چرا بچه‌های امروز کم‌سواد بار می‌آیند؟
گفت‌وگو با فردوس حاجیان درباره شیوه‌های جدید آموزشی
هفت صبح| هفته گذشته بود که اعلام شد براساس داده‌های مرکز آمار ایران، در انتهای سال ۱۴۰۲ از جمعیت ۱۱ میلیون نفری در سن ۱۵ تا ۲۴ سال کشور، حدود ۲ میلیون و ۸۲۳ هزار نفر یا معادل ۲۵/۶ درصد از آنان در گروه جمعیت NEETها قرار داشته‌اند؛ نه مشغول تحصیل بوده‌اند، نه دنبال مهارت‌آموزی و نه دنبال شغل. از سوی دیگر انتشار میانگین نمرات پایه‌های تحصیلی در کنار آن بی رغبتی و درصد بالای ترک تحصیل از زمان کروتا تا امروز، همگی نشانه‌های هولناکی است از بی رغبتی نوجوانان و جوانان به تحصیل و شاید ناکارامدی نظام آموزشی و البته ناامیدی از آن به منظور بهبود شرایط! به واسطه همین موضوع با فردوس حاجیان ایده پرداز برنامه «شهرک الفبا» که در دوره ای کودکان و نوجوانان را به تحصیل ترغیب می کرد، به گفت و گو نشستیم که متن کامل این گفت و گو را در زیر می خوانید:
فردوس حاجیان آموزگار باسابقه و از پیشگامان عرصه آموزش خلاق، درباره رویکرد آموزش در فضاهای ارتباطی جدید و فضای مجازی، گفت: نخستین گام در هر مسیری این است که ما معلم را به‌عنوان تسهیل‌گر معرفی کنیم. به این معنا، معلم فرآیند تحصیل را آسان‌سازی می‌کند. من همیشه معتقدم که ما در مقام معلم، یاد نمی‌دهیم بلکه به یاد می‌آوریم.
وی اضافه کرد: فرآیند تدریس امروز، متفاوت از فرآیند تدریس در گذشته است. امروز دانش‌آموز، محور است و معلم، تنها جایگاه تسهیل‌گر و راهنما را دارد. وی افزود: آنچه در نظام‌های آموزشی جهان امروز مطرح است، ارتباط میان آموزش حضوری و چهره‌به‌چهره با آموزش مجازی است. این دو، هر دو لازم و ملزوم یکدیگرند. بحران کرونا، میلیون‌ها دانش‌آموز را درگیر کرد و کشورهایی که زیرساخت تکنولوژی لازم را برای استفاده از شبکه‌های مجازی نداشتند، از آموزش، عقب ماندند. ما هم جزو کشورهایی بودیم که زیرساخت لازم را در این زمینه نداشتی.
حاجیان ادامه داد: نه فقط معلمان، که تصمیم‌گیران، دانش‌آموزان و خانواده‌ها به این فضا آشنایی نداشتند و به همین دلیل در یک بحران آموزشی قرار گرفتیم. امروز که با هم صحبت می‌کنیم، شاهد ورود هوش مصنوعی به عرصه آموزش هستیم و این در حالی است که دانش‌آموز برای یادگیری نیاز به تقویت همه حواس و توانمندی‌هایی است که صرفا از طریق تکنولوژی‌ها روز نمی‌توان آن‌ها را محقق کرد.
این نویسنده کتاب‌های درسی که بیشتر به‌عنوان مجری و مبتکر برنامه تلویزیونی «شهرک الفبا» در صداوسیما شناخته می‌شود، ادامه داد: من از آن دسته از معلمانی هستم که معتقد به رابطه میان هر دو حوزه هستم و تکنولوژی جدید را مکمل آموزش حضوری می‌دانم. ما باید به سمتی حرکت کنیم که همه مدارس ما هوشمند شوند و همه مدارس ما امکان استفاده از تکنولوژی را داشته باشند.
وی درباره توسعه آموزشهای آنلاین هم گفت: این اتفاقات تاحدودی تبدیل به یک بازار شده است و جنبه تجاری پیدا کرده است. به همین دلیل نهادهای دولتی یا مراکز معتبری مانند فیلیمومدرسه در بخش خصوصی باید متولی نظارت بر تولید محتوا در این بخش شوند. این فرآیند با حضور کارشناسان زبده در هر دو بخش تکنولوژی و آموزشی باید تحت نظارت قرار بگیرد.
