کلمات بیش از گلوله‌ها آدم می‌کشند
در جنگ‌های روانی، توپخانه شایعات قدرتمندتر از تفنگ‌ها شلیک می‌کند
هفت صبح| «ترامپ گفت مردم تهران شهر را تخلیه کنند»، «اسرائیل گفته فلان منطقه تخلیه شود» شاید شما هم با شنیدن این اخبار قلب‌تان تندتر بزند، دست‌های‌تان کمی بلرزد و ذهن‌تان پر از سوال شود: آیا حقیقت دارد؟ باید چه کار کنیم؟ حالا تصور کنید این خبر، دروغ یا شایعه‌ای باشد که فقط برای ترساندن و به‌هم‌ریختن آرامش شما طراحی شده است. اینجاست که جنگ روانی شروع می‌شود؛ جنگی که به‌جای گلوله، با کلمات و اخبار جعلی به ذهن شما شلیک می‌کند.
جنگ روانی، ابزار پنهان اما قدرتمند، گاهی از موشک‌ها و بمب‌ها مخرب‌تر است. چرا؟ چون گلوله به یک نفر آسیب می‌زند، اما یک شایعه می‌تواند روح و روان یک ملت را به‌هم بریزد، اعتماد را نابود کند و تفرقه بیندازد. کلمات، سلاحی نامرئی اما مرگبار جنگ روانی به‌جای میدان نبرد، در ذهن و آدم‌ها جریان دارد. هدفش ساده اما خطرناک است: تغییر باورها، تضعیف روحیه و ایجاد ترس و تردید. در طول تاریخ، قدرت‌های بزرگ همیشه از تبلیغات به‌عنوان یکی از سه ستون اصلی قدرت‌شان (در کنار تسلیحات و اطلاعات) استفاده کرده‌اند.
در جنگ جهانی دوم، نازی‌ها با پخش جزوه‌هایی که دلتنگی سربازان را هدف می‌گرفت، سعی می‌کردند روحیه دشمن را بشکنند. امروز هم با گسترش شبکه‌های اجتماعی، این جنگ پیچیده‌تر و گسترده‌تر شده است. یک پیام جعلی در تلگرام یا یک پست در اینستاگرام می‌تواند در کمتر از چند دقیقه میلیون‌ها نفر را نگران کند.
وقتی شایعه‌ای مثل «تخلیه فلان منطقه» پخش می‌شود، حتی اگر دروغ باشد، می‌تواند باعث هراس عمومی، هجوم به فروشگاه‌ها یا حتی درگیری‌های اجتماعی شود. این همان چیزی است که دشمن در جنگ روانی دنبال می‌کند تا از این رهگذر بدون شلیک حتی یک تیر آشوب بیافریند.
ستاد تبلیغات جنگ؛ کارخانه شلیک کلمات
شاید فکر کنید جنگ فقط در خط مقدم و با تانک و موشک پیش می‌رود، اما در کنار هر ستاد فرماندهی جنگ، یک ستاد تبلیغات جنگ هم وجود دارد. این ستادها مثل کارخانه‌های تولید شایعه عمل می‌کنند. آن‌ها میلیون‌ها کلمه را با دقت طراحی می‌کنند تا افکار عمومی را هدف بگیرند. هدف‌شان چیست؟
تضعیف روحیه مردم، ایجاد شک و تردید درباره توانایی‌های کشور و حتی جدا کردن مردم از حاکمیت. در جریان حمله اخیر اسرائیل به ایران، دیدیم که چطور شایعات و اخبار جعلی مثل موجی در فضای مجازی پخش شد. ادعاهایی مثل «سرنگونی چند جنگنده اسرائیلی» یا «تخلیه مناطق تهران» گاهی بدون هیچ سند معتبری، فقط برای ایجاد ترس و سردرگمی یا روحیه دادن به جامعه منتشر شدند. این شایعات گاهی آن‌قدر باورپذیر به نظر می‌رسند که حتی افراد منطقی هم ممکن است لحظه‌ای به آن‌ها اعتماد کنند. چرا؟ چون جنگ روانی روی نقاط ضعف ما مثل ترس از ناشناخته‌ها یا نگرانی برای عزیزان‌مان بازی می‌کند.
