بلوط‌های زاگرس خاطره می‌شوند
زاگرس در حال فروپاشی است؛ آتش‌سوزی‌ها، تغییرات اقلیم و فعالیت انسانی حیات جنگل‌های بلوط را تهدید می‌کنند
هفت صبح، احمدرضا محمودی| در دل کوهستان‌های سربه‌فلک‌کشیده ایران، جنگل‌های زاگرس همچون نگینی سبز بر پهنه طبیعت می‌درخشند. این جنگل‌های کهن، که از دیرباز نقش حیاتی در زیست‌بوم منطقه ایفا کرده‌اند، امروز با چالش‌های سهمگینی روبه‌رو هستند. شاخه‌های بلوط‌های پیر که زمانی با افتخار به آسمان قد می‌کشیدند، اکنون زیر سایه تهدیدهای مداوم سر خم کرده‌اند؛ تهدیدهایی که ریشه در آتش‌سوزی‌های مهیب، تغییرات اقلیمی بی‌رحمانه و دخالت‌های انسانی نابخردانه دارند.
هنگامی که در دل این جنگل‌ها قدم می‌گذارید، صدای خش‌خش برگ‌های خشک‌شده زیر پاهایتان، گویی پژواکی از هشدار طبیعت است. هوای گرم و سنگین، نشانه‌ای از کاهش رطوبت و بحران کم‌آبی و سکوت سنگین میان درختان یادآور آن است که آواز پرندگان این سرزمین در سایه نابودی محو شده است. خاکی که روزگاری حاصلخیز بود، اکنون به‌واسطه فرسایش شدید، ترک برداشته و توان نگهداری از ریشه‌های تنومند را از دست داده است.
بحران در زاگرس
زاگرس، این میراث عظیم طبیعت، با هر نسیمی که بر شاخه‌هایش می‌وزد، ناله‌ای خاموش سر می‌دهد. اگر این روند ادامه یابد، چیزی جز خاطره‌ای محو از سبزی و شادابی این جنگل‌ها باقی نخواهد ماند.به گفته نقی شعبانیان، مشاور رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در حال حاضر زادآوری جنسی در جنگل‌های زاگرس تقریبا وجود ندارد. تاج درختان به طور قابل‌توجهی کاهش یافته و بیش از ۶۰ درصد جنگل‌های زاگرس از نظر تاج‌پوشش در وضعیت بحرانی قرار دارند. در طول ۵۰ سال گذشته هم ارتفاع جنگل‌ها ۴ متر کاهش یافته است؛ آماری که برای غیر متخصصان ساده اما برای متخصصان جنگل دردآور است.
وی با اشاره به این موضوع که عمده جنگل‌های زاگرس دارای تنوع ژنتیکی بلوط است به قدرت و مقاومت این گونه اشاره می‌کند و ضمن تشبیه این خصلت به مردم زاگرس‌نشین توضیح می‌دهد: باید به این نکته توجه داشت که هر مقاومتی دارای درجه تحملی است. اگر چه بلوط‌ها همچنان هم وضعیت قابل قبول دارند اما در بعضی نقاط عملا با فرسایش ژنتیکی مواجه شدند.
با زوال اکوسیستم روبه‌رو شده‌ایم؛ نه زوال بلوط و...هرگونه حرکت بدون سنجش موجب تشدید این زوال و آتش‌سوزی و... خواهد شد. شعبانیان به بازسازی بلوط اشاره کرد و گفت: اگرچه بلوط نشان داده که بسیاری موارد خود را بازسازی کرده است که اما حالا زاگرس دچار این معضل شده که میزان تولید درختان جنگل‌ها کمتر از مصرف آن‌ها شده است.
انسان، عامل 95درصد آتش‌سوزی‌های جنگلی
در سال‌های اخیر، آتش‌سوزی‌های گسترده به یکی از مهم‌ترین چالش‌های جنگل‌های زاگرس تبدیل شده‌اند. این اتفاقات نه‌تنها موجب از بین رفتن پوشش گیاهی، بلکه باعث فرسایش خاک، کاهش منابع آبی و افزایش گردوغبار نیز شده‌اند.علاوه بر این، چرای بی‌رویه دام، قطع درختان برای تأمین سوخت و تغییر کاربری اراضی نیز در روند نابودی این جنگل‌ها نقش داشته‌اند. بسیاری از جوامع محلی به دلیل مشکلات اقتصادی، به بهره‌برداری غیرمجاز از منابع طبیعی روی آورده‌اند، که این امر موجب کاهش زادآوری طبیعی درختان و نابودی تدریجی اکوسیستم شده است.
