طرح انتقال پایتخت تایید شد؟
دولت پزشکیان پایتخت جدید انتخاب می‌کند؟
انتصاب محمدرضا عارف به‌عنوان مسئول مطالعات طرح انتقال پایتخت، نشان داد که دولت پزشکیان پیگیر اجرایی‌سازی این ایده است.
در روزهای نخست ریاست مسعود پزشکیان بر دولت چهاردهم، طرح «انتقال پایتخت» به‌عنوان یکی از راهکارهای اساسی برای حل مشکلات پایتخت مطرح شد. رئیس‌جمهور با استناد به بحران‌هایی چون فرونشست زمین، آلودگی شدید هوا، کمبود آب و تهدیدات زلزله، تأکید کرده است که تداوم نقش تهران به‌عنوان مرکز سیاسی و اقتصادی کشور دیگر ممکن نیست و تنها راه، جابه‌جایی مرکزیت کشور است.
زمینه‌سازی و روند پیگیری دولت
اگرچه در نگاه نخست به نظر می‌رسید این طرح صرفاً یک اظهارنظر زودهنگام در پاسخ به بحران‌های زیست‌محیطی است، اما در ادامه، انتصاب محمدرضا عارف به‌عنوان مسئول مطالعات طرح انتقال پایتخت، نشان داد که دولت پزشکیان پیگیر اجرایی‌سازی این ایده است. وی در دیدار با نمایندگان استان‌های جنوبی کشور، ضمن اشاره به آغاز مطالعات انتقال پایتخت، بر لزوم نگاه راهبردی به آینده تهران تأکید کرد.
دیدگاه‌های موافقان: ضرورت راهبردی در برابر بحران زیست‌محیطی
رئیس‌جمهور و برخی از کارشناسان مانند دکتر مهدی زارع، زلزله‌شناس برجسته کشور، بر این باورند که بحران‌های طبیعی در تهران به مرحله‌ای رسیده که نه تنها امنیت ساکنان را تهدید می‌کند، بلکه تداوم تمرکز اداری و سیاسی در این شهر را از اساس زیر سؤال می‌برد. گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که فرونشست زمین در برخی مناطق تهران به ۳۰ تا ۴۰ سانتی‌متر در سال رسیده است؛ عددی هشداردهنده که از نظر علمی به‌معنای "خطر فوری برای زیرساخت‌های شهری" است.
دیدگاه‌های منتقدان طرح انتقال پایتخت: مسأله‌ای پیچیده و پرهزینه
علی اعطا، عضو پیشین شورای شهر تهران و پژوهشگر مطالعات شهری از دانشگاه استراسبورگ فرانسه، از جمله منتقدان اصلی طرح است. وی در گفت‌وگویی، این طرح را «شتاب‌زده» و غیرکارشناسی دانست و تأکید کرد که انتقال پایتخت نه‌تنها مشکلات تهران را حل نمی‌کند، بلکه آن‌ها را در مکان جدید بازتولید خواهد کرد.
به باور وی، تهران در سه نظام سیاسی (قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامی) موقعیت پایتختی خود را حفظ کرده و در طول بیش از دو قرن، زیرساخت‌های عظیم شهری، اداری، اقتصادی و فرهنگی در آن شکل گرفته که جابه‌جایی آن بسیار دشوار و هزینه‌بر است.
او یادآوری می‌کند که مطالعات قبلی از جمله گزارش سال ۱۳۹۷ مرکز پژوهش‌های مجلس نیز نشان داده که انتقال وزارتخانه‌ها و نهادهای دولتی، در شرایط اقتصادی و ساختاری فعلی کشور «فاقد توجیه اجرایی» است.
تهران؛ مسأله‌ای پیچیده‌تر از انتقال پایتخت
کارشناسان دیگری نیز تأکید دارند که مسائلی مانند رشد بی‌رویه جمعیت، ساخت‌وسازهای غیراصولی، کمبود منابع و نبود حاکمیت شهری یکپارچه، باعث شده تهران با بحرانی چندوجهی مواجه شود. اما راهکار نهایی نه در فرار از این بحران، بلکه در مواجهه هوشمندانه و اصلاحات ساختاری نهفته است.
تجربه‌های جهانی نیز نشان می‌دهند که در اغلب موارد انتقال پایتخت، شهر پیشین همچنان نقش مهمی را ایفا کرده و از بار جمعیتی آن به‌صورت معنادار کاسته نشده است. در واقع، صرف انتقال مرکزیت اداری و سیاسی به کاهش بحران در شهر اصلی منجر نمی‌شود، مگر آنکه هم‌زمان با اصلاحات عمیق در ساختار شهری، زیربنایی، حمل‌ونقل و محیط‌زیست همراه شود.
سند چشم‌انداز: آیا تهران ترک می‌شود؟
فرهاد طالبیان، استاد دانشگاه، در تحلیل چشم‌انداز ۱۵ ساله تهران، بر این نکته تأکید می‌کند که حتی در صورت انتخاب یک پایتخت جدید تا سال ۱۴۲۰، تهران همچنان باید ساماندهی و بازطراحی شود. او پیشنهاد می‌کند به جای اتکا به مهاجرت سیاسی از پایتخت، باید با استفاده از تکنولوژی‌های شهر هوشمند، مدیریت منابع آبی، مقاوم‌سازی در برابر زلزله، و کنترل آلودگی، تهران را به شهری قابل سکونت‌تر تبدیل کرد.
