اعدام آرمان و طوفان لایک و دیسلایک
روزنامه هفت صبح، نگین باقری | درست سه روز پیش آرمان عبدالعالی که دیگر همه او را به پرونده «آرمان و غزاله» میشناسند، اعدام شد.همان پسری که هشت سال پیش اعتراف کرد مرتکب قتل غزاله شکور شده و بعد اعتراف خود را پس گرفت. او شش بار تا پای چوبه دار رفت و برگشت و دست آخر هیچکسی نتوانست رضایت خانواده مقتول را بگیرد.
آرمان روز چهارشنبه در سن ۲۶سالگی اعدام شد. بعد از اعدام آرمان چند خبر مختلف درباره واکنش خانواده قاتل و خانواده مقتول به انتشار درآمد که سیل کامنتها و اظهارنظرهای مختلف مردم را جاری کرد. برای مثال فقط در سایت خبرآنلاین ۳۰۶ کامنت تایید شده است. در سمت مقابل برای سایت دیگری مثل مشرق هم که از نظر جهتگیری سیاسی تقریبا نقطه مقابل خبرآنلاین است حدودا ۱۹۰ کامنت درج شده.
وزن بیشتر تعداد آرای موافقان اعدام
حالا دیگر با فاصله گرفتن از روز اعدام میشود از زوایای مختلف به همین کامنتها نگاهی بیندازیم و طرز نگاه مردم را درباره یک تصمیم حقوقی قضاوت کنیم. مردم درباره این پدیده چطور فکر میکردند؟ محور اصلی این بحثها چه بوده و کدام گروه سنبه پرزورتری داشتهاند؟ اینها ابعاد دیگری هستند که با بررسی کردن کامنتهای دو سایتی که نامشان را آوردیم به آنها جواب دادهایم و خب نتیجه نشان میدهد که نگاه مردم به این قضیه با نگاه غالب فعالان رسانهای متفاوت بوده است.
خبری که زیر آن کامنتهای بیشتری گذاشته شده، اظهارنظر پدر غزاله بعد از قصاص آرمان است که با تیتر «حق دخترم را گرفتم» در خبرآنلاین منتشر شده است. زیر این خبر ۱۲۳ کامنت وجود دارد. اگر کامنتهای خنثی را کنار بگذاریم، تعداد اظهارات مخالفان و موافقان اعدام یک فاصله اندکی از یکدیگر را نشان میدهد؛ طوری که ۴۱ نفر با اعدام مخالفت کردند و ۴۷ نفر موافق آن بودند.
در خبر دیگری که با محوریت مخالفت با اعدام خبرآنلاین منتشر کرده، باز این مقایسه به نفع موافقان اعدام تمام شده است. به همین ترتیب در خبر اصلی که از اعدام در این سایت آمده، باز هم وزن آرای موافقان اعدام بیشتر است.از آن طرف در سایت مشرق این تفاوت دیگر به وضوح دیده میشود و کسی کمتر اظهار نظری برای مخالفت از اعدام ثبت کرده است.
بر اساس اصول رسانهها همه کامنتها امکان انتشار ندارند و ممکن است بخش زیادی از این اظهارنظرها اصلا ثبت نشده باشد. پس از یک مسیر دیگر باید این جای خالی را پر کرد. کجا؟ کامنتهای پستی که بابت اطلاعرسانی خبر اعدام آرمان در بی بی سی فارسی منتشر شده است. با اینکه انتظار میرود بیبیسی طیف مخاطبان متفاوتی را پوشش دهد، حتی وقتی همین بررسی را درباره کامنتهای خبر اعدام آرمان در پست اینستاگرامی آنها هم انجام میدهیم، باز همین نتیجه تکرار میشود:
اینجا هم تعداد موافقان اعدام بیشتر از مخالفان آن است. از نزدیک به ۱۹هزار کامنت پست اعدام آرمان، ۱۰۰ کامنت ابتدایی آن را بررسی کردیم. با کنار گذاشتن کامنتهای خنثی یا نامربوط ۳۳ نفر درباره لزوم بخشش و دادن شانس دوباره به آرمان بحث میکردند و از آن طرف ۵۴ کامنت در موافقت با اعدام اظهارنظرهای مختلفی داشتند.در سایتهای خبری مخاطبان فقط با کامنت گذاشتن، این ارتباط را دو سویه نمیکنند. یک روش دیگر لایک و دیسلایک کردن کامنتهاست که مخاطبان خاموش به آن علاقه بیشتری دارند.
