران استان‌های ساحلی کشورهای حاشیه دریای خزر با شعار «خزر، پل دوستی و توسعه منطقه‌ای» به مدت دو روز و به ابتکار ایران در حالی به کار خود پایان داد که در بیانیه پایانی هیچ اثری از پیشنهاد ایران برای تشکیل صندوق مشترک محیط زیستی به چشم نمی‌خورد اما در یکی از بندهای بیانیه پایانی بر «اهمیت مشارکت در نمایشگاه‌ها و رویدادهای اقتصادی و زیست محیطی که در استان‌ها/ مناطق ساحلی دریای خزر برگزار می‌شود و به موضوع خزر اختصاص دارند» تاکید شده است.
آیا سازمان محیط زیست ایران در همایشی به میزبانی ایران هم قادر نیست پیشنهاد مهمی همچون تشکیل صندوق حمایت مالی برای پروژه‌های محیط زیستی را به تصویب برساند تا پژوهشگران بتوانند به کمک منابع آن گره از مشکلات دریای کاسپین باز کنند؟
