هلند؛ شاه‌کلید پشت پرده‌ی هوش مصنوعی
در قلب اروپا، شرکت هلندی ASML با فناوری منحصربه‌فرد لیتوگرافی EUV به تنها سازنده دستگاه‌هایی بدل شده که برای تولید تراشه‌های هوش مصنوعی حیاتی‌اند؛ شرکتی که بی‌سروصدا آینده تکنولوژی جهان را در دست گرفته است.
آغاز ماجرا از یک دستگاه بی‌رقیب
همه‌چیز با یک دستگاه شروع شد؛ پیچیده‌ترین ماشینی که بشر تا به حال ساخته است. دستگاهی به ارزش بیش از ۳۸۰ میلیون دلار و وزنی حدود ۱۸۰ تن که برای جابجایی آن به سه هواپیمای بویینگ ۷۴۷ نیاز است. این دستگاه، موتور محرکه‌ای است که شرکت هلندی ASML را به یک قطب بی‌چون‌وچرا در دنیای فناوری بدل کرده است؛ شرکتی که نه آمریکا، نه چین و نه حتی انویدیا نمی‌توانند جایگزینی برای آن پیدا کنند.
لیتوگرافی EUV؛ فناوری جادویی برای ساخت تراشه‌ها
برای درک قدرت ASML، ابتدا باید بدانیم تراشه‌های هوش مصنوعی چگونه ساخته می‌شوند. این تراشه‌ها روی صفحات سیلیکونی به نام ویفر تولید می‌شوند که میلیاردها ترانزیستور در ابعاد نانومتری روی آن‌ها حک می‌شود. این کار، دقتی خارق‌العاده می‌طلبد که تنها از طریق فرآیندی موسوم به «لیتوگرافی EUV» (فرابنفش شدید) ممکن است. این فناوری از نوری استفاده می‌کند که می‌تواند الگوهایی کوچکتر از یک ویروس را با دقتی بی‌سابقه روی سطح ویفر حک کند. ساختن دستگاهی با چنین توانایی‌ای شبیه ساخت موشکی فضایی در هر فصل است.
ASML؛ انحصارگر بی‌رقیب تراشه‌های پیشرفته
ASML تنها شرکتی در جهان است که دستگاه‌های لیتوگرافی EUV را تولید می‌کند؛ هر دستگاه حدود ۱۵۰ میلیون دلار قیمت دارد و هیچ جایگزینی برای آن‌ها وجود ندارد. حتی غول‌هایی مانند انویدیا، اینتل و TSMC نیز برای تولید تراشه‌های پیشرفته خود کاملاً به این شرکت هلندی وابسته‌اند. نکته شگفت‌آور اینجاست که ASML خودش هیچ تراشه‌ای تولید نمی‌کند، اما اگر دستگاه‌هایش نباشند، شرکت‌هایی مانند اپل، آمازون و OpenAI هم نمی‌توانند به حیات خود ادامه دهند.
رقابت قدرت‌ها و ممنوعیت صادرات به چین
آمریکا و چین کاملاً به این وابستگی پی برده‌اند. در سال ۲۰۱۹، ایالات متحده به دولت هلند فشار آورد تا فروش دستگاه‌های EUV به چین را ممنوع کند. در پی این اقدام، چین تلاش کرد نمونه مشابه خود را بسازد، اما تا امروز نتوانسته به هیچ موفقیتی برسد. چرا؟ چون دستگاه‌های ASML حاصل همکاری بیش از ۵۰۰۰ تأمین‌کننده و متشکل از بیش از ۱۰۰هزار قطعه پیچیده‌اند. برای مثال، آینه‌هایی درون این دستگاه‌ها وجود دارد که اگر به اندازه کشور آمریکا ساخته می‌شدند، حداکثر برآمدگی سطح آن‌ها فقط یک میلی‌متر بود. این یعنی اوج دقت و فناوری.
داستان صعود از زیر خاکستر
ASML در سال ۱۹۸۴ به‌عنوان یک شرکت کوچک منشعب از فیلیپس متولد شد. در آن زمان در آستانه ورشکستگی قرار داشت، کسی آن را جدی نمی‌گرفت، و حتی در رسانه‌ها دیده نمی‌شد. اما این شرکت تنها روی یک هدف تمرکز کرد: آماده‌سازی صنعت نیمه‌رسانا برای آینده. آن‌ها قمار بزرگی کردند که هیچ‌کس حاضر به انجامش نبود. می‌دانستند چیپ‌ها هر روز کوچکتر و پیچیده‌تر خواهند شد، و برای آن آینده، از سال‌ها قبل خودشان را آماده کردند.
انحصار آرام، اما حیاتی
امروز ارزش بازار ASML به ۴۰۰ میلیارد دلار رسیده است. این شرکت سالانه تنها حدود ۵۰ دستگاه EUV می‌فروشد. نه تبلیغ می‌کند، نه سروصدا دارد. اما با همین سکوت و انحصار، حیاتی‌ترین بازیگر پشت پرده پیشرفت هوش مصنوعی جهان است. در حالی که دنیا سرگرم رقابت‌های پرهیاهوی شرکت‌هایی مانند OpenAI و گوگل یا افزایش توان GPUهاست، ASML آرام و بی‌سروصدا گلوگاه صنعت آینده را در اختیار دارد.
درس بزرگ ASML برای جهان فناوری
درس ASML روشن است: برای قدرتمند بودن، لازم نیست فریاد بزنی. لازم نیست دنبال دیده شدن باشی. کافی است غیرقابل جایگزین باشی. همین یک ویژگی است که این شرکت هلندی را به ستون فقرات انقلاب هوش مصنوعی تبدیل کرده است؛ انقلابی که آینده‌اش نه در سیلیکون‌ولی، بلکه در یک آزمایشگاه ساکت در اروپا رقم خورده است.
