لوله‌هایی به‌سوی مرگ خزر
کارشناسان هشدار می‌دهند برداشت ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب از خزر می‌تواند ارتفاع دریا را کاهش و اکوسیستم را مختل کند
هفت صبح، لیلا مرگن| گویا بار دیگر پروژه جنجالی انتقال آب خزر به سمنان از کشوی میزها بیرون آمده و قرار است آب شیرین شده خزر برای تامین نیازهای شرب، به سمنان منتقل شود. پروژه‌ای که کارشناسان به دلیل پسروی آب خزر و تبعات زیست محیطی پروژه در شرایط کنونی با آن مخالف هستند و مدیرکل دفتر زیست بوم‌ها و سواحل دریایی سازمان حفاظت محیط زیست هم هنوز در جریان آغاز مجدد پروژه قرار نگرفته است.
این روزها دریای خزر وجب به وجب عقب می‌رود و تالاب‌های متصل به این دریا در حال خشک شدن هستند. فک‌های خزری یکی پس از دیگری می‌میرند و لاشه‌هایشان در سواحل کشف می‌شود. کسی نمی‌داند این مرگ مرموز آیا ارتباطی با پسروی آب خزر و تغییرات اقلیمی دارد یا نه، جمعیت ماهیان خزر که در اعماق آب‌ها زندگی میکنند و از دید انسان مخفی هستند هم گویا وضعیت مناسبی ندارند.
این را از تلاش ماهیگیران و تورهای خالی صیادان در فصل صید می‌توان فهمید. در شرایطی که حیات در خزر هر روز نحیف‌تر از دیروز می‌شود، کشورهای حاشیه این دریا به دنبال استخراج معادن نفت و گاز هستند و احتمالا آب شیرین‌کن‌ها بلای جدیدی است که بر سر این دریای عمیق محصور در خشکی و باقیمانده از اقیانوس تتیس نازل می‌شود.
تامین آب و برق با انتقال آب خزر به سمنان
در چنین شرایطی رسانه‌ها خبر می‌دهند که بار دیگر طرح انتقال آب بین حوضه‌ای بر روی پیکر نیمه جان خزر اجرا خواهد می‌شود. بر اساس آنچه رسانه‌ها منتشر کرده‌اند، قرار است پروژه انتقال آب خزر به سمنان که به دلیل مشکلات محیط زیستی دو سالی مسکوت مانده بود، به مرحله اجرا گذاشته شود.
این پروژه با هدف تامین سالانه 200 میلیون مترمکعب آب شرب و صنعتی استان سمنان از منابع آب‌های غیرمتعارف و تولید 42 مگاوات ساعت انرژی برق‌آبی تعریف شده است و طبق اعلام رسانه‌ها جزئیات مسیر آبی و نقشه انشعابات آن هم نهایی شده است.این در حالی است که به گفته شهرام فداکار مدیرکل دفتر زیست بوم‌ها و سواحل دریایی سازمان حفاظت محیط زیست هنوز نامه‌ای برای اعلام نظر تخصصی به معاونت دریایی سازمان حفاظت محیط زیست ارسال نشده است.
او در گفت‌وگو با «هفت صبح» درباره روال کار اجرای پروژه خزر به سمنان بیان می‌کند: اول درخواست‌ها به معاونت انسانی می‌آید و بعد به معاونت دریایی ارجاع می‌شود تا درباره پروژه نظر تخصصی بدهیم. هنوز از معاونت انسانی برای ارائه نظرات تخصصی نامه‌ای به دفتر ما نیامده است.
به گفته مدیرکل دفتر زیست بوم‌ها و سواحل دریایی، اواسط دهه 90 یعنی حدود سال‌های 94 و 95 که این پروژه مطرح شده بود، سازمان حفاظت محیط زیست به آن مجوز نمی‌دهد. زیرا گزینه‌های ارائه شده مشکلات متعدد محیط زیستی ایجاد می‌کرده است. در آن مقطع قرار بوده آب شیرین‌کن درکنار بندر امیرآباد و نزدیک نیروگاه نکا مستقر شود و آب شیرین شده به سمنان منتقل شود. از آنجا که استقرار آب شیرین‌کن در هر نقطه‌ای تبعات محیط زیستی خاص خودش را داشته و ظرفیت برداشت آب و تکنولوژی مورد استفاده اثرات محیط زیستی مختلفی ایجاد می‌کند، کارشناسان معاونت دریایی در رابطه با پروژه‌ای که رسانه‌ها از اجرای مجدد آن خبر می‌دهند، منتظر ارائه طرح برای اظهار نظر تخصصی هستند.
