چنارهای تهران در صف مرگ | درختان دچار تنش آبی شدیدند
گزارش هفت‌صبح نشان می‌دهد شهرداری تهران ۱۰۰ درخت دیگر خیابان ولیعصر را برای حذف علامت‌گذاری کرده است
هفت صبح، مهتاب جودکی| چند چنار در بلندترین خیابان تهران باقی مانده است؟ کسی آمار دقیقی ندارد. شهرداری تهران که سال‌هاست پلاک‌گذاری درختان خیابان ولیعصر را به فراموشی سپرده و تمرکزش را بر کف‌سازی نهرها گذاشته و به تشنگی درختان این موزه زنده توجهی ندارد، آمار جدیدی درباره چنارها نمی‌دهد.
آخرین اقدامش در این مورد، قطع بیش از ۱۰۰ درخت با بُن بالا در زمستان گذشته و وعده جایگزینی آنها «به‌دلیل خشکیدگی و برای رفع خطر» بوده و اکنون بر تن ۱۰۰ چنار دیگر علامت‌هایی باقی مانده است که نشان می‌دهد بنا بوده این چنارها هم حذف شوند. فعالان و کارشناسان محیط زیست، هم به روند آسیب‌زای قطع انتقاد دارند و هم درباره وضعیت تمامی درختان این خیابان نگران‌اند. آنها می‌گویند با بستن بستر خاکی جوی‌ها، سال‌هاست که به سختی آب و مواد غذایی به درختان می‌رسد و چنارهای باقی‌مانده سخت بتوانند از تابستان خشک امسال گذر کنند.
شهرداری تهران، اسفند پارسال، حکم قطع 100 درخت خیابان ولیعصر در فاصله پارک‌وی تا تجریش را در دست داشت و با همین حکم، شبانه ده‌ها درخت را از جای کند. در جریان این کار، شماری از تشکل‌های محیط‌زیستی به مسئولان مختلف نامه زدند و خواستار توقف طرح «جایگزینی درختان خشک و آفت‌زده ولیعصر با درختان بن‌بالا» از سوی شهرداری شدند.
در آن نامه آمده بود: «برخلاف ادعای شهرداری مبنی بر قطع 100 چنار خشک تا تاریخ 17 اسفند، تنها در ضلع شرقی خیابان ولیعصر، بین پارک‌وی تا تجریش، در عرض یک هفته حداقل 200 درخت قطع، کنده‌کنی و جایگزین شده‌اند که ناشفاف و غیراصولی بودن این فرایند را عیان می‌سازد.» کار به جایی رسید که در آخرین عملیات قطع شبانه در ۲۷ اسفند، یگان حفاظت محیط‌زیست استان پیش آمد و جلوی پیمانکاران را گرفت. از آن زمان خبری از چنارها نیست اما هنوز روی بعضی درخت‌ها علامت‌هایی باقی مانده است.
درختان دچار تنش آبی شدیدند
میترا ابراهیمی، کارشناس محیط زیست به «هفت صبح» می‌گوید تخلفی آشکار در فرایند قطع درختان رخ داده است: «شهرداری حکم قطع 100 درخت را داشته اما طبق شمارش ما، بیش از ۱۰۰ درخت قطع شده و هنوز ۱۰۰ درخت علامت‌گذاری‌شده دیگر، باقی مانده است. رقم واقعی از تعدادی که آنها ادعا کرده‌اند خیلی بیشتر است. اتفاق دیگر، اصرار آنها به کُنده‌کنی و از بین بردن آثار قطع درخت بود که باعث شد ریشه درختان زنده مجاور هم به‌شدت آسیب ببیند و پاجوش‌ها حذف شوند. ممکن است درختان آسیب‌دیده تا سال آینده بخشکند. البته اعتراض و خبررسانی باعث شد کنده‌کنی را متوقف کنند و بعد از آن، فقط کف‌بُری کنند. شورای شهر تهران برای توجیه این وضع، روی آفت و سرطان رنگی مانور می‌دهد که صحت ندارد و حتی اگر باشد هم راه‌حلش قطع نیست.»