حاجیان گفت: امروز به دلیل آنکه موبایل ارتباطات گسترده‌ای را فراهم آورده است، متأسفانه برخی افراد و گروه‌ها بدون آنکه پشتوانه تخصصی لازم را داشته باشند وارد عرصه آموزش مجازی می‌شوند. این اتفاق گاهی بچه‌ها را از آموزش اصلی عقب می‌اندازد. محتوا و دانش‌های غیرضروری در بسیاری از موارد مانع از یادگیری درست می‌شود. وقتی ما صحبت از آموزش در فضای مجازی می‌کنیم باید با تسلط کامل بر کتاب‌های آموزشی و رویکردها و روش‌های آن‌ها باشید.
وی با اشاره به ملاحظات متنوع و مهمی که در فرآیند تدوین و طراحی کتاب‌های آموزشی مدنظر قرار گرفته می‌شود، تأکید کرد: سال‌هاست که ما در کتاب‌های دبستان صحبت از «حروف» نمی‌کنیم بلکه از «نشانه‌ها» می‌گوییم. در اولین درس بعد از آنکه بچه‌ها کلمه «آب» را خواندند، در کتاب نگارش آن را با دو نشانه می‌نویسند. عدم تسلط به روش‌ها و رویکردها باعث می‌شود که بچه‌ها کم‌سواد بار بیایند. شبکه‌های اجتماعی و مجازی محلی برای بمباران اطلاعات نادرست هم می‌تواند باشد.
این آموزگار باسابقه در ادامه افزود: ما باید به‌گونه‌ای اقدام کنیم که اطلاعات براساس یک سازماندهی درست به دست بچه‌ها و دانش‌اموزان ارائه شود. کاری که امروز من در صفحه «عمو فردوس» در شبکه‌های اجتماعی دنبال می‌کنم به‌‌نوعی آموزش رایگان برای همه است. سال‌هاست تبلیغ می‌کنم تا آن‌هایی که تمکن مالی ندارند هم امکان بهره‌مندی داشته باشند. در دوران کرونا با همراهی هزار و چهارصد معلم با عنوان «پرچم آموزش» در شبکه‌های اجتماعی فعال بودیم.
وی افزود: همه این فعالیت‌ها بر پایه اقدام و تلاش شخصی ما بود اما میتوان با بهره‌گیری از یک سازماندهی مشخص، اتفاقات بسیار ویژه‌تری را رقم بزنیم. زمان جنگ، ما با همین تلویزیون، به بچه‌های این کشور آموزش می‌دادیم. آموزش باید توأم با فرح‌بخشی و نشاط و خلاقیت باشد تا بچه‌ها به آن جذب شوند. حاجیان درباره تأثیر فعالیت بسترهای آنلاین برای تحقق عدالت آموزشی در کشور هم تأکید کرد: آموزشهای آنلاین و شبکه‌های خصوصی مانند فیلیمومدرسه ابتدا باید این فرهنگ‌سازی را در جامعه شکل بدهند که ما می‌خواهیم هر خانه یک مدرسه باشد. باید این رویکرد تبیین شود که ما می‌خواهیم از تمام نقاط کشور و مناطق محروم، امکان دسترسی به این مدرسه وجود داشته باشد.
وی افزود: در چنین شرایطی با همراهی کارشناسان آموزشی و رعایت استانداردها، بخش خصوصی می‌تواند محتواهایی تولید کند که حتی تا ۴ الی ۵ سال قابل استفاده دانش‌اموزان باشد. در این حالت ما می‌توانیم مطمئن شویم که دانش‌آموزان در یک فرآیند درست آموزش را سپری کرده‌اند. چنین موسساتی به‌راحتی می‌توانند این بستر را فراهم بیاورند.
میتوان از اسپانسرها استفاده کرد و آن‌ها را به میدان آورد تا از این طریق همه بتوانیم فرآیند آموزش در کشور را پویا و مدرن کنیم. اگر امروز از این تکنولوژی دوری کنیم و بخواهیم جلوی هوشمندسازی مدارس را بگیریم، نشانه بی‌سوادی ما است. باید همزمان به هر دو بال فکر کنیم؛ هم بال تکنولوژی و هم بال آموزش حضوری.