فداکار اطلاع ندارد که نامه‌ای از سوی مجریان پروژه انتقال آب برای محیط زیست انسانی ارسال شده است یا نه. او فقط می‌داند که تعدادی آب شیرین‌کن با ظرفیت کوچک در گلستان مستقر شده و چون ظرفیت آنها کوچک است، خود استان درباره استقرار تاسیسات نظر می‌دهد و راه‌اندازی این تجهیزات تبعات چندانی برای محیط زیست ندارد.
احتمال تاثیر بر ارتفاع آب دریای خزر
اجرای پروژه‌ای که برخی رسانه‌ها آغازش را جشن گرفته‌اند چه تبعات محیط زیستی برای خزر می‌تواند داشته باشد؟ فرشاد فاطمی عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف در گفت‌وگو با «هفت صبح» نصب آب شیرین‌کن در حالت عادی را بدون تاثیر بر آب خزر به‌عنوان یک دریای گسترده و حجیم توصیف می‌کند اما در شرایطی که این دریا با سرعت در حال عقب‌نشینی است، احتمال می‌دهد که برداشت از آب آن روی ارتفاع آب این دریا تاثیرگذار باشد.
او تاکید می‌کند که باید محاسبه شود میزان آب برداشتی از خزر چه تاثیری بر ارتفاع آب دریا دارد اما با تکیه بر محاسبات قبلی می‌گوید که برداشت 200 میلیون متر مکعب آب از دریای شمال، دو میلیمتر ارتفاع آب خزر را کم می‌کرده است و باید دید که این کاهش ارتفاع چه تاثیری بر میزان پسروی آب خزر خواهد داشت. به اعتقاد فاطمی بهترین راه برای تامین آب سمنان صرفه‌جویی در مصرف آب و جلوگیری از هدر رفت آن است اما راه جایگزین انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان که مشکل محیط زیستی ندارد هم گزینه دیگری است که برای تامین نیازهای سمنان می‌توان به آن توجه کرد.
اهمیت توجه به مباحث فنی
فاطمی که خود در شرایط عادی دریای خزر موافق انتقال آب این دریا به سمنان بوده و اکنون در صف مخالفان قرار گرفته، تاکید می‌کند که شاید اجرای پروژه در شرایط فعلی تبعاتی داشته باشد و آغاز مجدد آن به صلاح کشور نباشد.او وجود هرگونه تبعات زیست محیطی در مسیر انتقال آب خزر به سمنان را رد کرده و می‌گوید: مباحثی که درباره تخریب جنگل‌های مسیر، پیش از این مطرح شده بود، هیچ کدام صحت نداشته و بیشتر تبلیغات منفی به خاطر خطراتی بوده که متوجه دریای خزر می‌شود.
لوله‌های انتقال آب از مسیر جاده‌ای که مشابه مسیر گاز است و هیچ لطمه‌ای به جنگل نمی‌زند، عبور خواهد کرد. البته او تاکید می‌کند که در اجرای پروژه حتما باید به مباحث فنی توجه شود زیرا این‌گونه نیست که صرفا یک پمپ مکش در دریا نصب کنند و آب از دریا بردارند بلکه شیرین کردن آب دریا نیاز به یک حوضچه اصلی داشته و آب باید داخل این حوضچه بیاید. اگر دریا عقب نشینی کند تمام این تاسیسات باید تغییر مکان بدهند و باید دید از نظر فنی اجرای پروژه امکان‌پذیر هست یا خیر.
پروژه گران انتقال آب خزر به سمنان نه تنها تبعات محیط زیستی گسترده‌ای می‌تواند برای دریای شمال کشور داشته باشد، بلکه از نظر فنی هم ممکن است مثل انبوه پروژه‌های اقتصادی حاشیه خزر با مشکلات عدیده و جدی مواجه شود. در چنین شرایطی معلوم نیست چرا بیش از دو دهه است که هر دولتی روی کار آمده، طرح انتقال آب خزر را از کشوی میزها خارج کرده، غبار آن را تکانده و به‌عنوان گزینه تامین آب سمنان روی میز قرار داده است.