مطالبه این کارشناس محیط زیست و شهروندانی که پای نامه‌ای در همین مورد در سایت کارزار را امضا کرده‌اند، شماره‌گذاری دقیق درختان خیابان ولیعصر است تا درختان پایش‌پذیر باشند و بتوان آمار شفافی از وضعیت آنها داشت. ابراهیمی با اشاره به ضرورت اجرای مصوبات شورای شهر تهران و وزارت میراث فرهنگی درباره ثبت و انتشار عمومی اطلاعات درختان و حفظ درختان ولیعصر، اضافه می‌کند: «شماری از درختان دچار تنش شدید هستند. پوشاندن کف نهرها با سیمان و سنگ و بتن، به‌قدری خاک را نفوذ‌ناپذیر کرده که ریشه‌های درختان پوسیده است. در نقاطی از خیابان آب در مقاطع مختلف قطع شده و به درختان نرسیده است.»
طبق آمارهای رسمی، تعداد چنارهای خیابان ولیعصر۲۴ هزار اصله درخت در سال 1324، 12هزار اصله در سال 1374 و 8288 اصله در سال ۹۰ بود. آمار تازه‌تری وجود ندارد. ابراهیمی می‌گوید طبق شمارش گروهی از فعالان محیط زیست، اکنون در محدوده پارک‌وی تا تجریش فقط دو هزار چنار سرسبز باقی مانده است.
او تأکید می‌کند که شمار زیادی از چنارهای کهن خیابان ولیعصر در محدوده پارک‌وی تا چهارراه ولیعصر از دست رفته و به جز موارد معدودی، همگی در پنج، شش سال گذشته، جایگزین شده‌اند: «از پارک‌وی به پایین در 10 سال گذشته صدها درخت قطع شده است. دلیل این اتفاق قطع طولانی آب به روی این درختان است. اطراف درختی را که سال‌ها در بستر جوی روان رشد کرده، سنگفرش کردند و طرح عجیب آبیاری قطره‌ای را راه انداختند که هیچ کمکی نکرد. چنارهای خیابان فلسطین هم از بی‌آبی خشکیدند و بعد قطع‌شان کردند. از زمان سنگفرش کردن ندای بلندی از ما بلند نشد و خشکی درختان جلوی چشم ما اتفاق افتاد. حالا باید نگران درختان بازمانده بود.»
چاره‌جویی برای عبور از تابستان
سیدحسن مَلکِشی، عضو هیات علمی بخش تحقیقات بیولوژیک مؤسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور هم به «هفت صبح» توضیح می‌دهد: «مواد غذایی موجود در خاک باید با آب حل شود تا مورد استفاده گیاه قرار بگیرد. در بیش از یک دهه گذشته، سال‌به‌سال خشکی حادث و بارندگی‌ها کم شده است.
ارتفاعات البرز که 10 سال قبل حتی تا تیرماه برف داشت، اکنون در فروردین برف ندارد و آب مورد نیاز درختان این خیابان هم، از همین نزولات آسمانی تأمین می‌شود. از طرف دیگر سطح سفره‌های آب زیرزمینی بسیار پایین آمده است، قنات‌ها خشکیده‌اند و همه اینها باعث شده آبی به درختان ندهند. درخت بدون آب و دریافت مواد غذایی ضعیف می‌شود. درختان ضعیف کایرومون‌هایی ترشح می‌کنند که آفات را به‌سوی خود جلب می‌کند و زمینه هجوم آفات چوب‌خوار و پوست‌خوار و سپس خشکی را فراهم می‌آورد، مثل کاج‌های در چیتگر، لویزان و سرخه‌حصار.»
راهکار این همه مشکل و زنده ماندن درختان در این شرایط دشوار چیست؟ او می‌گوید: «محیط زیست، شهرداری، سازمان بوستان‌ها و فضای سبز باید کاری کنند که مدار آبیاری افزایش یابد و ذخیره آبی حفظ شود. برای این کار بستر درخت‌ها باید تغییر کند. ساختمان و بافت خاک باید تغییر کند. شهرداری باید پاییز برگ‌ها را خرد کند و در بستر خاک بگذارد. برگ‌ها حالت اسفنجی به خاک می‌دهد و آب را نگه می‌دارد و به این طریق مدار آبیاری از ۱۰ روز به ۱۵ یا ۲۰ روز می‌رسد. آب در قسمت سایه‌انداز گیاه ذخیره می‌شود و مورد استفاده آن قرار می‌گیرد. اما در نبود این شرایط، درخت‌ها خشکیده‌تر می‌شوند.»