مهرداد اکبریان، مدیرکل دفتر حفاظت و حمایت سازمان منابع طبیعی بر لزوم اتخاذ راهکار برای مدیریت آتش‌سوزی‌های جنگلی تاکید می‌کند: اگرچه قوانین موضوعی حاکمیتی است اما تجهیزات پاشنه آشیل اطفای حریق جنگل‌هاست. جنگل محیطی صعب‌العبور است و دنیا برای اطفای حریق به سمت استفاده از تجهیزات متناسب حرکت کرده است. این در شرایطی است که هنوز برای اطفای حریق از دمنده استفاده می‌شود؛ دمنده‌هایی که سنگین است و مناسب نیست.
او درباره این چالش می‌گوید: در این شرایط با همکاری متخصصان و دانشمندان تانک آتش‌کوب طراحی شد که به نمونه سازی اولیه نزدیک شده و درحال بومی سازی است همچنین عصای آتش‌کوب به راحتی قابل حمل است همچنین ماسک تنفسی و صورتک نیز تهیه شده که به‌کارگیری آن صورت ما را از سوختن محافظت می‌کند. این اقدامات در راستای کاهش خطرات اطفای حریق است و باید گفت که تانک آتش‌کوب در شیب ۶۰ درجه برای اطفای حریق موفق عمل کرده است.
مدیرکل دفتر حفاظت و حمایت سازمان منابع طبیعی یکی از نیازهای دیگر در این زمینه را نیز برمی‌شمرد و می‌افزاید: ما نیاز داریم بالگردها کانکسی را با خود حمل کند و به عرصه برساند تا همکاران بتوانند از آب و غذا استفاده کنند. این اقدامات مغفول باقی مانده بود که حالا سازمان منابع طبیعی ورود کرده و اجرایی شده است. منابع طبیعی تنهاست و تنهایی نمی‌تواند اهداف خود را عملیاتی کند و نیاز به کمک دارد.
مدیرکل دفتر حفاظت و حمایت سازمان منابع طبیعی یکی از اصلی‌ترین چالش‌های موجود را حضور انسان در عرصه‌های منابع طبیعی عنوان می‌کند: حدود 95 درصد آتش‌سوزی‌های جنگلی را انسان ایجاد کرده این در حالیست که مشارکت مردمی یکی از نیازهاست. تا چه زمان باید به فکر عملیات اطفای حریق و پس از اطفاء باشیم اما از جان باختگان غافل بود؟
کدام استان‌ها بیشترین وسعت تخریب را داشتند؟
معاون سازمان مدیریت بحران با اشاره به اینکه مشارکت مردم، راهکار کلیدی مقابله با آتش‌سوزی در جنگل‌ها است، گفت: سال گذشته حدود ۴۷ هزار هکتار از جنگل‌ها و مراتع کشور طعمه حریق شد.به گفته ظفری، بیشترین وسعت تخریب این آتش‌سوزی‌ها در استان‌های کرمانشاه (۲۲ درصد)، ایلام (۱۵ درصد)، لرستان (۱۳ درصد)، فارس (۱۲ درصد) و کهگیلویه و بویراحمد (۸ درصد) رخ داده است.
وی با ابراز نگرانی از روند افزایشی آتش‌سوزی‌ها در سال جاری و تمرکز آن‌ها در جنگل‌های ارزشمند زاگرس، تاکید کرد: بررسی راه‌های کاهش آتش‌سوزی در زاگرس باید در اولویت کارهای ما باشد.معاون سازمان مدیریت بحران بر نقش حیاتی مردم، گروه‌های جهادی و سازمان‌های مردم‌نهاد در مقابله با این بحران تاکید کرد و گفت: همانطور که در دوران دفاع مقدس مردم با تمام توان وارد میدان شدند، حالا هم باید برای حفاظت از جنگل‌ها و مراتع کشورمان، به خصوص در مناطق زاگرس، وارد عمل شوند و نقش پررنگ خود را ایفا کنند.