مردم، قربانیان اصلی جنگ روانی
وقتی با تکنیک‌های جنگ روانی آشنا نباشیم، مثل سربازی هستیم که بدون سپر وارد میدان نبرد شده است. شایعات و اخبار جعلی مثل ویروس عمل می‌کنند؛ به‌سرعت پخش می‌شوند و اگر منبع معتبری برای تکذیب یا تأییدشان نداشته باشیم، می‌توانند ذهن جامعه را آلوده کنند. اینجاست که فقدان یک مرجع معتبر برای هدایت افکار عمومی، مشکل را چند برابر می‌کند. اگر رسانه‌های رسمی به‌موقع و شفاف اطلاع‌رسانی نکنند، فضای خالی را شایعات پر می‌کنند. نتیجه؟ جامعه پر از اضطراب، بی‌اعتمادی و سردرگمی می‌شود.
چند راهکار برای مصون ماندن برابر جنگ روانی همگام با منابع معتبر
با چند راهکار ساده، می‌توانیم سپری برابر این شایعات بسازیم. نخست آنکه منابع معتبر را بشناسید. همیشه اخبار را از رسانه‌های رسمی و قابل‌اعتماد دنبال کنید. اگر خبری در شبکه‌های اجتماعی دیدید، قبل از باور کردن، آن را با منابع رسمی چک کنید. سازمان جهانی بهداشت توصیه می‌کند که در مواقع بحران لازم نیست دائم در جستجوی اخبار باشید و دنبال کردن اخبار را به زمان مشخصی در روز محدود کنیم و فقط به منابع معتبر اعتماد کنیم.
اخبار احساسی و وحشتناک
اگر خبری خیلی احساسی یا ترسناک است، احتمالاً برای دستکاری احساسات شما طراحی شده. همیشه بپرسید: «منبع این خبر کجاست؟» یا «چرا این خبر حالا منتشر شده؟»
ارتباطات واقعی انسانی را حفظ کنیم
در بحران‌ها، صحبت کردن با دوستان و خانواده، حتی به‌صورت مجازی، می‌تواند آرامش‌بخش باشد. جلسات خانگی یا گفت‌وگوهای صمیمی می‌تواند به ما کمک کند تا از نظر روانی قوی‌تر بمانیم.
به شایعات دامن نزنیم
اگر شایعه‌ای شنیدید، آن را پخش نکنید. شایعات مثل آتش در پنبه‌زار عمل می‌کنند و با هر اشتراک‌گذاری، شعله‌ورتر می‌شوند. در عوض، سعی کنید با دیگران درباره حقایق صحبت کنید و آرامش را حفظ کنید.
مراقب سلامت روان باشیم. جنگ روانی روی روان ما تأثیر می‌گذارد. تمرین‌های ساده مثل تنفس عمیق یا فعالیت‌هایی مثل نوشتن و نقاشی کردن می‌توانند به ما کمک کنند تا آرامش‌مان را حفظ کنیم. ما قوی‌تر از شایعات هستیم. جنگ روانی شاید نامرئی باشد، اما می‌توانیم با آگاهی و اتحاد، آن را خنثی کنیم.
شایعات و اخبار جعلی مثل باد می‌آیند و می‌روند، اما چیزی که می‌ماند، همبستگی و روحیه و روان آدمی است. به‌جای ترسیدن از کلمات دشمن، به قدرت ذهن خود ایمان داشته باشیم و با تقویت سواد رسانه‌ای، اعتماد به منابع معتبر و حفظ آرامش، وارد این جنگ نامرئی نشویم.