موضوع دیگری که ملکشی به آن اشاره می‌کند، قطع درختان به بهانه کنترل آفات چوب‌خوار است. به گفته او برای نجات درختان آفت‌زده، حذف آنها چاره‌ساز نیست: « قدم اول تقویت درخت است. با آبیاری منظم، شیره گیاهی دوباره فعال می‌شود، اجازه رشد لارو آفات را در چوب و پوسته درختان نمی‌دهد و درخت دوباره زنده می‌شود. ضمن اینکه نباید درختان ضعیف را به حال خود رها کنیم یا فقط تقویت‌شان کنیم. باید شاخه‌های خشک درختان ضعیفی که تاج‌شان در حال خشکیدن است، قطع شود تا ریشه توان غذارسانی داشته باشد. باید بستر خاک را اصلاح کنیم تا مواد آلی به گیاهان برسد.
حرف کارشناسان و فعالان محیط زیست یکی است؛ درختان خیابان ولیعصر تشنه‌اند و به آبیاری منظم و خاکی غنی نیاز دارند و با وجود بستر سیمانی و سختی که در آن جای گرفته‌اند، چنین چیزی ممکن نیست. عضو هیات علمی بخش تحقیقات بیولوژیک مؤسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور، به تابستان سخت پیش رو اشاره می‌کند که اگر شهرداری بی‌توجه به آن و بدون شنیدن توصیه‌های کارشناسان روال گذشته را طی کند، شمار دیگری از درختان باقی‌مانده از دست می‌روند: «چاره کار این است که مواد آلی را به بستر گیاهان برسانیم. ما نباید بستر درختان را سیمانی کنیم. باید بسترهای سیمانی را از جوی‌ها برداریم و چاله‌هایی برای چال‌کود ایجاد کنیم. اگر این عملیات را انجام دهیم از تابستان می‌گذریم، در غیر این صورت فاجعه گسترده‌تر می‌شود.»
مشکل اصلی کف‌سازی جوی‌هاست
حامد پارسی، دبیرکل کانون عالی گسترش فضای سبز و حفظ محیط زیست ایران هم به «هفت صبح» می‌گوید: « چنارهای خیابان ولیعصر فقط از چهارراه پارک‌وی به سمت تجریش باقی مانده و درختان در همین شرایط هم زار و نزار هستند. مشکل درختان خیابان ولیعصر همانی است که 10 سال پیش بود: آبیاری نامنظم، کف‌سازی نهرها، نمک و شنی که برای یخ‌زدایی خیابان‌ها استفاده می‌شود، حفاری بدون ملاحظه خط مترو، قطع ریشه‌ها و خشکاندن عمدی برای نمایش ویترین مغازه‌ها. اما از میان همه اینها، سنگفرش کف نهرها مهم‌ترین مشکل است. اگر جای معاون خدمات شهری شهرداری یا مدیرعامل سازمان بوستان‌ها بودم، کمترین کاری که می‌کردم، این بود که نهر را از لایه‌های بتن پاکسازی می‌کردم و مجال می‌دادم که آب نفوذ و خاک تنفس کند.»
پارسی با اشاره به اینکه از نگاه‌شماری از کارشناسان، به‌دلیل تغییر اقلیم، چنار دیگر در تهران امکان رشد و بقا ندارد، ادامه می‌دهد: «تصمیم‌گیران برای حفظ این درختان که میراث ملی کشور و هویت شهری هستند که روزی چنارستان خوانده می‌شد، باید خطر کنند و زودتر تصمیم بگیرند. حذف جدی کف‌سازی نهرها و انتخاب گونه مناسب جایگزین درختان از دست‌رفته، آخرین اقدامی است که شهرداری تهران می‌تواند برای نجات درخت‌ها انجام دهد. اما با روند فعلی، جای امیدواری نیست.»