اینبار ذرهبین را روی لایک و دیسلایک کردن بگذاریم و آن را به عنوان یک واحد سنجش در نظر بگیریم. برای مثال یکی از کامنتهای بحثبرانگیز سایت خبرآنلاین، مربوط به اولین نفری است که اعدام آرمان را زیر یکی از خبرها محکوم کرده. این اظهارنظر را ۱۷۵نفر لایک و ۳۵۱نفر دیسلایک کردند که یعنی بیشتر افراد با آن موافق نیستند. تعداد لایکهای کامنتهای موافق با اعدام باز هم به وضوح بیشتر است. از آن طرف اگر کسی کامنتی گذاشته که خواستار بخشش آرمان بوده، تعداد دیسلایکهای او بیشتر از لایکهای آن است. از قضا همین نظم در لایک و دیسلایک کردن کامنتهای سایت مشرق هم وجود دارد.
اعدام آرمان از آن دست پروندههایی است که نمیشود بدون یک کار علمی دقیق گفت تا چه اندازه موافق و مخالف دارد. آیا میتوانیم تمام و کمال این نتیجه را به جامعه تعمیم دهیم؟ نه. اما با کمی اغماض و در نظر گرفتن محدودیتهای این بررسی، میشود رفتارهای مخاطبان این سه سایت را آیینهای از نگاه جامعه بدانیم. یعنی به احتمال زیاد اگر فرض بگیریم که قرار بود درباره اعدام آرمان یک همهپرسی برگزار شود، تعداد افرادی که از این رای دفاع میکردند بیشتر از مخالفان آن بود.
نگاهی به استدلالهای دو سر طیف
اگر قرار باشد که معنا و محتوای کامنتها را طبقهبندی کنیم، اغلب مواجهات چیزی خارج از هفت رسته زیر نیست. موافقان و مخالفان معمولا در چند کتگوری یا مقوله شبیه هم در مخالفت یا موافقت با اعدام واکنش نشان دادهاند. موافقان معمولا در قالب چند استدلال مشخص از اعدام دفاع میکنند:
یک: گروهی از آنها از مفهوم «حق الهی» استفاده میکردند و از اعدام به عنوان اختیاری حرف میزدند که در قرآن به آن اشاره شده.
دو: بخش دیگر مدافعان با همذات پنداری استدلالهای خود را پیش بردهاند؛ این گروه اغلب با این روش که «اگر خواهر/مادر خودت را هم بود…» به جنگ بین حق و باطل میروند. این دو گروه را شاید بشود نماینده دو طیف متفاوت مدافعان اعدام دانست. اولی گروهی که باورهای مذهبی بیشتری دارند و دومی گروهی که با باورهای سنتی به این ماجرا نگاه میکنند و موافق اعدام هستند.
سه: گروهی دیگر هم با نگاه کارکردی وارد شدهاند و اعتقاد دارند که اعدام آرمان یک تنبیه جزایی بوده و با آن میشود از قتلهای احتمالی بعدی جلوگیری کرد.
کامنتهای مخالفان را هم میتوان در سه طبقه از یکدیگر جدا کرد. از قضا مخالفان هم الگوهای مشابهی برای ابراز عقیده خود دارند. یعنی میشود نگاه آنها را هم به سه دسته مذهبی، سنتی و کارکردی تقسیم کرد.
یک: بخشی از مخالفان با باورهای سنتی مثل سرزنش قربانی و محکوم کردن زن این پرونده (یعنی غزاله) بابت ارتباط با آرمان و رفتن به خانه او، یا آرمان را بیگناه میدانستند یا سهمی از جرم را بر گردن قربانی میانداختند. به خاطر همین هم معتقدند با این زاویه نگاه نباید این پرونده منجر به اعدام آرمان میشد.
دو: بخش دیگر با تکیه بر توصیههای عموما مذهبی و ارجاع به احادیث و آیات قرآن، درباره بخشش و گذشت کامنت گذاشتهاند.
سه: گروه سوم هم کارکردی به این ماجرا مینگرند و ضرر و فایده انتقام را میسنجند. آنها میگویند قصاص برای خانواده غزاله دستاورد یا کارکردی نخواهد داشت، یا به زبان دیگر غزاله زنده نخواهد شد پس با اعدام مخالفت میورزند.
چهار: تنها تفاوتهای استدلال مخالفان این است که قاعدتا آنها تنها گروه منتقد به فرایند حقوقی این پرونده هستند. به همین دلیل هم بخشی از مخالفان اعدام آرمان، با استدلالهای حقوقی در تلاش بودند ثابت کنند که نباید حکم اعدام برای او اجرا میشد. این گروه اغلب از نقاط پوشیده پرونده حرف میزدند، به رویه اعتراف آرمان اعتراض دارند و معتقدند پرونده هنوز برای صدور رای اعدام کامل نشده بود.
به همین ترتیب مبنای قضاوت هر دو گروه یا روی باورهای دینی قرار داشته، یا با استدلالهای سنتی، حقوقی و کارکردی به ماجرا نگاه میکردند. هر چه که باشد این کامنتها تنها نخی هستند که ما را به صندوق سر بسته زاویه نگاه مردم میرسانند و میتوانند در حال حاضر و در سریعترین زمان ممکن یک راز بزرگ را برای ما افشا کنند که مردم درباره اعدام چگونه فکر میکنند؟